“Europa? Fantastische croissants, maar geen economische visie"

[bijlinda]

China-analist Dan Wang: “Ach, Europa. De croissants zijn fantastisch, maar jullie lijken niet meer om geld te geven”


De strijd om de toekomst wordt er een van Chinese ingenieurs die snel vooruit willen, versus Amerikaanse advocaten die alles tegenhouden, stelt China- en techanalist Dan Wang. En Europa? “Ik wil graag positiever zijn, maar de EU heeft gewoon geen strategie.”


Dan Wang werd in 1992 geboren in China. Hij verhuisde samen met zijn ouders op zijn zevende naar Ottawa, Canada, en studeerde filosofie aan de Amerikaanse University of Rochester. Wang is momenteel verbonden aan Stanford University als onderzoeker bij het Hoover History Lab.
Wang werkte tussen 2017 en 2023 als analist voor onderzoeksbureau Gavekal Dragonomics, in Hongkong, Peking en Shanghai, met een focus op het Chinese technologische en industriële beleid.
Wang schreef essays voor onder meer The New York Times, Bloomberg en Financial Times. Hij verdeelt zijn tijd tussen Palo Alto, in Silicon Valley, en Ann Arbor (Michigan), waar hij met zijn Oostenrijkse vrouw Silvia Lindtner woont.

Nog maar een tiental jaar geleden was fietsen door Guizhou een dwaas idee. Er waren geen geschikte wegen in het ruwe berglandschap van de afgelegen Chinese provincie, waar volgens een traditioneel gezegde “geen meter grond vlak is, geen drie dagen voorbijgaan zonder regen, geen enkel gezin drie zilveren munten heeft”. Maar toen Dan Wang er zich in 2021 met twee vrienden aan een vijfdaagse fietstocht waagde, was hij stomverbaasd. “Ik zag ongelooflijke wegen, tunnels en bruggen die er adembenemende valleien overspannen. Het was een droom voor elke fietser”, zegt de in China geboren Canadees. “Al op de eerste dag fietsten we op een fonkelnieuwe snelweg, die nog niet open was voor wagens, tussen de groene bergpieken.”

De op drie na armste provincie van China heeft ondertussen 15 luchthavens, 45 van ’s werelds hoogste bruggen en een netwerk van hogesnelheidstreinen, waarvan de eerste lijn pas in 2016 openging. “Vergelijk dat met San Francisco, een van de rijkste steden van de Verenigde Staten, waar de infrastructuur vreselijk is. Er rijdt geen enkele hogesnelheidstrein naartoe”, zegt Wang in een videogesprek vanuit Palo Alto, het hart van Silicon Valley, waar hij als China- en technologieonderzoeker verbonden is aan Stanford University.

Het toont volgens Wang een essentieel verschil tussen ’s werelds grootmachten: China, een land van ingenieurs, dat enorme openbare projecten optuigt – “ongeacht de financiële of menselijke kosten” – tegenover de VS, dat een land van advocaten is geworden, die elke poging tot verandering tegenhouden – “goed of slecht”.


Onmenselijke lockdowns

Wang weet waarover hij spreekt: op zijn zevende verhuisde hij van China naar Canada, hij studeerde in de VS en keerde in 2017 terug naar China, om er tot 2023 als technologie-analist te werken. In Shanghai onderging hij wekenlang de draconische en soms onmenselijke lockdowns van het Chinese ‘zerocovidbeleid’. “Alles moest wijken om het virus te stoppen, tot in het absurde toe”, zegt hij. Mensen werden met drones bevolen binnen te blijven. “Zelfs als je kanker had en een chemobehandeling moest ondergaan: het maakte niet uit.”

Pekings antwoord op het virus is veelzeggend, vindt Wang. “Het belichaamde zowel de verdiensten als de waanzin van de Chinese ingenieursmaatschappij”, schrijft hij in zijn recent verschenen boek Breakneck, China’s quest to engineer the future, een New York Times-bestseller, die ook bij de Financial Times de shortlist haalde van beste businessboek van het jaar. Wang analyseert er met scherpe pen China’s razendsnelle (Breakneck speed) economische opkomst en sociale ontwikkeling, doorspekt ze met persoonlijke ervaringen en zoekt uit wat het Westen daarvan kan leren. “Termen als socialisme, kapitalisme of neoliberalisme zeggen vandaag nog weinig”, zegt Wang. “Ik wilde door een nieuwe lens naar de twee grootmachten kijken.”


