Een bad aan huis voor bejaarden - Japan in problemen door vergrijzing en een dalend geboortecijfer


Jonge Japanse vrouwen blijven liever vrijgezel. Ze hebben geen zin in een leven thuis bij de kinderen. Het land vergrijst mede daardoor in snel tempo.


„Praten over huwelijk is taboe”, erkent Kiyomitsu Inomata met een bulderende lach, want hij ziet dat ‘het probleem’ in zijn eigen huis begint. Inomata is 58 jaar en hoofd van de afdeling Bejaardenverzorging op het gemeentehuis van Miura. Een dalend geboortecijfer en vergrijzing van de bevolking vormen een groot probleem voor Japan, meent Inomata. Betaling van pensioenen en ziektekosten van de babyboomers, van zijn generatie, hangt er van af. Ja, het voortbestaan van het land zelf.

Tegen het einde van het gesprek blijkt dat Inomata twee alleenstaande, thuiswonende kinderen heeft, die geen enkele aanstalten maken om te trouwen, laat staan om een gezin te stichten. „Natuurlijk wil ik graag kleinkinderen”, zegt Inomata met een twinkel in zijn ogen. Zijn dochter is inmiddels de dertig gepasseerd. Ze werkt en hoeft geen cent te spenderen aan levensonderhoud. Ze spaart en doet waar ze zin in heeft. Een zoon van 25 leeft op identieke wijze. Waarom weet Inomata eigenlijk niet precies. Hij begínt in haar aanwezigheid niet eens over een huwelijk. „Ik kan haar toch niet bevelen om te trouwen?”, zegt hij met grote ogen. Het onderwerp is taboe.

Miura ligt zo’n 80 kilometer ten zuiden van Tokio op het puntje van het Miura schiereiland. Het is een echte provincieplaats, waar de landbouw en visserij afsterven en de woonkernen met goed openbaar vervoer worden bevolkt door forenzen die binnen een uur een miljoenenstad als Yokohama kunnen bereiken. Ook al lijkt er daardoor nog een toekomst te zijn voor deze plaats, de vergrijzing slaat hier hard toe.

Op het puntje van het schiereiland ligt de oude vissershaven met uitzicht op de beroemde berg Fuji aan de overkant van de Sagami Baai. Vroeger betekende de visserij werk voor duizenden mensen – nu nog maar voor enkele honderden. Her en der staan verlaten houten huizen weg te rotten in het dorp. Niet zomaar aan landweggetjes, maar midden tussen bewoonde huizen.

Tien jaar geleden woonden hier 55.000 mensen. Inmiddels minder dan 50.000. Bijna een kwart van de bevolking is bejaard en dit cijfer stijgt gestaag. Er rijdt nu een busje door het dorp met een verpleegster en een badkuip achterin. Alleenstaande bejaarden die de wandeling naar het badhuis niet meer kunnen maken, krijgen zo bad aan huis. Tweeduizend bejaarden wonen alleen. „We hebben de contactnummers van kinderen die in de grote stad wonen en een systeem om een oogje op deze bejaarden te houden”, zegt Inomata, „want we kunnen ze toch niet aan hun lot overlaten?”

Vorig jaar zette de bevolkingsdaling in heel Japan in. De Verenigde Naties schatten dat in Japan tot 2050 de bevolking met tien procent zal dalen, tot 113 miljoen. Om de huidige bevolking toch in stand te houden zou Japan, aldus de VN, 17 miljoen immigranten moeten toelaten tot 2050, ofwel ruim 380.000 per jaar. Zou men, om te voorkomen dat alle gepensioneerden weer aan het werk moeten vanwege de vergrijzing, ook de werkende bevolking in stand willen houden dan zou Japan zelfs 33 miljoen immigranten moeten toelaten.

Dat lijkt ondenkbaar. Er zijn weinig moderne landen zo onvriendelijk voor buitenlanders als Japan. In een Tokiose voorstad werd eerder deze maand een vrouw gearresteerd en 24 uur vastgehouden omdat ze er Zuidoost-Aziatisch uitzag maar niet de registratiekaart kon tonen die elke buitenlander op zak moet hebben. Ze was Japans, maar de politie weigerde haar te geloven. Slechts 1 procent van de inwoners is van buitenlandse afkomst – het merendeel Chinezen en Koreanen die hier al generaties lang wonen.

