Wie maakt en controleert ons geld?

[bijlinda]

Wie maakt en controleert ons geld? ‘We dreigen de regie over ons geldsysteem te verliezen’

Thomas Bollen (2025). Geld genoeg, maar niet voor jou, uitgeverij Follow the Money


Waar komt geld vandaan? Steeds meer ‘nieuw geld’ komt in omloop door commerciële banken en de uitgifte van cryptomunten: hoe onwenselijk is dat? Journalist Thomas Bollen schreef er een alarmistisch boek over.


Het monetaire stelsel: klinkt heel ingewikkeld, maar als je je er een beetje in verdiept en door het jargon heen prikt valt het best mee, stelt Thomas Bollen (40) gerust. De journalist van Follow the Money schreef het boek Geld genoeg, maar niet voor jou, waarin hij uitlegt hoe de wondere wereld van het geld werkt en welke weeffouten er gaandeweg in het systeem zijn geslopen. Bollen doet ook aanbevelingen hoe het beter kan. Of eigenlijk: hoe het beter moet, want er staat wat op het spel.

Bollen begon zich serieus in het mondiale financiële systeem te verdiepen na de financiële crisis. Die begon in 2008 met het omvallen van de Amerikaanse investeringsbank Lehman Brothers, Bollen studeerde op dat moment financiële economie. “Ik werd klaargestoomd voor een baan in de financiële sector, daar was die studie op gericht. Maar toen de bankencrisis uitbrak en het systeem als een kaartenhuis in elkaar dreigde te storten, bleek dat de kennis die ik had opgedaan voornamelijk ging over het meedraaien binnen het bestaande stelsel. Fundamentele of filosofische vragen over hoe de financiële wereld functioneert kwamen in mijn studie nauwelijks aan bod. Ik schaamde me een beetje als mensen mij vroegen om uit te leggen wat er aan de hand was in de wereld en ik dat niet goed kon.”


Wat begreep u niet?

“Hoe geld ontstaat. Specifieker: wie ons geld maakt en op welke manier dat gebeurt. Pas na mijn studie ben ik me gaan inlezen in hoe dat monetaire fundament eigenlijk werkt.”


Leg het mij uit.

“De meeste mensen zijn in de veronderstelling dat er een vaste hoeveelheid geld in omloop is. Dat geld kun je verdienen, uitgeven of op de bank zetten, en de bank kan dat geld weer uitlenen aan anderen. Dat laatste klopt al niet: als je bij de bank aanklopt voor een hypotheek van drie ton, dan schept de bank nieuw geld om die lening te verstrekken en dan stijgt, gedurende de looptijd van die hypotheek, de algehele geldvoorraad daadwerkelijk met driehonderdduizend euro. Daar wordt geen spaargeld van een ander voor gebruikt. Het zijn dus niet alleen de centrale banken die geld scheppen, maar ook commerciële banken.”


En wie geld kan scheppen heeft macht, stelt u in uw boek.

“Geldschepping is een belangrijk stuurmiddel in de samenleving. We staan voor heel grote uitdagingen, zoals verduurzaming van onze economie, maar er wordt nieuw geld gemaakt voor de zaken waar we vanaf willen, zoals fossiele brandstoffen. Banken verstrekken nog steeds enorme leningen aan fossiele bedrijven, tegen gunstige tarieven, omdat het risico op die leningen laag is: olievelden renderen wel. Terwijl kleine, groene start-ups die nog niet kunnen aantonen kredietwaardig te zijn veel moeilijker een lening krijgen.”


Tja, is dat niet gewoon hoe het werkt?

“De macht om geld te scheppen ligt in principe in publieke handen, maar is in de praktijk uitbesteed aan private banken. Het is een politieke keuze om het zo te laten werken, en je kunt je afvragen of de dominantie van banken als geldscheppende instellingen wel een goede zaak is. Dit zijn wezenlijke vragen.”

“Zijn we er als samenleving bij gebaat dat de bouw van een superjacht van een miljardair gefinancierd wordt met nieuw geld? Musks aankoop van Twitter voor 44 miljard dollar werd voor 30 procent gefinancierd door banken: in wiens belang is dat? Waarom ligt de macht over het creëren van geld bij banken? Waarom besteden we die belangrijke maatschappelijke rol uit aan private partijen?”

“Het is in ieder geval niet hoe het altijd is gegaan. In het verleden was publiek geld, het contante geld dat wordt gemaakt door de centrale bank, veel belangrijker. Maar doordat geld grotendeels digitaal is geworden in plaats van contant, is de macht verschoven van centrale banken naar private partijen. Ons digitale geld wordt alleen door private, commerciële banken gecreëerd.”

