Portret van een rebellenbeweging

[Michael Van Deun]

De strijd om Goma

19 november 2012 —

Twee weken geleden kwam ik aan in Bujumbura. Tot eind februari blijf ik in de regio voor een opdracht die me heen en weer zal sturen tussen Kinshasa, het oosten van Congo en Bujumbura. Sinds woensdag ben ik in Bukavu. Het weekend was koortsachtig. M23, de rebellenbeweging die eerder dit jaar het licht zag, zette donderdag een zwaar offensief in dat, na een iets rustigere dag vrijdag, uitmondde in een koortsachtig weekend rond de vraag “Doen ze het of doen ze het niet, Goma nemen?”. Ze deden het niet. Ten minste voorlopig niet.

VN-blauwhelmen in de straten van Goma, juli 2012. De VN-missie heeft de val van Goma kunnen vermijden. ©MONUSCO

M23 ontstond toen een deel van het leiderschap van de CNDP het maquis inging toen de Congolese overheid probeerde hun leider Bosco Ntaganda aan de kant te schuiven. De man wordt al jaren gezocht door het Internationaal Strafhof in Den Haag en er was veel internationale druk op Kabila om hem uit te leveren.

Kinshasa wilde ook die gelegenheid aangrijpen om het CNDP-bastion als een soort leger binnen het leger te ontmantelen. In 2009 was het CNDP wel geïntegreerd in het regeringsleger, maar het had haar parallelle commandolijnen intact gehouden. Ze zaten in het regeringskamp, maar Kinshasa had er geen enkele greep op. Het vertrek van Bosco Ntaganda moest een nieuw begin worden.

De Congolese regering zocht in de kringen van Congolese Tutsi naar een nieuwe leider, die wel het vertrouwen genoot van de CNDP-leiding maar tegelijk dichter bij Kinshasa stond. Dit zou een belangrijke stap zijn naar echte integratie. Tegelijk werd een ander taboe doorbroken. Eind april zond men een eerste contingent CNDP soldaten buiten Kivu. Het CNDP had dit jaren afgehouden: ze vreesden dat ze hun militaire slagkracht zouden verliezen als hun soldaten verspreid raakten over het hele grondgebied. Dit betekende het definitieve startschot van M23.
Rwandese steun

Sindsdien is er veel gebeurd. Twee zaken zijn essentieel. Het VN-expertenpanel voor Congo legde overtuigende bewijzen neer dat Oeganda, en in veel grotere mate Rwanda, M23 belangrijke steun verleenden. Niet alleen politiek -door hun leiders allerlei faciliteiten te verlenen, onder meer in termen van communicatie- maar vooral militair: rekrutering, training en bewapening, en zelfs directe steun van het Rwandese leger bij bepaalde operaties.

Anderzijds had M23 in het oosten van Congo niet onmiddellijk veel wind in de zeilen. De mobilisatiekracht was niet hoog, beduidend lager zelfs dan bij vroegere rebellieën die hun oorsprong vonden in de Rwandofone gemeenschap. Toen slaagde men er niet alleen in om een groot deel van de Tutsi-gemeenschap op de been te krijgen, maar ook veel Hutu. Dit blijkt nu niet het geval te zijn. Erg weinig Hutu stapten aan boord, en ook een belangrijk deel van de Tutsi gaf verstek.

De Banyamulenge (Tutsi van Zuid-Kivu) distantieerde zich van in het begin van M23, en dat blijft zo tot vandaag. Het draagvlak van M23 werd ook ondergraven door de internationale gemeenschap, die kordater reageerde dan gewoonlijk. Toen bekend werd dat Rwanda zeer actief M23 steunde en het feitelijk mee had opgericht, werd het land zwaar op de vingers getikt door enkele van haar meest loyale partners. In Washington, Londen, Den Haag, Stockholm en Berlijn werden maatregelen genomen. Ook de Belgische diplomatie stelde enkele symbolische daden die niet zonder belang waren: half oktober onthield het zich bij de stemming over Rwanda’s zetel in de VN Veiligheidsraad, en later schrapte het een deel van de militaire steun.
Grondstoffen

Deze internationale reacties waren belangrijk. Niet alleen raakten ze Rwanda waar het zeer deed, maar ze hadden een belangrijk afschrikkend effect binnen Congo zelf (men dacht wel twee keer na voor men aan boord stapte) en ook voor Oeganda, dat ervoor zorgde dat haar steun meer low profile, minder zichtbaar bleef.

Niemand had de indruk dat we hier te maken met een rebellie die klaar was om een oorlog te beginnen, of dat ook maar als doel had. Velen dachten, en ik ook, dat de eerste en enige bestaansreden was om via nieuwe onderhandelingen een betere positie af te dwingen binnen leger en overheid. M23 kon militair niet overtuigen, ondanks de steun van de buurlanden. Dat belette hen ondertussen niet om hun zaakjes te ritselen: de link tussen het militair gebeuren en de grondstoffenproblematiek is in Congo nooit ver weg.
Offensief

Sinds donderdag organiseerd M23 een groot offensief, eerst op Kibumba en later op Goma. Zo groot zelfs dat het hun eigenlijke militaire capaciteit ver oversteeg. Al gauw kregen we dan ook bevestiging van de massieve steun van het Rwandese leger.

Het waren dagen van verwarrende, soms tegenstrijdige informatie. De eerste analyse was dat M23 niet de bedoeling had om Goma in te nemen. In 2008 had Nkunda ook aan de poorten van Goma gestaan maar was onder druk van Kagame en de internationale diplomatie had hij uiteindelijk de stad niet ingenomen. Dit leek nu weer het scenario. M23 kon de laatste maanden niet rekenen op veel lokale steun. Goma onder extreme druk te zetten was de enige manier om vooralsnog onderhandelingen af te dwingen.

Goma écht innemen leek weinig waarschijnlijk. Dat zou belangrijke consequenties hebben op allerlei vlak: de dreiging voor grootschalig geweld en slachtpartijen in en rond de stad zou erg groot zijn. In één klap zouden de kaarten van het conflict anders liggen. M23 had al zware gevolgen voor heel Congo: het feit dat de regering de gewapende groep niet onder controle kreeg versnelde het desintegratieproces van het leger, en woog zwaar op de relaties tussen etnische groepen. De val van Goma kon wel eens een cascade inzetten die het “vredesproces” jaren ver terug zou slingeren.
Goma valt niet

Net zoals in 2008 bezweek Goma zondag snel onder de druk: er kwam een vluchtelingenstroom op gang vanuit de stad en vanuit de vluchtelingenkampen er om heen. Het leger en de politieke autoriteiten verlieten Goma. Zondagochtend kregen we ook berichten dat er rechtstreeks over en weer werd geschoten tussen het Congolees en het Rwandees leger, zij het elk vanaf hun kant van de grens.

Opnieuw hielden de oprukkende rebellen halt op enkele kilometers van het centrum. De opgang was zo verontrustend dat de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties in zaterdag in spoedzitting was bijeen gekomen. Die veroordeelde de opmars van M23 en eiste het stopzetten van hun opmars. De Veiligheidsraad riep op om alle steun aan de rebellen te staken.

Even zag het er erg slecht uit, en werd er onderhandeld over de modaliteiten van de inname van de stad. Maar uiteindelijk is er zwaar onderhandeld en heeft Monusco de val van Goma kunnen vermijden. M23 heeft zijn posities behouden, en eist nu directe onderhandelingen met de regering. Die zouden gisteren zondag al begonnen zijn in Kampala.

Bron: http://www.mo.be/wereldblog/kris-ber...strijd-om-goma

Het verhaal gaat verder, jammer genoeg in negatieve betekenis. Als journalist denk ik dat het niet eenvoudig is om op locatie te moeten verslaan over de huidige en actuele problemen in de streken. Ik vind het dan ook heel dapper dat deze man bereid is om in feite zijn eigen leven te wagen hiervoor. Want uit vorig artikel bleek wel duidelijk dat mensenrechten weinig voorstelden in de ogen van het rebellenleger.

Ook als toekomstig leerkracht denk ik dat deze artikels een meerwaarde bieden voor het onderwijs. Leerlingen kunnen aan de hand van deze vorm van actualiteit duidelijk de verschillen in opvattingen van maatschappijen en samenlevingen vergelijken. Ze kunnen ook duidelijk achterhalen wat die mensenrechten zijn. Deze twee actuele thema's gaat hen dan ook voldoende helpen om een goede en gegronde mening te kunnen vormen, wat natuurlijk heel belangrijk is om als jongere uw plek in de maatschappij te kunnen veroveren!

[Michael Van Deun]

And the winner is… M7!

22 november 2012

De inname van de Congolese grensstad Goma door het rebellenleger M23/ARC heeft alvast duidelijk gemaakt wie de grote winnaar is: Yoweri Kaguta Museveni, president van Oeganda

Gisteren hebben de drie K’s (Kabila, Kagame en Kaguta) urenlang vergaderd in de Oegandese hoofdstad Kampala. Op een persconferentie achteraf hebben ze een gemeenschappelijke slotverklaring uitgegeven die glashelder aangeeft wie nu versterkt uit het hele gebeuren komt.

Zeker niet Joseph Kabila. Het bloed in de wonden van de inwoners van Goma was nog niet gestold, of hij stond al aan de deur van Museveni te dringen om de grote steunverleners aan zijn agressoren te ontmoeten. Je zou verwachten dat hij daar zijn verontwaardiging zou uitspreken, internationaal begrip zou zoeken voor de overduidelijke inmenging van zijn buren in binnenlandse aangelegenheden… Niets daarvan. Integendeel, hij geeft te kennen dat hij dan toch bereid is om vredesonderhandelingen met de rebellen aan te vatten, mits ze zouden tonen respect te hebben voor de soevereiniteit van Congo en hun agressie zouden stopzetten. Welke soldaat zal nu nog willen vechten als de grote baas al aangeeft met de agressoren te zullen onderhandelen? Je moet wel gek zijn om je leven in de weegschaal te gooien voor een zaak die achter gesloten deuren van internationale conferenties wordt bedisseld. Bovendien zeggen Kagame en Museveni dat de M23 toch wel legitieme eisen hebben, en dat een militaire oplossing een bedreiging vormt voor alle economieën van de regio. Zoveel is duidelijk, Kabila heeft volstrekt geen enkele poot meer om op te staan: onderhandelingen zijn nog zijn enige uitweg.

Paul Kagame dan. De man zal het nooit opgeven: hij blijft zijn genocidekrediet inzetten door Kabila ervan te beschuldigen de Rwandese rebellen FDLR te bewapenen, iets wat hij onder geen beding ooit zal kunnen aanvaarden, en hem steeds “alle nodige maatregelen” zal doen nemen om zijn volk te beschermen. Verder maakt hij zich ervan af door te stellen dat de M23 zijn wapens gemakkelijk vindt bij de Congolese soldaten die ze gewillig achterlaten. Voor de rest houdt Paul Kagame zich relatief gedeisd. Hij weet dat hij de voorbije weken veel krediet heeft verloren en dat hij er geen baat bij heeft zich al te uitgesproken op de voorgrond te schuiven.
Politiek beest

Dat zal big man Museveni wel doen. Het politieke beest in hem heeft overwinningsaroma’s opgesnoven. En dat kan hij nu best gebruiken. Want het gaat hem eigenlijk niet zo voor de wind in eigen land. Er is het ene corruptieschandaal na het andere dat uitbreekt: grote sommen geld voor de voorbereiding van de Commonwealth-vergadering van 2007 zijn verdwenen en tot de dag van vandaag onopgehelderd, Iers ontwikkelingsgeld voor het arme Noorden is verkwanseld door het team van de Eerste Minister voor dure wagens en snoepreisjes, geld voorbestemd voor de pensioenen van gewone burgers heeft nooit zijn bestemming bereikt. Geen wonder dat in de meeste tussentijdse verkiezingen de partij van de president verliest dezer dagen. Niets beters dan een stevig internationaal thema om de aandacht af te leiden. Museveni heeft beslist George Orwell gelezen.

“Ik ben gevraagd door Ban-Ki-Moon en door president Kabila om de vredesdynamieken binnen de Internationale Conferentie van de Grote Meren te leiden”, zegt Museveni verontwaardigd aan al wie zijn legitimiteit zou in vraag stellen. Dat het expertenrapport van de VN ook Oeganda met de vinger wijst als steunverlener aan de M23-rebellen op zowel militair, logistiek als politiek vlak legt hij naast zich neer. Dat zijn toch alleen maar leugens. En zijn chantage heeft gewerkt: door ermee te dreigen zijn soldaten terug te trekken uit de vredesmissie van de Afrikaanse Unie in Somalië heeft hij zich opnieuw van de steun van de VS verzekerd.

Uncle Sam needs you

De dag dat Goma viel heeft de Amerikaanse ambassadeur in Kampala Scott De Lisi onomwonden verklaard dat Museveni nu méér dan nodig is om oplossingen te vinden voor Centraal-Afrika. De VS begaan steeds meer de fout om beroep te doen op de brandstichter om het vuur te blussen. Met Rwanda is nochtans duidelijk gebleken dat dit geen oplossing is. Dan nu maar eens met Oeganda proberen. Lees er het persartikel maar eens op na:
Het expertenrapport? Laat Oeganda daar maar eens een antwoord op formuleren (dan kunnen we ook dat document in de archieven steken, zo begrijp ik de commentaar).
Corruptie? De president heeft ons de verzekering gegeven dat die grondig zal worden aangepakt (zo simpel is het om daarmee weg te komen)
De politie? Dat is een professionele organisatie geworden die uitstekend werk doet (er gaat geen week voorbij of er wordt ergens een activiteit van de oppositie door de politie uit elkaar geslagen…)

Kortom: the big man is our man, nu het niet meer zo goed staat om met Kagame openlijk zaken te doen.

Dus mag Museveni het grote woord voeren. Uitspraken doen met een zekere grandeur is dan altijd het doel. Zoals bijvoorbeeld: “de M23 rebellen moeten zich volledig en onmiddellijk terugtrekken uit Goma. Doen ze dat niet, dan zullen ze eens wat beleven! “.

Als je er even over nadenkt is zulke uitspraak helemaal geen grote politieke daad. Er is immers geen enkele manier om dat af te dwingen: het Congolese leger heeft zijn laarzen uitgeschopt en zijn wapens weggegooid, de MONUSCO, daarvan weet nu iedereen heel duidelijk dat je op hen absoluut niet moet rekenen. En de neutrale internationale troepenmacht, ooit voorgesteld door Kagame, is niets anders dan een façade gebleken om tijd te kopen om de rebellen verder te versterken tot ze voldoende slagkracht hebben om hun aanval tegen het regime van Kabila in te zetten.

Zelfzeker

Wat er ook gebeure, het zal altijd in de kaart spelen van Museveni. Geen wonder dat hij zo een zelfzekere toon aanslaat:
Ofwel luisteren de rebellen, en dan zal hij zeggen: zie je nu wie de grote leider van Centraal-Afrika is? Onderhandelingen worden dan onvermijdelijk, en we vervallen opnieuw in een schijnoplossing die er eigenlijk vooral voor dient om de belangen van Rwanda en Oeganda in Oost-Congo te blijven veilig stellen door hun cronies op sleutelposten te laten benoemen.
Ofwel luisteren de rebellen niet, en dan zal hij zeggen: dit is toch wel een heel duidelijk bewijs dat de beschuldigingen aan het adres van Oeganda dat we de rebellen steunen vals zijn: we hebben geen enkel vat op hen.
Mochten de rebellen er toch in slagen om de macht te veroveren, dan blijven ze natuurlijk enorm schatplichtig aan Rwanda en Oeganda, en dat zal zich moeten vertalen in allerlei tegemoetkomingen. De fout van vader Kabila herhalen om zijn bondgenoten dan de deur te wijzen zullen ze toch niet opnieuw maken zeker? Zó dom gaan ze toch niet zijn! Je ziet toch waar dat toe leidt!

Visionair

Intussen zal Museveni blijven negeren dat Oeganda steun verleent aan de rebellen. En in zekere zin heeft hij gelijk. Het gaat niet om het land Oeganda, de regering of het volk. Het gaat om de gunstelingen van de president.

Toen Museveni in 1986 als rebellenleider aan de macht kwam klonk hij als een visionair, “a new breed of African leaders” noemde Clinton hem en Kagame. Vandaag 26 jaar later schiet daar niet veel van over. De enige die hem nog een visionair noemt is hijzelf, en hij voegt er aan toe dat hij de enige is in het hele land die een visie heeft voor de toekomst van Oeganda. Als kaakslag aan zijn eigen medewerkers kan dat tellen. Maar het is ook meteen een symptoom van het diepere Oegandese kwaad.

Museveni heeft niet geïnvesteerd in een staatsbestel, in sterke nationale instellingen. Om zijn eigen politieke overleven veilig te stellen heeft hij integendeel alle energie gestoken in het uitbouwen van een wijd vertakt cliëntelismenetwerk. Wie zaken wil bedrijven of aan politiek wil doen moet via Museveni passeren: wie zijn loyauteit aan the old man kan bewijzen wordt daar voor beloond, wie dat niet doet heeft geen enkele kans. Hij zal worden gesaboteerd en tegengewerkt tot hij de strijd opgeeft.

Vetpotten

Om een groot cliëntelistisch netwerk in stand te houden heb je natuurlijk veel middelen nodig. Je kan die niet altijd blijven halen uit reguliere budgetposten of internationale hulp. Dan is het wel handig om een grote buur te hebben met ontieglijk veel natuurlijke rijkdommen en een zwakke staat die niet in staat is om die te beschermen. Eind jaren negentig, begin deze eeuw heeft Oeganda vijf jaar lang geprofiteerd van deze toestand. Het Oegandese leger had het Noorden van Noord-Kivu en Ituri de facto bezet en bestuurd als een extra provincie. Tropisch hardhout, goud, coltan, tin, tungsteen zijn maar enkele van de vetpotten waar de Oegandese vingers gretig naar graaiden. Toen ze in 2003 werden gedwongen het land te verlaten volgde een schare echtgenoten en kindertjes de terugtrekkende bataljons. Ze waren echt al letterlijk ingeworteld.

Congo diende een klacht in tegen Oeganda bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Op 19 december 2005 werd Oeganda veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding. Het bedrag moest in onderling overleg worden vastgelegd. Congo rekende voor dat 10 miljard US dollar overeenkomt met de geplunderde rijkdommen. Het IGH vond dat een heel redelijk en realistisch bedrag. Tot de dag van vandaag heeft Oeganda nog niet één cent uitbetaald. Als straffeloosheid zo duidelijk is, dan kan je toch niet aan die permanente verleiding weerstaan? Zeker niet als blijkt dat de buurman geen enkele moeite doet om zijn Oostelijke flank te versterken. Waarom niet? Geen mens die dat kan begrijpen. Geen wonder dat de Congolezen vermoeden dat Kabila geheime afspraken maakt met de buren om de plunderingen verder te kunnen zetten. Want een duidelijke logica voor de verwaarlozing van de Oostelijke provincies door Kabila is er niet. Behalve dan die andere verklaring: incompetentie. Dat zal opnieuw als een knuppel op het hoofd van Kabila vallen, die de steun van zijn volk nu wel volledig verloren heeft.

De spin in het web

De Oegandese steun aan de M23 rebellen moet dan ook zo worden gezien: als een toegangspoort tot de schatten van Congo. De plundering van Congo werd vorige keer gecoördineerd door de halfbroer van president Museveni, generaal Salim Saleh. Wie wordt vandaag genoemd in het expertenrapport als grote verantwoordelijke voor M23-steun? Juist, diezelfde Salim Saleh, één van de grote spinnen in het cliëntelistisch netwerk van Museveni. Maar ook deze keer zullen de betrokkenen door de mazen van het diplomatieke net glippen want Uncle Sam heeft gezegd dat Museveni meer dan ooit nodig is.

De hypocrisie van de diplomatie is daarmee weer eens schrijnend duidelijk. De wereld wordt niet geleid door begrippen als rechtvaardigheid en mensenrechten, maar door eigenbelang van de machtigen.

Natte droom

Museveni wrijft zich alvast in de handen. Zaterdag heeft hij een speciale bijeenkomst van de staatshoofden van de Internationale Conferentie van de Grote Meren bijeengeroepen, en dan willen de 3 K’s voor hun plan voor de terugtrekking van de M23-troepen (dat niet bekend werd gemaakt) een validering vragen aan de andere landen. Dat staat altijd goed: Afrikanen nemen hun toekomst in eigen handen. Dat de ICGLR intussen wordt misbruikt om de strategie van oorlogsheren Kagame en Museveni te depersonaliseren en politiek meer aanvaardbaar te maken heeft blijkbaar nog niemand ingezien. Ook Kabila niet, of hij moet medeplichtig zijn.

Als het hem lukt zal Museveni in de wolken zijn. Hij zal immers weer een stap dichter staan bij zijn grootste natte droom: ooit nog president te kunnen worden van de Verenigde Staten van Oost-Afrika. Ik vrees dat het bij een natte droom zal blijven. Want de eerste reacties op zijn uitspraken van gisteren op sociale netwerken in Oeganda en de buurlanden zijn bijzonder negatief. Was het niet Abraham Lincoln die zei: “You can fool some of the people all of the time, and all of the people some of the time, but you cannot fool all of the people all of the time”?

Bron: http://www.mo.be/wereldblog/ivan-godfroid/and-winner-m7

Ik vind het persoonlijk eigenlijk heel interessant om de ontwikkeling rond deze actuele problematiek te blijven volgen. Het artikel omvat eigenlijk alle domeinen van de samenleving zoals sociaal, cultuur, ... die voornamelijk door de politiek en politieke standpunten worden beheerst. Dit zou eigenlijk niet mogen, zeker als je kijkt dat bij ons alle domeinen van de samenleving in elkaar geweven zijn zonder enige vorm van dominantie. Dat is ook het meest gezonde naar mijn mening. Ik vind het dan ook absoluut niet verantwoord dat de eigenlijke inwoners van het land, de meerderheid hoogstwaarschijnlijke, helemaal niet tevreden zijn met het verloop van rebellenbeweging en de aanpak van de president van Oeganda. Deze maatschappij functioneert niet hoe het zou moeten functioneren en dit is ook een schending van de mensenrechten. Zoals ik bij vorige artikels rond dit ondewerp reeds heb aangehaald, moet er eigenlijk dringend van buitenaf een reactie en zelfs actie komen!