Oom en tante agent


Meer blauw op straat (of op de bus). De kreet is helemaal terug en we scanderen hem nu allemaal. MARC HOOGHE vraagt zich af of dat volstaat. Het veiligheidsgevoel hangt meer samen met sociale controle. De oude en nieuwe Brusselaars zullen zelf hun stad leefbaar moeten houden.


Als je in Rijsel uit de trein stapt die van Antwerpen komt, word je opgewacht door een stel potige politieagenten die er feilloos de drugskoeriers uitpikken. Voor een brave burger is dat een wat gemengde ervaring. Het is intimiderend (wat de bedoeling is), maar zo krijg je ook duidelijk de boodschap ingeprent dat de regels hier gerespecteerd zullen worden.

Als je 's avonds laat in Brussel de trein neemt krijg je net de omgekeerde indruk: er is in geen velden of wegen een spoor van publiek gezag te ontwaren. De loketten zijn al lang dicht, de treinbegeleiders haasten zich snel terug naar hun wagons en van veiligheidspersoneel is er nauwelijks sprake. Uit alle cijfers blijkt dan wel dat België het hoogste aantal politieagenten per inwoner heeft, maar we slagen er niet in die opvallend aanwezig te laten zijn in de publieke ruimte. De beslissing om nu snel-snel extra agenten naar het Brussels openbaar vervoer te sturen zal daar niet veel aan veranderen. Zes jaar geleden, na de moord op Joe Van Holsbeeck in het Centraal Station, zag je een soortgelijke steekvlampolitiek. Ook toen werden die beloftes gedaan, ook toen botste men op veel praktische bezwaren en uiteindelijk is er niet gek veel veranderd.


Bemoeizieke tantes

Er komt nu kritiek op het paniekvoetbal van minister Milquet en die opmerkingen zijn grotendeels terecht. Hier en daar een extra agent zal het probleem niet ten gronde oplossen. Er bestaat heel wat wetenschappelijk onderzoek naar onveiligheidsgevoelens, en het belangrijkste is nog altijd het gevoel van collectieve veiligheid. We zijn realistisch genoeg om niet te verwachten dat er op elke straathoek, en op elke bus of tram een politieagent meerijdt. Ons gevoel van veiligheid heeft vooral te maken met wat we van onze medeburgers verwachten. Als we het idee hebben dat die wel zullen ingrijpen als er iets fout loopt, dan hebben we daar een veilig gevoel bij. Het onveiligheidsgevoel ontstaat als die sociale controle volledig afwezig lijkt en iedereen aan zijn lot wordt overgelaten. Zichtbare tekenen van die onverschilligheid zijn zwerfvuil, verloedering, graffiti of intimiderend gedrag van hangjongeren.

Dat belang van die informele sociale controle werd theoretisch uitgewerkt in het werk van de Amerikaanse criminoloog Robert Sampson, maar werd treffend uit de doeken gedaan door Nina Verhaeghe in deze krant (‘We zijn bang, maar we zijn met meer', DS 14 april). Verhaeghe omschrijft zichzelf ironisch als een ‘bemoeizieke tante', die mensen aanspreekt als ze met hun vuile voeten op de bank zitten of hun muziek keihard laten horen. Die bereidheid om mensen aan te spreken op hun asociaal gedrag vormt de kern van de notie van ‘collectieve veiligheid'. De veiligheid in Brussel is meer gebaat met 4.000 bemoeizieke tantes dan met 400 politieagenten. Voor de politiek is het natuurlijk gemakkelijker op korte termijn te reageren met wat extra blauw op de bus, maar op langere termijn is er wel degelijk nood aan die bemoeizieke nonkels en tantes. Die zullen overigens ook uit de allochtone gemeenschap moeten komen: vanwege hun aandeel in de totale bevolking en omdat zij met meer autoriteit kunnen optreden tegenover jongeren uit diezelfde gemeenschap.


Gemakkelijk scoren (maar naast het doel)

Partijen als Open VLD en N-VA zijn er nu als de kippen bij om electoraal garen te spinnen bij dit voorval. Ze beloven zero tolerance en een volledige war on drugs, alsof we in een Amerikaans politiefeuilleton leven. De oneliners zijn ook volslagen onrealistisch: als we de beloftes over een harde drugsaanpak mogen geloven, dan wordt Antwerpen de allereerste grootstad ter wereld waar er geen illegale drug meer zou worden verhandeld. Het is ook onrealistisch omdat een puur repressieve benadering haar limieten heeft. Gevangenissen zijn om te beginnen peperduur, en ze verzekeren niet noodzakelijk meer veiligheid. België telt nu al 11.000 gevangenen, of één op de duizend inwoners van dit land. Je zou dat kunnen uitbreiden: de Verenigde Staten tellen nu 1.600.000 gevangenen, of één op de tweehonderd inwoners. Alleen: vijf keer meer mensen opsluiten impliceert niet dat de samenleving veiliger wordt, integendeel.

Ook aan de overzijde van het politieke spectrum blijft men vaak in clichés redeneren. Achterstelling en uitsluiting zijn inderdaad belangrijke factoren, maar dat kan geen excuus zijn om mensen aan hun lot over te laten. Veiligheid is ook een element van sociale rechtvaardigheid. De MIVB-medewerker die werd gedood, was een normale werknemer die gewoon zijn werk deed. De kans dat een bedrijfsleider op zijn werk het slachtoffer wordt van agressie is aanzienlijk kleiner. Ook mensen die zich geen dure wagen of een ruime villa kunnen permitteren hebben recht om op een normale manier van de publieke ruimte gebruik te kunnen maken, zonder angst voor criminaliteit.

Het gevoel van collectieve veiligheid is nu danig aangetast, in Brussel en in de andere grote steden. Om dat gevoel weer op te bouwen, heb je publiek gezag nodig. Het is niet onze taak als burgers om agressieve druggebruikers onder controle te houden: daar hebben we politiediensten voor. Ook de MIVB moet maar eens af van het naïeve geloof dat heel af en toe controleren op zwartrijden volstaat om het fenomeen te bedwingen. Op langere termijn zal het van de burgers zelf afhangen, die anderen aanspreken op het gekende rijtje overlast. We moeten daarin realistisch zijn: Brussel wordt nooit meer de ruisende stad van weleer, waar de dames met sleepjurk en parasol paraderen. Maar Brussel kan wel leefbaar blijven: er zijn genoeg steden van een vergelijkbare omvang waar sociale controle wel mogelijk is. Waarom zou dat in Brussel niet lukken?


DS, 16-04-2012 (Marc Hooghe)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB