Pas op voor Peter Thiel

[bijlinda]

Pas op voor Peter Thiel: de techmiljardair is zijn geduld met de mensheid aan het verliezen


Met hun verlangen naar een nieuwe mens en een andere wereld marcheren de Amerikaanse bigtechmiljardairs richting de utopie. Dat zou Europa zeer nerveus moeten maken, schrijft Stevo Akkerman.


Dat de Amerikaanse miljardairs van big tech het niet per se goed met ons voorhebben, is al een tijdje bekend. Wie het was ontgaan, zal bij het aantreden van Donald Trump wakker zijn geschud; daar stonden ze allemaal, nederig en gedienstig, bereid elke prijs te betalen voor de gunsten van de troon. Het destructieve optreden van Elon Musk – theatraal, maar geen theater – bevestigde de angstigste vermoedens: geld is macht en degenen die in onze wereld het meeste geld hebben, spelen met mensen zoals een verwend kind speelt met poppen.

Je zou zeggen: erger kan het niet. De Amerikaanse techgiganten hebben zo goed als alle essentiële onderdelen van de moderne samenleving in hun greep: internet, sociale media, artificiële intelligentie, financiële netwerken, surveillance- en defensietechniek, ruimtevaart, nieuwsvoorziening. Niet alleen in eigen land, maar in grote delen van de wereld, zeker in wat we nog altijd ‘het Westen’ noemen. En toch werd ik opgeschrikt door iets nog verontrustender dan al het voorgaande, of iets dat al het voorgaande in een nog schriller licht stelt. Namelijk dit: dat er tycoons zijn die hun geduld met de mensheid aan het verliezen zijn.

Ze geloven niet meer in onze wereld en zetten hun geld en macht in op een alternatieve toekomst. Hun streven is naar een nieuwe mens, naar onsterfelijkheid en een bestaan elders: in nederzettingen op zee, buiten alle rechtssystemen om, of op Mars, idem dito. Of nog radicaler: als geüpload bewustzijn in een nieuwe werkelijkheid, misschien zonder stoffelijk lichaam, misschien met, maar dan eeuwigdurend. Ze zien de wereld ten onder gaan en willen vertrekken voor het te laat is.

De geschiedenis heeft dit soort bewegingen altijd gekend, zowel in religieuze als politieke gedaante. Verlangend naar redding marcheren ze naar de utopie, om steevast te eindigen in een tranendal, meestal met geweld. Ik zeg niet dat eenzelfde scenario nu onafwendbaar is, maar het gevaar lijkt me niet denkbeeldig. Er is alle reden beducht te zijn voor de nieuwe ‘ingenieurs van de ziel’ – de oorspronkelijke uitdrukking is van Stalin, die de hele schepping op communistische wijze wilde overdoen. En het meest angstwekkende van deze nieuwe ingenieurs is misschien wel dat zij zich beroepen op God en in de persoon van vicepresident J.D. Vance een geestverwant hebben in het Witte Huis.

Vooropgesteld: het gaat hier niet om een complot dat ontmaskerd moet worden. De hoofdrolspelers zijn open over hun bedoelingen en we weten wie zij zijn. In dit stuk gaat het vooral om miljardair Peter Thiel, omdat hij het is die mij onlangs de stuipen op het lijf joeg. In een lang en bij vlagen verbluffend gesprek met de conservatieve New York Times-columnist Ross Douthat schetste hij een perspectief dat met ‘duister’ nog te vriendelijk wordt samengevat.

Citaat, te beginnen met Douthat: “Het lijkt me helder dat velen in de wereld van kunstmatige intelligentie denken aan de schepping van een volgende soort of een samengaan van geest en machine. Maar ik neem aan dat jij de voorkeur geeft aan het voortbestaan van de menselijke soort, toch?”

“Uh…”

“Je aarzelt.”

“Nou, ik weet het niet. Ik zou…, ik zou…”

“Dit is een lange aarzeling!”

“Hier zijn zoveel vragen aan verbonden.”

“Zou de menselijke soort moeten overleven?”

“Ja. Maar ik wil ook problemen radicaal oplossen.”

De naam van Thiel is bij het grote publiek, in elk geval buiten Amerika, minder bekend dan die van Musk [Starlink - SpaceX - Tesla - X (nvdr)], Mark Zuckerberg [Meta: WhatsApp - Facebook - Instagram (nvdr)], Jeff Bezos [Amazon (nvdr)] of Sundar Pinchai [i][Alphabet: Google - Android - Skybox (nvdr)]. Maar hij is – zoals Roxane van Iperen onlangs ook beschreef in Eigen planeet eerst – de spin in het web van Silicon Valley. Niet alleen als man van het eerste uur (PayPal, Facebook, Palantir), maar ook als financier en denker.

Thiel is filosofisch onderlegd en brengt een evangelie dat tegelijkertijd libertair, orthodox-christelijk en utopisch is. “Waar ik het meest in geloof, binnen het christelijke gezichtspunt, is dat de dood het kwaad is, het is verkeerd, we moeten het niet accepteren en ertegen vechten zoveel als we kunnen”, zei hij tegen de theoloog N.T. Wright. “Ik denk dat er geen enkele tegenstelling is tussen oneindige levensverlenging en het christendom.”

In de democratie heeft Thiel geen vertrouwen, die gaat niet samen met vrijheid, schreef hij. Sinds 1920, toen het vrouwenstemrecht werd ingevoerd en steeds meer mensen met een uitkering hun stem uitbrachten, zijn de kansen op een libertarische dan wel kapitalistische democratie verkeken, en dan hoeft het van Thiel niet meer.

Dat weerhield hem er overigens niet van de verkiezingskas van Trump te spekken – een impliciete erkenning van de ondemocratische gezindheid van ‘The Donald’. Bovendien spande Thiel zich in om een oud-medewerker naar voren te schuiven als kandidaat voor het vicepresidentsschap: J.D. Vance, die eerder al Republikeins senator was geworden met financiële steun van Thiel. Jaren daarvoor, in 2011, was het een speech van Thiel geweest die Vance tot het katholicisme had gebracht.

Dit alles ter introductie, terug naar Thiels gesprek met The New York Times. Daarin gaat het om de historische stagnatie waarin onze beschaving zich bevindt, om het vinden van een escape voor lichaam en ziel, en om de eindstrijd met de antichrist. Waarbij Gretha Thunberg de antichrist is.

Het verlangen naar een andere dan de huidige werkelijkheid, waar gezien de toestand in de wereld wel wat voor te zeggen valt, is bij Thiel gegrond in het idee dat de mensheid tot stilstand is gekomen. Na twee eeuwen van grote culturele, wetenschappelijke en technologische doorbraken, is de vaart eruit. Het internet, de cryptomunt en AI zijn nog wel interessante dingen, maar fundamentele doorbraken zijn het niet. Het denken over de toekomst – nucleaire energie voor de hele planeet, economische groei, een einde aan dementie en andere ziektes, levensverlenging – is tot een einde gekomen. “De hippies hebben gewonnen”, zegt Thiel, en zo zijn technologie, wetenschap en economie in het verdomhoekje terechtgekomen.

Hier zijn wat van zijn voorbeelden. Zoiets als het Manhattan-project, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog leidde tot de ontwikkeling van de atoombom, zou nu niet mogelijk zijn. Als Albert Einstein een brief zou schrijven naar het Witte Huis, zou die verloren raken in de postkamer. En als tegenwoordig over een moonshot wordt gesproken, is dat bij wijze van spreken: de maan als onrealistische ambitie. Terwijl het bijna zestig jaar geleden gewoon realiteit was.

Wat verloren is gegaan, is de durf om risico’s te nemen en de toekomst als richtpunt te kiezen. “Als we de weg naar de toekomst niet terugvinden, zal de samenleving uit elkaar vallen. Het werkt niet.”

Er was een tijd, zegt Thiel, doelend op de verlichting, dat de wetenschap wedijverde met het christendom, en kijk wat een ambitie! “Het christelijk geloof beloofde je een fysieke wederopstanding, de wetenschap kon geen succes boeken als ze je niet precies hetzelfde zou beloven.”

Het is een punt dat steeds terugkeert in zijn denken: de dood is geen fact of life, maar een probleem dat schreeuwt om een oplossing. Daarbij combineert hijzelf de christelijke met de wetenschappelijke route. Het transhumanisme zoekt naar bio-technische wegen om het lichaam te transformeren naar onsterfelijkheid, en het christendom gaat nog een stap verder. “Je moet ook je ziel vernieuwen en je gehele zelf transformeren.”

Of er toekomst is voor deze weg naar de toekomst, is echter hoogst onzeker, als je Thiel goed beluistert. Wat begon met de hippies, het einde van de vooruitgang, dreigt volgens hem uit te lopen op het doven van het licht in de hele wereld – een grenzeloze dictatuur. Hij ziet een ‘totalitaire wereldstaat’ ontstaan, die onder het mom van vrede, veiligheid en duurzaamheid de controle overneemt. De klimaatbeweging, die zich ook keert tegen kernenergie en atoomwapens, wil de existentiële gevaren van onze tijd aanwenden om de macht te grijpen.

Thiel giet het in bijbelse termen. De groene beweging roept dat er een armageddon dreigt en dat er maar één oplossing is: een wereldregering. Uit blinde angst zullen mensen daarmee instemmen, niet beseffend dat ze niet gered worden, maar in de val trappen. Want het is de antichrist die hen misleidt en hun vrijheden wegneemt. “Hoogstwaarschijnlijk Greta Thunberg.”

Het is verleidelijk deze gedachten, die enigszins in de buurt komen van evangelicale eindtijdscenario’s, als niet-serieus af te doen. Maar niet alles wat ongerijmd is, is daarmee ook onserieus.

De wens om te ontsnappen aan de weerbarstige realiteit kan zeer concrete en riskante vormen aannemen. Denk aan sektes die zich terugtrekken uit de samenleving en in hun isolement een gevaar vormen voor zichzelf, maar ook aan de vele politieke revoluties die uiteindelijk hun eigen kinderen verslonden. Wat de barensweeën van een nieuwe tijd werden genoemd, was vaak niets anders dan de doodsstrijd van een geperverteerd ideaal. “Over tien, vijftien jaar zult gij een geheel nieuw volk zien in Italië”, voorspelde Benito Mussolini in 1927. “Het zal geestelijk en moreel en zelfs fysiek veranderd zijn.” Oorlog werd het, en vernietiging.

Nu was het fascisme maar een van de stromingen die een nieuwe mens in het vooruitzicht stelden. Big tech hoeft niet noodzakelijkerwijs op hetzelfde uit te draaien, al verraden de eugenetische capriolen in eigen kring (selectie van nakomelingen op basis van IQ) een akelige mindset. Maar als we een passende historische vergelijking zoeken, dan is het Russische kosmisme waarschijnlijk de beste kandidaat, zeker als het specifiek gaat om Thiel.

Geworteld in het Russisch-orthodoxe christendom, stelt het kosmisme dat de dood een ‘belediging’ is van de mensheid, die door technologie en sociale vooruitgang overwonnen kan worden. ‘Wederopstanding’ is het centrale thema.

Onder het communisme was dit officieel geen aanvaardbare doctrine, maar toch genoot het kosmisme – aldus de Filosofia: An Encyclopedia of Russian Thought – een informeel beschermde status. De twee ideologieën ontliepen elkaar niet veel: “De essentie van beide is technologische vooruitgang die de mensheid zal leiden naar absolute heerschappij over de natuurkrachten”.

Wat hebben we tot dusver? Een vleugje fascisme, een flinke schep kosmisme, wat christendom, weinig overheid, veel technologie en vrije markt, de nodige miljarden, hoogmoed, dromen en heerszucht. Een utopie, maar wel een die gepaard gaat met economische en politieke macht. En dat is waarom Thiels speculaties over een clash met de antichrist ons zeer nerveus zouden moeten maken; we hebben het niet alleen over Silicon Valley, maar ook over Washington.

Het is moeilijk vast te stellen in hoeverre het denken van Thiel en de zijnen de koers van het Witte Huis bepaalt, maar hun invloed op het politieke klimaat is onmiskenbaar. Bovendien sluit hun technologisch instrumentarium perfect aan bij de behoeftes van een autocratisch regime à la Trump: surveillance, controle, repressie, oorlogsvoering.

Wat dat betreft ligt het voor de hand om Thiels schrikbeeld te beantwoorden met een jij-bak: als de antichrist de persoon is die alles en iedereen kan volgen en overal kan ingrijpen, dan komt hijzelf misschien nog wel het dichtst in de buurt. Maar ook zonder Thiel als persoon te demoniseren, kunnen we concluderen dat het gevaar van de Amerikaanse big tech veel verder reikt dan het strikt-zakelijke.

Alles wat Europa kan doen om onze afhankelijkheid van deze roekeloze ingenieurs te beëindigen, moet Europa ook doen. Nieuwe mensen maken hebben we eerder geprobeerd. Het was geen succes. Laten we liever zo goed mogelijk blijven leven als de sterfelijke en feilbare wezens die wij zijn.


Blog Trouw, 27-07-2025 (Stevo Akkerman)