Theorie dat coronavirus uit lab ontsnapte, komt onder druk


Aanwijzingen dat het coronavirus twee keer de sprong maakte van dier naar mens, slaan een deuk in de hypothese dat de verwekker van covid-19 kon ontsnappen uit een Chinees lab.


Sars-CoV-2, het virus dat covid-19 veroorzaakt, is bij het begin van de pandemie mogelijk meer dan eens overgesprongen van dier naar mens. Dat is de voorlopige conclusie van een analyse van genetische gelijkenissen en verschillen bij 1.700 virusstalen die bij het begin van de covid-uitbraak in China werden geïsoleerd.

Als de bevindingen kloppen, is dat een opsteker voor de hypothese dat het virus van wilde dieren op de mens oversprong, en een afknapper voor de hypothese dat sars-CoV-2 zou zijn ontsnapt uit een Chinees onderzoekslab. Maar de studie is nog niet in een vakblad gepubliceerd en voorlopig slechts op een virologisch discussieforum geplaatst. Dat betekent dat ze nog geen collegiale toetsing heeft ondergaan en dat de gepresenteerde resultaten nog niet geverifieerd zijn, waarschuwt het vakblad Nature, dat de publicatie onder de aandacht brengt.

Sophie Gryseels, een biologe die aan de UAntwerpen onderzoek doet naar virussen die van dier op mens overgaan, vindt de studie alleszins overtuigend, ‘al levert ze geen onomstotelijk bewijs’. De auteurs van de studie zijn grote namen in de evolutiebiologie, zegt ze. Het gaat onder meer om Kristian Andersen (Scripps Research), Andrew Rambaut (Universiteit Edinburgh) en Joel Wertheim (University of California San Diego).


Twee afstammingslijnen

De onderzoekers tonen in hun artikel aan dat de vroegst circulerende coronavirussen, geïsoleerd bij mensen die eind 2019 en begin 2020 geïnfecteerd raakten, onderling kleine, maar typerende genetische verschillen vertonen. Op basis daarvan zijn ze in twee aparte afstammingslijnen onder te brengen, A of B. Lijn B, die wereldwijd de dominante lijn zou worden, bevat onder meer virusvarianten die bij bezoekers aan de wildedierenmarkt van Huanan in Wuhan, een van de eerste broeihaarden van de epidemie, werden afgenomen. Lijn A, die nooit buiten de grenzen van China zou komen, telt virusvarianten die werden geïsoleerd bij bezoekers aan andere wildedierenmarkten in Wuhan.

Een cruciale vraag is of de gemeenschappelijke voorouder van de viruslijnen A en B onder wilde dieren circuleerde toen de epidemie uitbrak, dan wel pas is ontstaan nadat het virus naar de mens is overgesprongen, zegt Gryseels. ‘In het laatste geval zou een eenmalige oversprong van dier op mens aannemelijk zijn. In het eerste geval kan het sars-CoV-2-virus twee keer van dier op mens zijn overgesprongen.’

De gegevens van de onderzoekers wijzen in de laatste richting: een meervoudige oversprong. En dat is een nieuwe, spannende wending in de zoektocht naar de oorsprong van de pandemie, want tot dusver was aangenomen dat de virussen van lijn A en lijn B in de mens moesten zijn ontstaan. Bewijs daarvoor waren drie of vier cruciale mutaties in de genetische blauwdruk van beide lijnen van het coronavirus, dat net geen 30.000 nucleotiden (‘lettertekens’)telt. De mutaties deden uitschijnen dat er intermediaire A-B-vormen van het virus waren, die lijnen A en B aan elkaar vastknoopten.

Maar de nieuwe studie maakt aannemelijk dat de mutaties die deze ‘intermediaire’ vormen definiëren, niet echt bestaan, maar vertekeningen zijn van de geïnformatiseerde uitlezing van het virus-RNA. ‘Ze zouden zijn terug te voeren op programmatuurfouten’, legt Gryseels uit. ‘Zoiets komt wel vaker voor, en de onderzoekers maken statistisch aannemelijk dat het ook hier is gebeurd.’


Strijd in de VS

Als de resultaten bevestigd worden, betekent dat zo goed als een doodsteek voor de felbesproken hypothese dat het virus zou zijn ontsnapt uit een Chinees overheidslab, waar zou zijn geprobeerd om onschuldige vleermuisvirussen ‘op te voeren’ tot voor de mens gevaarlijke types. Een onderzoeker zou abusievelijk besmet zijn geraakt in dit lab, waarna hij het virus onder huisgenoten en kennissen in Wuhan zou hebben verspreid. Met de nieuwe gegevens zou die ontstaansroute twee keer na elkaar moeten zijn voorgekomen. Het is veel waarschijnlijker dat een coronavirus twee keer van een wild dier op een mens is overgesprongen, menen de onderzoekers.

Over de theorie van het lablek is in de Verenigde Staten een heuse richtingenstrijd ontstaan, met aan beide kanten onderzoekers die elkaars standpunt virulent betwisten. Sommige auteurs van de studie, zoals Kristian Andersen, hebben de lablek-piste altijd bestreden. Maar dat maakt de conclusie van hun studie niet minder betrouwbaar, meent Gryseels. Want bij de auteurs van het artikel zit ook Michael Worobey van de universiteit van Arizona. Dat precies hij zich achter de conclusie schaart, is betekenisvol, zegt de onderzoekster, die nog als postdoc in Worobey’s lab heeft gewerkt. ‘Michael hoort bij diegenen die de lablektheorie aanvankelijk krediet gaven – er waren een tijdlang goede argumenten voor de hypothese. Maar nu er nieuwe gegevens zijn die de lablektheorie minder gewicht geven, stelt hij zijn mening bij. Dat geeft aan dat deze studie niet in één kamp is te plaatsen.’


DS, 20-09-2021 (Hilde Van den Eynde)