Steun voor Israël brokkelt af

[bijlinda]

Steun voor Israël brokkelt af, ook bij traditioneel trouwe bondgenoten


In Nederland en andere westerse landen heeft een steeds groter deel van de bevolking een negatief beeld van Israël, blijkt uit verschillende peilingen. De kritiek groeide vooral sinds 7 oktober 2023.


Overal in de westerse wereld is het aandeel mensen dat negatief over Israël oordeelt ongekend hoog. Ook in Nederland is die trend duidelijk zichtbaar. Uit een opiniepeiling van onderzoeksbureau PEW in juni blijkt dat 78 procent van de Nederlanders een negatief beeld heeft van Israël, tegenover 19 procent positief en 3 procent zonder mening.

Dat is ook in andere westerse landen te zien. Onderzoeksbureau YouGov volgde tussen 2016 en 2025 vier Europese landen (VK, Denemarken, Duitsland en Frankrijk), met meerdere metingen per jaar. De overkoepelende trend is duidelijk: gedurende de hele periode denken in alle landen meer mensen negatief over Israël dan positief. Dat geldt zelfs voor Duitsland, dat bekendstaat als een van de trouwste bondgenoten van Israël. In al die landen heeft ook een groot deel van de ondervraagden geen oordeel.


Meer Nederlanders negatief over Israël

Het aantal mensen met een kritisch oordeel over Israël nam in mei 2021 sterk toe, toen het Israëlische geweld in Gaza oplaaide, om een jaar later weer iets af te nemen. 7 oktober 2023 markeert een duidelijk omslagpunt: sindsdien nam de kritiek op Israël in alle vier de landen sterk toe. Alleen in Duitsland steeg de steun tijdelijk na 7 oktober, maar ook daar ligt ze inmiddels historisch laag.

In Nederland is geen meerjarig onderzoek gedaan naar de publieke opinie over Israël. Wel voerde het Duitse onderzoeksbureau Bertelsmann Stiftung in 2020 een peiling uit onder Nederlanders. Toen was 22 procent positief over Israël, vergelijkbaar met de 19 procent uit de recente PEW-peiling. Op andere punten is wel een grote verschuiving zichtbaar: 29 procent stond destijds negatief tegenover Israël (tegenover 78 procent nu) en bijna de helft had geen oordeel (tegenover 3 procent).

Omdat het om twee verschillende onderzoeksbureaus gaat, zijn de cijfers vanwege methodologische verschillen niet automatisch vergelijkbaar. Toch sluiten ze aan bij de trend die universitair docent Peter Malcontent (Universiteit Utrecht) observeert. Malcontent onderzoekt de Nederlandse houding ten opzichte van Israël en schreef hierover een boek, waarvan in november een geactualiseerde versie verschijnt met de titel Splijtzwam in de polder.


Nieuwe groepen hebben een mening over Israël

“De sympathie voor Israël nam al vóór 7 oktober 2023 af in Nederland”, zegt hij. Maar na die datum zag Malcontent een grote beweging in Nederland. Hij wijst op een groep Nederlanders die zich voorheen afzijdig hield van het Israëlisch-Palestijns conflict. “In allerlei enquêtes over het conflict was er altijd een grote groep mensen zonder mening. Zij hielden zich afzijdig omdat ze het conflict te ingewikkeld vonden.” Volgens hem zijn veel van hen nu wel kritisch op Israël, omdat ze het Israëlische geweld te ver vinden gaan. “Zij denken: hoe je het ook bekijkt, dat kan ik toch niet goedkeuren?”

Dat sentiment was afgelopen voorjaar duidelijk zichtbaar tijdens de twee grote Rode Lijn-demonstraties in Den Haag. “Het is ongekend dat zoveel Nederlanders de straat op gaan, al helemaal voor een buitenlandse kwestie, en dat twee keer”, zegt Malcontent. Voorheen waren er ook demonstraties tegen Israël, maar daar namen volgens Malcontent vooral studenten of mensen met een niet-westerse migratieachtergrond aan deel. “Nu zie je mensen van alle leeftijden en achtergronden, omdat een duidelijke meerderheid het geweld van Israël veel te ver vindt gaan en wil dat de Nederlandse regering daar iets aan doet.”


Kritiek breed gedragen

Ook in de opiniepeilingen van Ipsos is de kritiek op Israël terug te zien. Binnen de CDA-achterban vindt 76 procent dat de Nederlandse regering kritischer tegen Israël moet zijn, bij VVD-kiezers is dat 41 procent, tegenover 38 procent die meer steun wil geven aan Israël of de huidige reactie goed vindt. De sympathie voor Israël was bij deze achterbannen van oudsher juist groot. Breed genomen vindt 58 procent van de Nederlanders dat de regering kritischer moet zijn, terwijl 12 procent vindt dat Nederland meer steun moet geven, 12 procent de huidige reactie goedkeurt en 18 procent geen mening heeft.

Dat sentiment wordt binnen alle leeftijdsgroepen ongeveer gelijk gedragen. Opvallend genoeg vinden 64-plussers vaker dat de Nederlandse regering kritischer moet zijn op Israël (64 procent) dan de leeftijdsgroep 18- tot 34-jarigen (54 procent). In andere westerse landen, zoals de Verenigde Staten, hebben jongeren juist vaker dan ouderen een negatief beeld van Israël. Toch neemt ook daar de steun aan Israël drastisch af, mede door een groeiende beweging van witte, hoger opgeleide, oudere Democraten die zich kritischer opstellen.


Niet meer empathie voor Palestijnen

Het is opmerkelijk dat de kritiek in Nederland nu zo breed gedragen wordt, juist in een land dat historisch gezien sterk pro-Israël was. “Het hoogtepunt van de steun lag in de jaren zestig”, zegt Malcontent. “Toen was er een collectieve uitbarsting van schuldbelijdenis over de Jodenvervolging in Nederland, waar procentueel gezien de meeste Joden zijn afgevoerd.”

Vanaf de jaren zeventig nam de sympathie volgens Malcontent gestaag af. Incidenten waarbij Israël negatief in het nieuws kwam, zorgden voor een verdere daling. “Denk aan de bloedbaden in Libanon in de jaren tachtig. In de jaren negentig liet een peiling zien dat Nederlanders de band met Israël al minder hecht vonden.”

Dat de kritiek op Israël nu zo hoog is, betekent niet automatisch dat Nederlanders veel meer empathie voelen voor de Palestijnen, ziet Malcontent. Dat blijkt ook uit een peiling van Ipsos en Nieuwsuur in mei 2024. 15 procent van de respondenten had toen sympathie voor Israël, 18 procent voor Palestijnen, 22 procent voor beide evenveel, 25 procent voor geen van beide en 21 procent had geen mening.


Blog Trouw, 03-10-2025 (Gatool Katawazi)