Japan behoort met Italië en Zuid-Korea tot de top drie van ‘onvruchtbare’ landen. Het aantal kinderen dat de gemiddelde Japanse vrouw op de wereld zet is gedaald tot 1,29 – een halvering sinds de jaren vijftig. In dezelfde periode is de levensverwachting voor mannen en vrouwen samen gestegen van ruim zestig tot tachtig jaar.

Het kan nog altijd gebeuren in Japan dat een jonge vrouw die trouwt ongevraagd een ‘gelukzalig ontslag’ krijgt. Ze heeft haar positie in de samenleving namelijk bereikt en hoeft nog slechts te baren en thuis te zitten met de kinderen. Veel vrouwen blijken hier geen behoefte meer aan te hebben en kiezen, net als de dochter van ambtenaar Inomata, voor een leven van werk en naar believen in te vullen vrije tijd. ‘Parasiterende vrijgezellen’, zoals sommigen zeggen. Oud-premier Yoshiro Mori bijvoorbeeld, die enkele jaren geleden stelde dat vrouwen die niet baren, die hun plicht tegenover de samenleving niet hebben volbracht, geen recht hebben op pensioen.

Een minder geforceerde houding tegenover vrouwen zou betere resultaten hebben, blijkt uit onderzoek. Het geboortecijfer zou verdrievoudigen als vrouwen op het werk de beschikking hadden over een kinderdagverblijf en als mannen meer tijd aan kinderen en huishouden besteden, concludeerde het ministerie van Gezondheid deze maand.

Een andere factor die twijfel zaait is geld, zo blijkt uit eind deze maand gepubliceerd vervolgonderzoek. Tachtig procent van (toekomstige) jonge ouders maakt zich zorgen over de kosten die een kind met zich meebrengen, met name voor onderwijs. Tot en met de universiteit bedraagt de rekening per kind zo’n tweehonderdduizend euro. Kwaliteitsscholen zijn particulier en duur.

Noriko Ito is een van de jonge moeders die het in deze omstandigheden getroffen hebben. Ze is vierendertig jaar, woont in een mooi appartement in het centrum Tokio en is inmiddels in verwachting van haar tweede kind. „Ik kon vanuit huis werken na zijn geboorte”, zegt ze terwijl haar 2-jarige zoontje rondhuppelt. Haar werk als organisator van beurzen voor farmaceutische bedrijven bracht echter veel reizen naar het buitenland met zich mee en „op een gegeven moment herkende hij me niet meer toen ik weer op het vliegveld arriveerde”. Dus besloot ze toch te stoppen, ook omdat er inmiddels een tweede kind aan kwam. Als de kinderen een jaar of vijf zijn wil ze echter weer terugkeren op de arbeidsmarkt.

In de tussentijd prijst ze zich gelukkig met haar man, Hirokazu. „De meeste mannen helpen niet in de huishouding of met de opvoeding van de kinderen. Als ik met andere moeders over Hiro praat zijn ze helemaal verbaasd.” Hirokazu (36) is een halve buitenlander. Hij vertegenwoordigt in Tokio een Franse hotelgroep, nadat hij eerder in Parijs studeerde en vervolgens jarenlang voor het Franse nationale bureau voor toerisme werkte.

,,Er is veel mis met Japanse mannen. Kijk naar al die kantoorklerken die in de metro erotische strips lezen, en die ’s avonds in de kroeg met hun collega’s over niets praten”, zegt Hirokazu. „Waarom gaan ze niet naar huis om te helpen met de opvoeding van hun kinderen?”

Hij wijst op het autoritaire systeen in Japanse bedrijven waardoor mannen „geen verantwoordelijkheidsgevoel, geen energie, geen onafhankelijkheid, en geen creativiteit hebben.” De uiteindelijke conclusie: „Veel mannen zijn onaantrekkelijk voor vrouwen.” Wellicht moet oud-premier Mori zijn pijlen ook op de eigen sekse richten.


NRC, 01 april 2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB