Het publiek bemoeit zich met de boekencollectie

[bijlinda]

Het publiek bemoeit zich met de boekencollectie. ‘Lezers scheuren er pagina’s uit of strepen passages door’


Nederlandse schrijvers als Pim Lammers en Lale Gül worden bedreigd om wat ze schrijven. Ook boekhandels en bibliotheken hebben de laatste tijd steeds vaker last van bezoekers die laten merken wat ze niet bevalt.


Bij boekhandel Athenaeum op het Spui in Amsterdam is vanaf zaterdag een etalage ingericht met boeken die op dit moment in delen van de VS verboden zijn. Met titels als Lolita van Vladimir Nabokov (vanwege pedofilie), Het Achterhuis van Anne Frank (vanwege seksuele passages) en The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood (omdat het pro-abortus zou zijn). Vorig jaar werden ruim vierduizend aanstootgevende boektitels in de VS uit bibliotheken gehaald. Heikele onderwerpen: magie, religie, seksualiteit en politiek.

De protest-etalage sluit aan bij de Lezersmars voor Vrijheid en Democratie die het Internationaal Literatuurfestival zaterdag organiseert. Lezers, schrijvers en boekenliefhebbers lopen samen, met een boek in de lucht, door de Utrechtse binnenstad.

Het is een statement voor literaire vrijheid en de verbindende kracht van literatuur, en dat is nodig, aldus de organisatie, gezien bijvoorbeeld de ophef in de Week van de Lentekriebels in het basis- en speciaal onderwijs. ‘Literatuur is het krachtigste antwoord op autocratische neigingen.’

Ook is dit weekend de Week van het Verboden Boek begonnen, georganiseerd door Probiblio, namens de gezamenlijke bibliotheken. Een nieuw initiatief dat geënt is op de Amerikaanse Banned Books Week.


‘Linkse’ boekhandel

Athenaeum-boekverkoper Bob Kappen zegt nog geen verzoeken te hebben gehoord van klanten om boeken weg te halen. “We hebben het er wel met elkaar als personeel over. Mensen zien ons als linkse boekhandel, daar zijn we ons van bewust, we zijn alert. Maar we kopen heel breed in. Iemand als Thierry Baudet is ook klant bij ons. We verkopen zijn boeken ook.”

Vorige week interviewde hij Rob Jetten in de winkel over zijn net verschenen boek Hoe het wél kan. “Ineens begon een vrouw in de zaal hem enorm te attaqueren. D66 zou volgens haar niks doen aan de situatie van vrouwen in vrouwengevangenissen waar ook trans mensen zitten. Het liep met een sisser af, maar je voelt dat de vlam snel in de pan slaat.”

Vanwege dit soort incidenten gaat de Koninklijke Boekverkopersbond komend jaar boekhandelpersoneel trainen in weerbaarheid en waakzaamheid, vertelt Sanne Muijser.

“Vergelijk het met cabinepersoneel van de KLM dat met steeds heftigere situaties te maken heeft. Klanten menen in toenemende mate dat ze mogen doen en zeggen wat ze willen. Tegelijkertijd wil je voorkomen dat boekhandels bepaalde boeken niet meer willen verkopen. Wat we te allen tijde moeten tegengaan is angst laten prevaleren. Dan krijg je zelfcensuur: dat schrijvers en uitgevers een boek maar niet op de markt brengen, omdat mensen er aanstoot aan zullen nemen.”

Uit Ipsos-cijfers van december 2024 bleek dat bijna een op de vijf ondervraagde schrijvers dat jaar een of meerdere incidenten meemaakte. Onder vertalers is dat 2 procent. Het ging veelal om online bedreigingen en intimidatie, zoals in het geval van Pim Lammers en Lale Gül. De polarisatie in de samenleving zie je steeds meer terug in boekhandels én in bibliotheken, zegt Job Jan Altena van boekpromotor CPNB. “Bibliotheken worden om die reden al beveiligd.”


Waarschuwingsstickers

David Rozema, adviseur collecties van Probiblio, krijgt vaker dan voorheen van bibliotheken te horen dat het publiek zich met de collectie bemoeit.

“Ik heb geen cijfers, want die worden nog niet bijgehouden, maar bibliotheken melden meer incidenten dan voorheen. Lezers die vinden dat ‘iets niet kan’: variërend van blote borsten in een boek op een leestafel, transpersonages, anti-islampassages en boeken over het Israël-Gazaconflict. Sommigen willen dat boeken uit het assortiment worden verwijderd. Ze eisen waarschuwingsstickers op het omslag, scheuren pagina’s uit boeken of strepen passages door. Soms verdwijnen boeken helemaal.”

Ook populaire kookboeken met het woord bijbel erin wekken de woede, zegt Rozema, zoals de BBQbijbel, Stoofbijbel en Groentebijbel. “En twee jaar geleden leidde de wolf in een bibliotheek in het Veluwse Putten al tot een relletje. Antiwolfdemonstranten hadden massaal de tickets opgekocht van een lezing van een wolvenspecialist. De lezing ging niet door.”

Bibliotheken en scholen werken sinds tien jaar samen, en dat levert nog het meeste gedoe op, zegt Rozema. “Sommige christelijke en islamitische ouders, maar ook de schoolbesturen zelf, zijn tegen bepaalde boeken. Soms sturen schoolbibliotheken ze daarom terug. Kinderboeken over kinderen die toevallig twee vaders hebben, zoals de populaire Bob Popcorn-serie, worden dan geweigerd. Terwijl die reeks juist een goed voorbeeld is van niet-problematiserende diversiteit.”


Trouw, 20-09-2025 (Ally Smid)