Dringende boodschap!
Er heerst een nijpend tekort aan goede wc's op deze aarde. Om dat te verhelpen, staan er heel wat culturele taboes in de weg. Twee boeken openen ons de ogen.
De meeste mensen zijn al beschaamd voor het geluid van hun eigen ontlasting en krijgen het lastig als er in het toilet naast hen iemand zit. Velen hebben het ook moeilijk met een wc-bril die nog warm is van een onbekende voorganger. Een vreemd toilet met dito geurtjes is voor velen een brug te ver. Laat staan dat je, zoals dat in China lang het geval was, je met zijn allen naast elkaar in één ruimte je gevoeg zit te doen. Zoals dat overigens bij de oude Romeinen ook de gewoonte was. Auditieve en visuele privacy is een gevoelige zaak, zeker als het om ontlasting gaat. In de VS gaat men naar de 'restroom' of 'bathroom'. Men wil zo min mogelijk aan stront denken.
Dat is een luxeprobleem. Zowat 2,6 miljard aardbewoners hebben geen (fatsoenlijke) sanitaire voorzieningen. Dat wil zeggen: 4 op 10 mensen op deze wereld doen het langs de weg of in het veld. Zij zitten, wonen en werken in 'shitting fields'. In slums en steden behelpt men zich met 'flying toilets': plastic zakjes waarin je je ontlast en die je daarna wegsmijt.
Kakken is misschien een solitaire bezigheid, maar ze heeft grote gevolgen voor de gemeenschap. In India komt elke dag 200.000 ton ontlasting in de openbare ruimte terecht. Voor bacteriën, amoeben en wormen ligt zo de weg open naar hun slachtoffers. Via de fecaal-orale route - besmetting via vingers, vliegen, vloeistoffen en velden - komen in een dorp of een krottenwijk zonder sanitair elke dag enkele grammen uitwerpselen in de mond van elke nietsvermoedende burger terecht.
De gevolgen zijn desastreus. Het is alsof elke vier uur een jumbojet vol kinderen neerstort zonder overlevenden: zoveel sterven er namelijk domweg aan diarree. Elk jaar zijn dat er 1,8 miljoen. (Ter vergelijking: 270.000 kinderen sterven aan aids.) Daar bovenop komen chronische worminfecties. Miljoenen lijden aan ondermijnende, telkens terugkerende ziekteaanvallen.
Geen enkele oorlog of terroristische daad zorgt voor evenveel kapitaalvernietiging en toch komt het sanitaire probleem nauwelijks onder de aandacht. Terwijl elke euro die gespendeerd wordt aan sanitaire voorzieningen zichzelf zevenmaal opbrengt, via een verbeterde gezondheid en minder verlies aan productiviteit. Het is schrijnend te moeten vaststellen dat het militaire budget van Pakistan 47 maal groter is dan de bestedingen voor water en sanitair, en dat terwijl er jaarlijks 100.000 Pakistanen overlijden aan banale diarree.
Wereldtoilet
Dat verhaal staat met wetenschappelijke nauwkeurigheid en beklijvende empathie in The last taboo van Maggie Black en Ben Fawcett. Hoewel 2008 het Internationaal Jaar van de Sanitatie was, is dat onopgemerkt voorbijgegaan. Dat zal niet aan hen gelegen hebben, zij willen die grote stilte doorbreken. Gelukkig lukt dat, mede dankzij organisaties zoals de World Toilet Organisation WTO (geen grap). Intussen is die sanitaire bekommernis ook geformuleerd als een millenniumdoel (zie
www.millenniumdoel.nl, onder 7).
Ook de Britse journaliste Rose George doet een duit in het zakje. In De grote boodschap doet ze het pleidooi van Black en Fawcett dunnetjes over. Ze vertelt hetzelfde, maar dan journalistieker. Zij hurkt mee op vieze plekken en beschrijft dat met stijl. Ook inhoudelijk benadert ze het onderwerp meer als lifestyle, met aandacht voor de Japanse supertoiletten die met geluiden de auditieve privacy verzorgen en die de aars volautomatisch spoelen en drogen. Ze heeft het ook over het toilet in het ruimtestation, over de miso-pasta (gi ji obutse) die men gebruikt om de spoelkracht van de diverse systemen te testen en over de 850.000 Britse mobieltjes die jaarlijks in het toilet zouden verdwijnen, als dat nergens gestaafde getal klopt. De helft van Georges boek gaat over sanitaire luxeproblemen, en zo verdunt ze de grote en urgente boodschap. Maar het leest vlot en zal het taboe helpen doorbreken.
Dodenrijk
Want het ontbreken van degelijk sanitair is niet alleen slecht voor de gezondheid. Het is, zoals al gezegd, ook een sociale ramp. Kinderen gaan niet naar school omdat ze daar niet naar het toilet kunnen. Voor 1 op 3 meisjes in zwart Afrika is dat het geval. (Hoe kun je je ook concentreren als je nodig moet?) In India zijn er een half miljoen mensen, dikwijls vrouwen, die latrines leegscheppen en de inhoud in lekkende mandjes op hun hoofd tot aan de dichtstbijzijnde rivier dragen.
Als in sommige landen ngo's degelijke toiletten laten bouwen, blijkt dat de begunstigden ze liever gebruiken als opslagplaats dan als wc. Het is ook moeilijk om mensen ervan te overtuigen dat het goed is stront te laten verdwijnen onder de grond als ze geloven dat je daardoor het rijk van de doden bevuilt, zoals in Madagaskar.
Er is niet één universele oplossing voor het probleem. Zeker onze waterspoeling met bijbehorende infrastructuur van riolen en zuivering, is in de grootste delen van de wereld onhaalbaar. Bovendien zijn we zelf ook dringend aan nieuwe technologieën toe. We gebruiken maar liefst 15.000 liter drinkbaar water om 500 liter urine weg te spoelen.
Deze boeken laten zien dat de lezers van het British Medical Journal terecht de invoering van het toilet uitriepen tot de belangrijkste medische ingreep van de laatste 150 jaar.
MAGGIE BLACK & BEN FAWCETT, The last taboo. Opening the door on the global sanitation crisis, Earthscan, 254 blz., 21,99.
ROSE GEORGE, De grote boodschap. Menselijk afval en waarom de nood zo hoog is. Vertaald door Iris van der Blom, Artemis, 385 blz., 19,95. Oorspronkelijke titel: The big necessity.
DS, 06-02-2009 (Geerdt Magiels)