Help, we maken te weinig kinderen!


Ook in Europa wordt de noodklok geluid: het geboortecijfer valt sterk terug. Het beleid wil vrouwen overtuigen om weer meer kinderen op de wereld te zetten, maar gebruikt daarvoor de verkeerde incentives, schrijft Bieke Purnelle.


Ik zag afgelopen week een plaatje van een bloedrood Europees continent langskomen op de sociale media. Het bleek deze keer niet over de klimaatopwarming te gaan, maar over de alarmerende geboortecijfers, volgens sommigen een catastrofe, volgens anderen dan weer helemaal geen issue.

De demografische terugval is geen exclusief Europees euvel, maar doet zich overal ter wereld voor, in die mate dat het op veel plekken een politieke kwestie is geworden. In Zuid-Korea krijgen vrouwen nog gemiddeld 0,72 kinderen, zo’n dramatisch dieptepunt dat de president de nationale noodtoestand uitriep. Ook in Europa wordt alarm geblazen. In Hongarije bedacht de regering-Orban een resem opmerkelijke maatregelen: gesubsidieerde hypotheken voor nieuwe ouders, staatssteun voor de aankoop van extra grote gezinswagens, een btw-verlaging op voedingsmiddelen die vaak gekocht worden door ouders en een levenslange belastingvrijstelling voor moeders van twee of meer kinderen. In de Verenigde Staten proberen de trumpisten het ouderschap op agressieve wijze te promoten, een campagne die wilde ideetjes voortbrengt zoals meer stemrecht toekennen voor ouders, lessen over fertiliteit voor vrouwen, gratis ivf, premies per gebaard kind en een ereteken voor mensen die voor een groot gezin kiezen.

Ouderschap bevindt zich in een boeiend spanningsveld tussen politisering en individualisering. De redenen voor de politieke bemoeienis zijn divers. Er is de hijgende adem van een zorgstaat in nood. Wie zal onze pensioenen betalen? Wie zal onze vergrijsde bevolking naar bed helpen en op het toilet zetten? Maar er is ook de relance van een aartsconservatief wereldbeeld, waarin vrouwen en mannen hun ‘biologische’ en ‘natuurlijke’ rol moeten spelen.

Dat verklaart waarom het debat over demografie zo beladen is. Het pro-natalisme, de beweging die reproductie aanmoedigt en verheerlijkt, heeft dan ook een bedenkelijke geschiedenis. Al sinds de oudheid wordt moederschap gebruikt als politiek instrument voor nationale, economische en ideologische doeleinden: de natiestaat versterken, de demografische groei bevorderen en traditionele genderrollen in stand houden. Het moederschap speelde een cruciale rol in de propaganda van fascistische regimes. Nazi-Duitsland en het Italië van Mussolini beschouwden vrouwen als ‘voortbrengers der natie’. Moeders van grote gezinnen werden beloond voor hun inspanningen met een moederkruis of financiële premies. Reproductieve rechten werden uiteraard als een bedreiging gezien omdat ze de noodzakelijke bevolkingsgroei zouden temperen.

Na de Tweede Wereldoorlog kenden veel landen een babyboom, voorgesteld als symbool van hoop, hernieuwde kracht en economische groei na jaren van kommer en kwel. Vrouwen werden aangemoedigd om de rol van moeder te verkiezen boven een betaalde job; het moederschap werd geïdealiseerd. Men moest de vrouwen die tijdens de oorlog essentiële mannenjobs hadden uitgevoerd weer op hun plaats krijgen: aan de haard. Bovendien waren het moederschap en het kroostrijke kerngezin culturele wapens en tekenen van morele superioriteit in de Koude Oorlog.

Pas in de jaren 60 kregen vrouwen een wat vrijere rol in de samenleving, met dank aan feministische bewegingen die streden voor zelfbeschikking en reproductieve rechten, zoals toegang tot anticonceptie en abortus. Die succesvolle strijd bracht voor het eerst een verschuiving teweeg van het moederschap als lotsbestemming naar het moederschap uit vrije wil. Hoe we de bevolkingsgroei aanwakkeren zonder aan die duur bevochten rechten te raken, is niet zo duidelijk. Voor conservatieve krachten die een binair wereldbeeld met rigide genderrollen koesteren, zijn die rechten bijzaak. Voor progressieven is het debat over de sputterende demografie dan weer een mijnenveld. Want uiteindelijk zijn het meestal vrouwen die beslissen of ze al dan niet kinderen hebben.

Wie de bevolkingsgroei wil bevorderen, vraagt dan ook het best eens wat vrouwen tegenhoudt en wat ze echt nodig hebben. Ik durf te wedden dat geen enkel ereteken of premie opweegt tegen voldoende tijd, economische zekerheid, een faire verdeling van zorg- en huishoudelijke taken en ondersteuning bij zorgen en opvoeden.


Blog DS, 29-05-2025 (Bieke Purnelle)