China is een land van ingenieurs, zegt u. Hoe kijken zij anders naar de wereld?

“Alle negen leden van het Politburo (het hoogste orgaan van de Chinese communistische partij, red.) hebben een ingenieursdiploma op zak. President Xi Jinping is zelf opgeleid als chemisch ingenieur. Dat heeft grote gevolgen. Ten eerste ontwerpen ze de fysieke omgeving en zoeken ze een technische oplossing voor elk probleem waarmee China wordt geconfronteerd. Ze bouwen werkelijk overal: wegen, bruggen, datacentra en energiecentrales.”

“Ook de economie wordt zo vormgegeven: als vastgoedontwikkelaars te veel schulden hebben opgebouwd, laten ze die imploderen. De knapste koppen worden in de richting van strategische sectoren geduwd, zoals halfgeleiders, luchtvaart of chemie.”

“Ten slotte zijn het ook ingenieurs van de menselijke ziel, en sociale ingenieurs. Denk aan het eenkindbeleid of het zerocovidbeleid, dat alleen door ingenieurs kan worden bedacht. De cijfers zitten in de naam vervat, daar is geen ambiguïteit.”


Ook de VS waren volgens u ooit een land van ingenieurs. Wanneer is dat veranderd?

“Amerikanen worden al sinds de oprichting van de VS bestuurd door advocaten. Van de eerste zestien presidenten, van George Washington tot Abraham Lincoln, hadden er dertien rechten gestudeerd. Maar zo tussen 1850 en 1950 was er een consensus binnen de Amerikaanse overheid dat de VS een groot, leeg land waren, dat er veel immigranten mochten komen en er betere infrastructuur nodig was. In die honderd jaar werden kanalen gegraven, sporen aangelegd, wolkenkrabbers opgetrokken in Chicago of New York. Je had het Manhattan-project om de atoombom te maken, en de Apollo-ruimtemissies.”

“Maar vanaf de jaren 60 werden mensen het beu. Snelwegen sneden door dichtbevolkte gebieden, er kwam protest tegen vervuilende pesticides, die breed gebruikt werden op het hele platteland, en Amerikanen hadden de buik vol van de oorlog in Vietnam. Dat is het moment waarop de advocaten het hebben overgenomen. In de jaren 60 en 70 stelden steeds meer rechtenstudenten dat de overheid het probleem was, niet de oplossing – zoals Ronald Reagan later zou zeggen. De overheid moest binnen de perken worden gehouden, met regels en rechtszaken.”

“China maakte de omgekeerde beweging. Toen Deng Xiaoping in 1978 aan de macht kwam, overzag hij de puinhoop van de Mao-jaren. Mao was een dichter, een romanticus en een krijgsheer. Deng besloot het omgekeerde te doen, en wat is het omgekeerde van een poëet? Een ingenieur. Die werden opgenomen in de hoogste rangen van het Politburo, en focusten zich op economische groei en het bouwen van monumentale projecten.”


China verslaat de VS op eigen terrein, zegt u: het kapitalisme. De VS zijn toch nog steeds een kapitalistische economie?

“Het hangt ervan af van hoe je kapitalisme definieert. Chinese bedrijven ervaren vandaag veel meer concurrentie dan de Amerikaanse. Als je Detroit op zijn toppunt wil zien, moet je vandaag in Shenzen zijn. Een Amerikaanse of Duitse autoconstructeur heeft ongeveer zes jaar nodig om een nieuw model van de tekentafel tot bij de klant te brengen. Bij de Chinezen is dat maximaal twee jaar.”

“China heeft het ecosysteem, de netwerken en de ondernemersdrift. Het zijn niet de Chinezen die de managers in Detroit of Wolfsburg hebben gehypnotiseerd om traag te handelen. Ze bewegen gewoon sneller, omdat ze in een meer dynamische omgeving zitten.”

“In 2008 begonnen zowel de VS als China met de bouw van een nieuwe hogesnelheidslijn: een tussen Los Angeles en San Francisco, en een tussen Peking en Shanghai – een vergelijkbare afstand. Zeventien jaar later heeft Californië nog maar een klein stukje spoor aangelegd door de woestijn, en is de factuur opgelopen tot meer dan 120 miljard dollar. In China was het spoor drie jaar later al in gebruik. Terwijl de Amerikanen in de verf zetten hoeveel banen de spoorlijn heeft gecreëerd, pocht China met het aantal passagiers – meer dan een miljard in de eerste tien jaar.”


De Verenigde Staten hebben Silicon Valley en leiden de AI-race. Zo slecht doen de advocaten het dan toch niet?

“Bestuurd worden door advocaten heeft goede en slechte kanten. Ze blokkeren alles, dus je krijgt geen miskleunen zoals het Chinese eenkindbeleid, maar je hebt ook bijna nergens goed werkende infrastructuur.”

“Advocaten zijn ook dienaars van de rijken. Er is geen betere plek op aarde om rijk te zijn dan de VS, waar je je fortuin kunt inzetten om politieke invloed te verwerven. Ik zit nu in Silicon Valley, de enige regio ter wereld die verschillende bedrijven heeft voortgebracht die duizenden miljarden waard zijn. Dat is een enorme prestatie. Je kunt zulke bedrijven niet opbouwen zonder een leger advocaten dat je rechten en intellectuele eigendom verdedigt. Daarom bouwen rijken graag bedrijven in de VS.”


De maakindustrie beleeft er wel moeilijkere tijden. Veel fabrieken zijn de voorbije decennia naar China verhuisd, terwijl er in de financiële en virtuele wereld vanuit Amerika wel nog veel innovatie kwam.

“Xi Jingping en de rest van de Communistische Partij zien sommige delen van de Amerikaanse economie als een soort fictieve economie, een zeepbel die makkelijk kan springen, zoals cryptomunten. Ze vinden de maakindustrie nog steeds belangrijker. Misschien onderschatten ze het Amerikaanse succes, maar ik denk dat de Amerikanen zeker het belang van maakindustrie onderschatten.”

“China wil alles produceren: van halfgeleiders tot sokken en sneakers. De Communistische Partij koestert het trauma van de opiumoorlogen (in de 19de eeuw tussen het VK en China, red.). Dat China toen achterop is geraakt, kwam omdat de Europese imperialisten over technologie beschikten en China niet.”


Kijkt China op een andere manier naar technologie?

“Dat denk ik wel. Technologie is drie zaken: gereedschappen en apparatuur; schriftelijke instructies, zoals blauwdrukken, octrooien of recepten; en ten slotte proceskennis – kennis die onmogelijk op te schrijven is, maar in de hoofden zit van de mensen en gemeenschappen die de producten maken.”

“Voor Silicon Valley is het toonbeeld van innovatie Steve Jobs die wat lsd neemt, in een garage kruipt en eruit komt met een computer. In China nemen ze minder lsd, maar besteden ze veel tijd met Apple-computers en iPhones te produceren. Chinese fabrieksmanagers lossen elke dag nog voor het ontbijt drie nieuwe problemen op. Daardoor begrijpen ze die producten en kunnen ze er uiteindelijk zelf nieuwe gaan ontwikkelen, zoals batterijen.”


Is het daarom zo moeilijk voor Europa om bijvoorbeeld eigen batterijfabrieken te bouwen? Onze grote hoop, Northvolt, ging vorig jaar over de kop.

“De theorie van een batterij is vrij eenvoudig. Maar het maakt niet uit hoeveel batterijontwerpers je hebt, wat ertoe doet, is ze produceren – en liefst beter en goedkoper dan de Chinezen. Die productiekennis moet je opbouwen. Een deel van het Chinese succes is dat ze het vuile werk wilden opknappen dat niemand anders nog wilde doen, zoals kritieke grondstoffen verwerken. Ook al leidde dat in sommige regio’s tot buitensporig hoge kankercijfers. Het is begrijpelijk dat ze dat in Europa of Californië niet meer wilden doen, maar dan lever je volledige industrieën over aan China.”


Moeten we dat erg vinden? We hebben er lang niet om gemaald dat China de fabriek van de wereld was, zolang de producten hier werden ontworpen. Het was ook een mooie afzetmarkt, voor Duitse autobouwers bijvoorbeeld.

“Kijk, ik moet Belgen de Duitse arrogantie niet leren kennen. Ik ben zelf getrouwd met een Oostenrijkse, in haar land begrijpen ze die maar al te goed. Maar zeker in de autosector is China duidelijk bezig om Duitsland te de-industrialiseren. Al die Duitse knowhow en industriële processen leert China nu ook.”

“Op sommige gebieden lijken er nog steeds geen grote innovaties uit China te komen. Chinezen kunnen goede smartphones en elektrische wagens maken, maar creëerden nog geen nieuwe categorieën. Er kwamen nog geen blockbustermedicijnen uit China. Toch is made in China nu een kwaliteitslabel, zoals made in Japan dat is. Binnen tien jaar zullen veel meer Belgen en Europeanen dat ook beseffen.”


Europa wordt geplet door twee grootmachten, schrijft u.

“Aan de ene kant de-industrialiseren Chinezen Duitsland en Europa op het gebied van autoproductie of industriële apparatuur, terwijl de Amerikanen aan de andere kant Europese kampioenen, zoals ASML of Novo Nordisk, veel pijn doen.”

“Amerikanen concurreren in biotech, financiële dienstverlening of software. Om even kort door de bocht te gaan: wat de Europese beurs momenteel rechthoudt, is dat rijke Chinezen Franse luxehandtassen kopen. Dat is niet duurzaam op langere termijn.”


Bent u niet te negatief over Europa? U noemt het een mausoleum-economie.

“Ik wil graag positiever zijn. Ik bracht een deel van de zomer in Denemarken door, en reisde naar Zwitserland, Oostenrijk, Frankrijk en het VK. Maar ik ben er niet vertrokken met het idee dat Europeanen een oplossing hebben voor hun problemen. Ik zag Ursula von der Leyen (Europees Commissievoorzitter, red.) tegen Trump vertellen dat Europa die Amerikaanse tarieven wel had verdiend, en dat Europa meer gaat investeren in de VS. Het leek vernederend. De EU heeft gewoon geen strategie om macht te hebben. Meer nog: ze lijkt geen macht meer te willen.”

“Europa en Japan zijn gelijkaardig: er is een gevoel van perfectionisme. Er is veel meer schoonheid, gezelligheid of Gemütlichkeit. De levenskwaliteit is goed, de croissants zijn fantastisch, net als de gezondheidszorg, en opleiding. Maar Europeanen lijken niet meer om geld te geven. Ze zijn niet hongerig genoeg, en optimistischer over het verleden dan de toekomst. Een technocraat als Mario Draghi kan misschien pleiten om de bureaucratie te verminderen, maar die culturele factor is moeilijker op te lossen.”

“Daartegenover staat dat geen twee volkeren meer op elkaar lijken dan Amerikanen en Chinezen. Het is er minder mooi en gezellig, maar ze zijn pragmatischer en hebben ook honger. Chinese en Amerikaanse ondernemers willen zich uit de naad werken. Hun overheden willen macht, en geloven dat andere landen moeten luisteren. En in deze eeuw, vrees ik, wint niet degene met het mooiste terras, maar wie nog iets durft te bouwen.”


Moeten we dan maar het Chinese model kopiëren?

“Niemand moet China proberen te kopiëren, het valt ook niet te kopiëren. De Europese Unie of de VS kunnen geen industrieel beleid voeren zoals de Chinese Communistische Partij. We moeten het wel veel beter bestuderen en kijken wat er werkt. Amerika zou 20 procent meer ingenieursgeest mogen krijgen, meer huizen bouwen, heeft nood aan beter openbaar vervoer of transmissielijnen. China mag dan weer 50 procent meer een rechtenmaatschappij worden, waar individuele rechten en vrijheden worden beschermd en mensen wat vaker met rust worden gelaten. Chinezen zijn grappig en creatief, maar die impulsen worden nu verstikt.”


Is het Chinese model duurzaam zonder die aanpassingen?

“Neen. Ik denk niet dat China dé grote supermacht zal zijn op langere termijn. Er zijn te veel economische tegenstellingen. De demografische terugval wordt binnen twintig jaar dramatisch. En er zijn politieke problemen. Wat gebeurt er na Xi Jinping?”

“Maar, zoals Keynes al zei, ‘op lange termijn zijn we allemaal dood’. Ik ben dan ook vooral bezorgd over Europa en de VS op korte termijn, want ik denk dat China ze al de volgende tien jaar kan de-industrialiseren. Als dat gebeurt, zal de economie in het Westen niet verbeteren en de politiek ook niet. Kijk naar de huidige opmars van populistische partijen.”


Kunnen we dat stoppen? Trump probeert fabrieken weer naar de VS te halen met tarieven en China in te dammen met exportbeperkingen. Werkt dat?

“Duidelijk niet. In de VS zijn sinds ‘Liberation Day’, begin april (toen Trump voor zowat de hele wereld invoertarieven aankondigde, red.), al zo’n 40.000 fabrieksbanen verloren. De industriële productie neemt af, en er wordt gesneden in het budget voor wetenschappelijk onderzoek. De deportatie van Zuid-Koreaanse ingenieurs die in Georgia een fabriek voor Hyundai bouwden, was een grote fout.”

“Dan zijn de Chinezen vernuftiger: zij hebben veel ingenieurs van Tesla en Apple uitgenodigd om Chinese werknemers op te leiden om de beste producten van de wereld te maken. Waarom kan Amerika daar niet van leren? Als China op die manier een technologische leider is geworden, waarom kan Amerika of Europa dat dan niet. ‘Ontwikkelingsland’ zou een geuzennaam moeten zijn.”


Hoe kijkt u naar de oplopende spanningen tussen Amerika en China?

“Dat is extreem moeilijk te voorspellen. Iedere dag brengt iets nieuws. De relaties leken weer te ontdooien, tot China de export van zeldzame aardmetalen ging beperken (vorige week, red.). De twee landen zijn elkaars rivalen en die wedijver zal nog wel even doorgaan. Ik denk niet dat een van de twee plots zal imploderen, zoals de Sovjet-Unie destijds. Maar het land dat voorop ligt, zal overmoedig zijn en fouten maken, terwijl de achterloper de nood zal voelen om te hervormen.”

“In 2021 dacht Xi Jinping dat hij voorop lag. Hij kon covid controleren, Trump niet. En er was de desastreuze machtsoverdracht met Joe Biden. Dus durfde Xi vastgoedontwikkelaars te laten vallen, en zijn greep te versterken op Chinese technologiebedrijven. Het was een klassieke fout van overmoed. Die dynamiek zal nog even blijven duren.”


Wat als het tot een open oorlog tussen de VS en China zou komen?

“Laten we vooral hopen dat de huidige wedloop niet uitmondt in een echte oorlog. Maar de ingenieursstaat zou weleens in het voordeel kunnen zijn. Amerikanen produceren gewoon niet genoeg. Elke nieuwe oorlogsbodem die wordt gebouwd, ligt maanden of zelfs jaren achter op schema. Nadat ze veel munitie naar Oekraïne hadden gestuurd, hebben de VS moeite om hun arsenalen weer aan te vullen. Terwijl China geen enkel probleem heeft om drones en munitie te maken, om oorlogsschepen te bouwen. Je kunt de beste AI ontwikkelen om doelwitten te selecteren, je hebt fysieke drones en munitie nodig om ze te bombarderen.”


Blog DS, 17-10-2025 (Korneel Delbeke)