Staatsapp doet Poetin online overal meekijken

[bijlinda]

Met een nieuwe staatsapp kan Poetin online overal meekijken


Het Kremlin rolt in navolging van China een eigen ‘super-app’ uit, die veel functies combineert. Daarmee lijkt er een einde te komen aan het laatste beetje online vrijheid van de Russische bevolking.


Stel je voor: DigiD, YouTube, MijnOverheid, WhatsApp, Facebook, een betaalapp, Google, Spotify, Instagram én Amazon, allemaal onder één digitaal dak. Binnenkort wordt iets dergelijks werkelijkheid in Rusland. Op 28 juni tekende president Poetin een wet die de weg vrijmaakt voor de creatie van ‘een multifunctionele dienst voor informatie-uitwisseling’.

Met ingang van september moeten alle ‘persoonlijke elektronische apparaten’, zoals smartphones en tablets, met een vooraf geïnstalleerde ‘nationale messenger-app’ uitgerust zijn. Of anders gezegd: een super-app waarmee de regering het digitale domein beter kan controleren.

Op het eerste gezicht lijkt de staatsapp vooral het summum van efficiëntie. Belastingen betalen, grappige video’s bekijken en delen, chatten met vrienden, verkeersboetes betalen, muziek streamen, of je inschrijven bij een universiteit. In de Russische super-app zitten al deze diensten – en meer – binnenkort in een en hetzelfde door de staat gecontroleerde digitale huis.


Beknottende wetgeving

Dat er in het Kremlin behoefte is aan zo’n super-app is geen verrassing. Aan het Rode Plein bestaat al langer de wens om het internet zoveel mogelijk in te dammen. Om dat voor elkaar te krijgen, zijn de autoriteiten al jarenlang bezig om nieuwe digitale infrastructuur aan te leggen. Met behulp van software, beknottende wetgeving en vijandige bedrijfsovernames tracht het Kremlin al langer een digitaal hek om het internet in eigen land te bouwen.

Het meest recente en ingrijpendste voorbeeld van de beknotting van de online wereld was de ontmanteling van de Russische techgigant Yandex, die kort na het begin van de invasie van Oekraïne begon. Vóór de oorlog gold Yandex als het meest innovatieve internetbedrijf van het land. Een digitale vrijplaats binnen de repressieve realiteit in de offline wereld.

Maar zeker de zoekmachine van Yandex was een doorn in het oog van het Kremlin en dus staat het bedrijf inmiddels onder controle van de staat en leiden de algoritmes van de zoekmachine niet meer naar ‘ongewenste’ informatie over de oorlog.

Ook Amerikaanse techgiganten zoals Google, YouTube en Microsoft kregen met druk van het Kremlin te maken, omdat zij weigeren hun servers fysiek in Rusland te stallen. Evengoed werd Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram en WhatsApp, tot extremistische organisatie bestempeld. Allemaal pogingen om de online informatievoorziening te beknotten.


Net als het Chinese WeChat

In 2011 lanceerde de regering al de Gosoesloegi-app, het Russische equivalent van DigiD waarmee Russen via een online overheidsportaal bureaucratische zaken kunnen regelen, zoals het aanvragen van een rijbewijs, paspoort of pensioen. Naar schatting maken zo’n honderd miljoen Russen gebruik van Gosoesloegi.

Maar de afgelopen jaren integreert Gosoesloegi steeds meer van zijn diensten met VK, het Russische antwoord op Facebook dat ooit – net als Yandex – begon als een innovatieve vrijhaven. Inmiddels staat ook VK onder strikte controle van Kremlingezinde figuren.

De steeds nauwere samenwerking tussen beide bedrijven was een opmaat naar een Russische super-app, naar voorbeeld van het Chinese WeChat. Honderden miljoenen mensen gebruiken dat platform om te chatten, betalingen te doen, zoekopdrachten uit te voeren en berichten te plaatsen op sociale media. Terwijl de Chinese autoriteiten over de digitale heg mee kunnen gluren.

Het is de natte droom van het Kremlin. Niet voor niets opperde Maksoet Sjadajev, minister van Digitale Ontwikkeling, in mei al dat de nieuwe super-app wat hem betreft wordt samengevoegd met Gosoesloegi. Ook Poetin gaf daarvoor zijn fiat. Het is voor critici reden te geloven dat de overheid met de app vooral burgers online nog beter in de gaten wil houden.


Testfase

Nog onzeker is wel wie de super-app gaat uitbouwen en besturen. Volgens de wet die Poetin eind juni ondertekende, dient de regering een Russisch bedrijf te selecteren dat al in bezit is van een netwerk met minstens 500.000 volgers. Dat is niet zonder reden: online platforms met een dergelijk bereik zijn bij wet verplicht om hun eigen content te controleren en te censureren.

In Rusland blijft er dan eigenlijk maar één kandidaat over: VK, dat intensief samenwerkt met de Russische overheid om burgers online op te jagen, bijvoorbeeld om mensen op te sporen die zich tegen de oorlog in Oekraïne uitspreken. VK heeft bovendien al zo’n app in ontwikkeling. Deze zogeheten ‘Max-app’ zit in de testfase.

Het is een veeg teken voor het Russische internet en een zegen voor Poetin. Niet voor niets stelde hij onlangs dat het de hoogste tijd is om westerse techbedrijven in Rusland ‘te wurgen’, een mogelijk voorschot op een blokkering van westerse apps. Om vervolgens de weg vrij te maken voor een nationaal, door de staat gecontroleerd en repressief alternatief.


Nieuwe wet verbiedt zoeken naar ‘extremistische content’

Het Russische parlement heeft op vrijdag 25 juli een wet aangenomen die de internetcensuur verder aanscherpt. De nieuwe regels verbieden het om ‘online te zoeken naar extremistische content’. Op de lijst hiertoe staan zo’n 5500 organisaties, waaronder de niet-bestaande ‘internationale lhbti+-beweging’, de anti-corruptieorganisatie van wijlen oppositieleider Aleksej Navalny en Meta, het moederbedrijf van Instagram, Facebook en WhatsApp.

Het is de eerste keer dat Moskou niet alleen het verspreiden, maar ook het consumeren van ‘verboden materialen’ strafbaar stelt. In de praktijk houdt het verbod in dat Russen die bijvoorbeeld googelen naar de biografie van Navalny of online informatie zoeken over pride-evenementen juridisch vervolgd kunnen worden. Ook zouden mensen die WhatsApp gebruiken in theorie in overtreding zijn. Hoewel de wet een boete van maximaal 50 euro oplegt, waarschuwen critici dat de regels de weg vrijmaken voor zwaardere straffen.


Blog Trouw, 30-07-2025 (Jarron Kamphorst)