Wetenschappelijke artikels zomaar te koop?

[bijlinda]

Wetenschappelijke artikelen zijn zomaar te koop en wat erin staat, deugt niet


Artikelen zijn zomaar te koop, voor wie er zijn naam onder wil. Maar wat erin staat deugt niet. “Deze georganiseerde misdaad ondermijnt het vertrouwen”, waarschuwen (fatsoenlijke) wetenschappers.


Wetenschap bedrijven is lastig. Het kost tijd, denkkracht en geld. Wie het daaraan ontbreekt, kan een beroep doen op schimmige organisaties die kant-en-klare artikelen aanbieden. Tegen betaling kun je daar je naam als auteur onder laten zetten. En het wordt nog gepubliceerd ook. Alleen: het onderzoek deugt niet.

Dergelijke wetenschapsfraude wordt op grote schaal beoefend door zogeheten paper mills, zeg maar fabrieken die aan de lopende band onderzoeksartikelen voortbrengen. Onderzoekers van de Amerikaanse Northwestern University hebben zich over het fenomeen gebogen en publiceerden hun bevindingen in het wetenschappelijke (en gerespecteerde) tijdschrift PNAS.

Ze analyseerden onder meer lijsten van ingetrokken publicaties en gingen op zoek naar gedupliceerde afbeeldingen – blijkbaar een indicatie van fraude. Ze keken ook naar lijsten van tijdschriften die uit gezaghebbende databanken geweerd werden, omdat ze niet aan de nodige kwaliteitsnormen voldeden. Door die lijsten onderling te vergelijken stelden de onderzoekers een databank samen van zo’n 30.000 ‘verdachte’ studies.

In zulke studies zijn gegevens vervalst of afbeeldingen gemanipuleerd of gestolen. De inhoud is eveneens gepikt en dat zie je soms aan onzinnige beweringen. Om niet als plagiaat te worden ontmaskerd, nemen de frauduleuze artikelen hun toevlucht tot synoniemen die geen steek houden. Dat geeft grappige ondingen zoals ‘colossal information’ voor ‘big data’ of ‘counterfeit consciousness’ voor ‘artificial intelligence’.


Makelaars en omkoping

De onderzoekers ontdekten dat er rond de paperfabrieken een heel netwerk hangt van tussenpersonen en zelfs redacteuren van tijdschriften die deel uitmaken van de combine. De betrokkenen zijn niet vies van omkoping. “Ik noem het criminele organisaties die vervolgd zouden moeten worden”, zegt Luís Amaral, hoogleraar aan Northwestern University en een van de auteurs van het onderzoek, in een mailgesprek met De Standaard.

De paperfabrieken bestaan, omdat er veel geld mee gemoeid is. Als een onderzoeker snel aan een auteurschap wil raken, kost dat volgens Amaral “een paar honderd tot een paar duizend dollar. Een artikel kan vier tot zes auteurs hebben. Er worden duizenden van dergelijke papers geadverteerd op kanalen zoals Telegram en Whatsapp. Tel dat bij elkaar op en je komt aan miljoenen euro’s die in deze industrie omgaan.”

De auteurs gingen na of er domeinen waren waar de fraudenetwerken actiever zijn. Zo ontdekten ze dat ze in de microbiologie een voorliefde hebben voor deeldomeinen van RNA-onderzoek. Werk rond de gentechniek Crispr-Cas9 lijkt niet bijzonder populair onder fraudeurs, daar wordt slechts 0,1 procent van de artikelen ingetrokken. Maar In minder bekende deeldomeinen, zoals IncRNA, stijgt dat percentage boven de 10 procent.


Geen negatieve publiciteit aub

Onderzoeksinstellingen kunnen valsspelers beboeten, schorsen of ontslaan. Maar te vaak blijven ze buiten schot, betreurt Amaral. “Universiteiten steken hun kop in het zand. Ze haten negatieve publiciteit.”

Gert Storms, hoogleraar psychologie aan de KU Leuven en voorzitter van de Vlaamse Commissie Wetenschappelijke Integriteit, bevestigt dat beeld: “Als ik het probleem ter sprake breng, reageren mijn collega’s eerder laconiek. Of ze zijn eventjes geschokt en gaan snel weer over naar de orde van de dag.”

Storms vindt de Northwestern-studie degelijk, maar werd er niet door verrast. “Andere studies en boeken brachten al fraude aan het licht. Sommige papierfabrieken vind je ook zo, open en bloot, op het internet. Ik heb zelf mijn handboeken al tweemaal moeten herschrijven, omdat sommige elementen uit de wetenschappelijke literatuur frauduleus bleken te zijn.”

Als het over paperfabrieken gaat, vallen doorgaans de namen van landen als China, India, Iran, Rusland. Hoe zit het in West-Europa? “In Vlaanderen heb ik geen weet van dossiers. Maar ik steek er mijn hand niet voor in het vuur dat sommige bedenkelijke praktijken hier niet ook al ingang gevonden hebben.”

Door haar omvang dreigt de fraude de wetenschap te vergiftigen en het vertrouwen erin te ondermijnen. Door de opkomende artificiële intelligentie bestaat ook het risico dat nepbevindingen binnenkort in nog hoger tempo verspreid zullen worden.

Misschien nog het meest verontrustende is dat de groei aan publicaties vol fake wetenschap de legitieme productie stilaan overtreft. Om het anderhalf jaar verdubbelt volgens de auteurs van de PNAS-studie het aantal nepartikelen. Terwijl de fatsoenlijke een verdubbeling om de vijftien jaar laten optekenen.


Kwaliteit boven kwantiteit

Amaral en co. vinden dringend ingrijpen daarom nodig. Zij geven enkele suggesties, zoals een aanscherping van de redactionele processen van de tijdschriften, een verbeterde opsporing van vervalst onderzoek, en een aanpak van frauduleuze netwerken. Meer fundamenteel stellen ze dat het systeem van stimulansen in de wetenschap radicaal hervormd moet worden. “Het aantal publicaties zal daardoor afnemen. Dat is nodig zodat we ons kunnen concentreren op kwaliteit in plaats van op kwantiteit”, oordeelt Amaral.

Storms kan zich daarin vinden. “Deze fraude is kunnen ontstaan, omdat wetenschappelijk werk vandaag louter kwantitatief wordt beoordeeld. Hoeveel publicaties, hoeveel citaties je hebt, dat telt, want daarvan zijn je aanstelling en je fondsen afhankelijk. Niemand leest nog, werk wordt niet meer inhoudelijk gewogen. Het is absurd geworden. Zolang we dit niet fundamenteel anders aanpakken, vrees ik dat fraude zal blijven bestaan.”


Blog DS, 05-08-2025 (Tom Ysebaert)