“Daarnaast heeft de financiële crisis nog iets duidelijk gemaakt, namelijk dat de winsten die banken maken voor henzelf zijn, maar als het misgaat overheden inspringen om ze te redden. Dat vangnet is een perverse prikkel: de banken weten dat de risico’s die ze lopen uiteindelijk publiek worden afgewend. Soms krijgt dit bijna iets weg van chantage: toen in 2023 in de Verenigde Staten twee banken door een bankrun om dreigden te vallen begonnen durfinvesteerders zich op Twitter te roeren. Ze eisten op hoge toon dat de overheid in zou grijpen, omdat anders het hele stelsel in elkaar zou storten. En ze kregen hun zin: de banken werden gered.”


In uw boek gaat u vervolgens uitgebreid in op de opkomst van stablecoins. Wat zijn dit en waarom is die ontwikkeling belangrijk?

“Een stablecoin is een digitale munt waarvan de waarde stabiel wordt gehouden door een koppeling aan bestaande munten, zoals de dollar. Je kunt stablecoins zien als een speciaal soort cryptogeld, en een nieuwe laag geld boven op het al bestaande banktegoed.”

“Stablecoins vormen zo een volgende privatiseringsslag van geld. Niet voor niets zijn het met name techmiljardairs en cryptobedrijven die zich hier op storten. Mark Zuckerberg probeerde het met zijn eigen munteenheid Libra, Elon Musk wil hetzelfde doen met X. Ook Trump wil vol inzetten op stablecoins, en heeft er samen met zijn zoons nu ook eentje gelanceerd. De macht van private partijen ten opzichte van de centrale banken, en de corruptie, neemt hierdoor verder toe.”


Klinkt verontrustend.

“Dat is het ook wel. Als Musk een eigen munt gaat uitgeven, die hij X-money noemt en koppelt aan de waarde van de dollar en je kunt daar online heel gemakkelijk mee betalen, ontstaat er een nieuwe vorm van digitaal geld die zich onttrekt van iedere vorm van democratische controle. Vinden we dat wenselijk? Ik denk het niet.”


Waarom is dit onderwerp geen belangrijk politiek thema? Je hoort politici er zelden over.

“Daarvoor is het vermoedelijk te abstract, je wint er geen verkiezingen mee. In 2019 heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid het rapport Geld en Schuld uitgebracht, nadat een actiegroep van bezorgde burgers daar op had aangedrongen. Feitelijk staat in dat rapport alles wat ik ook bepleit: dat geldschepping weer meer een publieke taak moet worden. Er zijn indertijd in Den Haag wel degelijk debatten gevoerd over dit onderwerp, maar uiteindelijk verdween het rapport, zoals zo vaak, ergens diep in een la.”


Wat zou er moeten gebeuren om de controle over geldschepping weer in publieke handen te krijgen?

“Er wordt al jaren nagedacht over de digitale euro, een wettig digitaal betaalmiddel dat wordt uitgegeven door de Europese Centrale Bank. Dat zou een publieke tegenhanger moeten worden van zowel het private banksysteem als de stablecoins, waardoor de afhankelijkheid van het bestaande bankenstelsel en de techsector afneemt. Het wetsvoorstel ligt al klaar. Alleen het Europees Parlement moet er later dit jaar nog over stemmen.”


Waarom bent u wel enthousiast over de digitale euro?

“Allereerst omdat het ons dwingt om, op Europees niveau, een fundamenteel debat te voeren over hoe we willen dat ons geldsysteem is ingericht. Ook is het een kans om Europa onafhankelijker te maken.”


Tegenstanders wijzen op de privacyrisico’s en vrezen dat de overheid straks precies kan volgen waar je je geld uitgeeft.

“Daarom is het goed dat we het hier, op basis van feiten, over hebben. In het huidige ontwerp zitten allerlei privacywaarborgen: gegevens worden niet opgeslagen. Maar het zal nooit zo onzichtbaar zijn als contant geld dat in je portemonnee zit en nergens geregistreerd staat. Daarom is het belangrijk dat contant geld altijd een plek houdt in het monetaire systeem. Maar we moeten ook erkennen dat in de wereld waarin we leven online betalen steeds belangrijker is. Daarvoor is het belangrijk dat er een publiek alternatief komt voor zowel de banktegoeden als stablecoins.”


Wie en wat hoopt u te bereiken met uw boek?

“Ik heb geprobeerd een boek te schrijven dat meer is dan een droge uitleg van hoe geld werkt. Het is behalve een economisch ook een politiek verhaal: ik beschrijf hoe activisten en wetenschappers al vijftien jaar proberen om het stelsel te hervormen en daarbij worden tegengewerkt door de gevestigde orde.”

“Soms was het balanceren, want ik wilde het niet te ingewikkeld maken, maar het ook niet platslaan. Ik hoop dat mijn boek bijdraagt aan een bredere publieke discussie over ons monetaire systeem. Als we het overlaten aan de bankenlobby en aan de techbedrijven dan verliezen we de regie over ons geldsysteem, en daarvoor is het veel te belangrijk.”


Het Parool, 19-09-2025 (Roelf Jan Duin)