[Barst]

Saddam: Recht niet gediend met doodstraf


Saddam Hoessein had een eerlijk proces moeten krijgen, zonder de doodstraf, die eerder past bij zijn eigen regime. Het vonnis is een gemiste kans.


Het is een bevredigend tijdverdrijf om in gedachten een lijstje te maken van dictators wier dood een zegen zou zijn voor de mensheid. Saddam Hoessein stond steevast op mijn lijstje. Vooral toen een Nederlands lid van de onderzoeksmissie van Amnesty International vertelde over wat hij zag in Halabja, het Koerdische dorp dat op last van Saddam in 1988 met gifgas was gebombardeerd en vrijwel geheel, met kinderen en huisdieren en al, uitgeroeid. De voortijdige dood van zo’n dictator zou een einde maken aan zulk enorm lijden.

Maar Saddam is gevangen en zijn macht kwijt, waarom hem dan nu nog in naam van het recht doden?

Het belangrijkste antwoord op die vraag is dat er vergelding moet zijn voor het kwaad dat hij Irak en andere landen heeft aangedaan. Voor de schade die hij heeft aangericht aan de economische, politieke en culturele infrastructuur van Irak, de tienduizenden doden die hij op zijn geweten heeft. Daar is maar één straf passend en dat is de doodstraf.

Daar zijn echter allerlei argumenten tegenover te stellen, variërend van heel principiële tot heel praktische. Die principiële argumenten zijn varianten van ‘Gij zult niet doden’ of het recht op leven dat elk mens altijd heeft en niet vervreemd kan worden.

En pragmatische argumenten komen neer op: het helpt niet, want de doodstraf schrikt niet (speciaal) af en gevangenschap maakt iemand net zo goed onschadelijk. Maar dit is een discussie tussen doven: mensen overtuigen elkaar niet met argumenten.

Dat komt omdat meningen over de doodstraf geworteld zijn in diepste overtuigingen en die komen niet tot stand door argumenten, maar veeleer door ervaringen. Bijvoorbeeld van het verlies van een bekende of geliefde als slachtoffer van misdaad of oorlogshandelingen, van het meemaken van een executie of zélf een ernstige ziekte krijgen. Zulke ervaringen veranderen je kijk op het leven. En soms die op doodstraf.

Omdat politici ook wel weten dat de doodstraf een gevoelskwestie is die nauw verbonden is met diepe overtuigingen, komt dat soms goed van pas.

De Republikeinen in de VS hebben vanaf de jaren ’70 de doodstraf als symbool gebruikt om te laten zien hoe hard zij tegen misdaad willen optreden. Ruim duizend executies verder zijn de VS het land met relatief het grootste aantal gedetineerden.

Een enkele Nederlandse politicus lijkt ook de doodstraf als campagnethema te willen gebruiken. In de politieke retoriek heeft de doodstraf vaak een metafoorkarakter. De ter dood veroordeelde is dan een offer dat gebracht wordt aan het (veronderstelde) rechtsgevoel van het volk.

Als premier Balkenende in een primaire reactie zegt dat het doodvonnis van Saddam, hoewel dat ‘eigenlijk’ niet hoort, naar zijn mening terecht is, dan lijkt hij dat te zeggen in het licht van de komende verkiezingen. Met in het achterhoofd cijfers van opiniepeilingen die suggereren dat een groot deel van de bevolking voor de doodstraf zou zijn.

Dat zou een goedkoop gebaar zijn, want Nederland schafte de doodstraf al in 1870 af, onze Grondwet verbiedt de doodstraf sinds 1983 en ons heeft land tal van verdragen ondertekend die de doodstraf geheel uitsluiten. De Europese Unie is bovendien principieel een doodstrafvrije zone.

Balkenende had onze Grondwet moeten citeren waarin staat dat de regering de ontwikkeling van de internationale rechtsorde bevordert (artikel 90). Hij had moeten zeggen dat de doodstraf zich daar niet mee verdraagt. Hij had moeten benadrukken dat Nederland energiek de beginselen uitdraagt die ten grondslag liggen aan onze eigen rechtsstaat, aan de ruimte voor vrijheid, veiligheid en recht die we in de EU nastreven. En zo had hij de pretentie moeten onderstrepen dat Den Haag, dus Nederland, juridische hoofdstad van de wereld moet worden. Immers, wij huisvesten met graagte het Joegoslavië-tribunaal en het Internationaal Strafhof, instellingen die in lijn met de VN niet de doodstraf kunnen opleggen omdat het bestraffen van misdadigers en personen die zich aan oorlogsmisdrijven schuldig maken moet voldoen aan hoge standaarden zoals die zijn vastgelegd in mensenrechtenverdragen.

Het proces van Saddam was niet eerlijk. Het was politiek beïnvloed, zijn rechters waren nog door zijn regime ‘opgeleid’, hij kreeg geen behoorlijke juridische bijstand. De doodstraf was symbool van zijn eigen wrede regime.

Het zou goed geweest zijn als dit proces een symbool van het nieuwe, gewenste Irak zou zijn met een vlekkeloze procedure en zonder die straf. Ik zou graag gezien hebben dat Saddam ook terecht zou staan voor Halabja, de slachtingen onder sji’ieten en al die andere oorlogsmisdaden die nu buiten beschouwing bleven. Voor de slachtoffers en hun nabestaanden aan wie nu immers geen recht wordt gedaan.

Met een parafrase van Simon Wiesenthal: misschien is het beter om Saddam voor elk slachtoffer ter verantwoording te roepen, telkens opnieuw als er weer nieuwe feiten aan het licht komen, en hem elke keer opnieuw tot levenslang te veroordelen als een waarschuwing voor toekomstige dictators. Zó’n proces is een les.

Hans Abma is oud-voorzitter van Amnesty Nederland en schreef een proefschrift over de doodstraf: ’Gerechtigheid zonder beul’.



Trouw, 08-11-2006