Hoe de arrestatie van Ekrem Imamoglu de Turkse politiek in rep en roer zet


De Turkse president Erdogan heeft de aanval geopend op Ekrem Imamoglu (CHP), de luidste en populairste tegenstem in het land. Dat die aanval er zo snel en hard is gekomen, zagen analisten niet aankomen. “Dit is de scherpste autoritaire bocht sinds de jaren 50.”


“Schaamteloos, maar niet geheel onverwacht.” Zo omschrijft de Turkse politicologe Gönül Tol van de Amerikaanse denktank Middle East Institute de manier waarop president Recep Tayyip Erdogan (AKP) deze week zijn pijlen op aartsrivaal Ekrem Imamoglu (CHP) heeft gericht, met aanvallen die in sneltempo van kwaad naar erger gingen. Eerst trokken Turkse autoriteiten Imamoglu’s universitaire diploma in, waardoor hij zich volgens de Turkse wet niet meer kandidaat kan stellen als president – wat hij wel van plan was. Vervolgens arresteerde de Turkse politie Imamoglu “op verdenking van corruptie en terreur”. Dat Erdogan een rechtszaak tegen Imamoglu orkestreert, is een daad van “tirannie”, zei Imamoglu in een audioboodschap. Tegen zijn arrestatie kwamen boze aanhangers in Istanbul meteen de straat op.


Coup

“Meer dan honderd politieagenten” hebben zich woensdag rond zijn huis verzameld om – zoals Özgür Özel, de voorzitter van Imamoglu’s CHP-partij het omschreef – “een coup tegen de volgende president te plegen”. Al was de vraag niet óf, maar wanneer Erdogan de luidste en populairste tegenstem in het land zou gaan viseren. De Turkse president is al maandenlang hardhandig tegenstanders aan het intomen. Over het hele land worden dissidente stemmen (linkse en rechtse politici, topadviseurs, journalisten en academici) gearresteerd. Imamoglu geldt als de ruggengraat van de oppositie, de man die zich opwerpt als een lichtpunt in het almaar autoritairder wordende Turkije.

“Het hardhandige optreden is duidelijk bedoeld om Imamoglu’s kandidatuur te dwarsbomen”, zegt Berk Esen, politicoloog aan de Sabanci Universiteit in Istanbul. Zondag had de CHP presidentiële voorverkiezingen gepland. Tot die tijd geldt er nu een protestverbod in het land. De arrestatie onderstreept het ongelijke speelveld waarin oppositiepolitici zich al jaren begeven als ze Erdogan willen verslaan. “Dit is een coup tegen de oppositie,” zegt Esen, “met verregaande gevolgen voor de Turkse politiek. Sinds de Turkse overgang naar een democratisch bewind in de jaren 50 hebben we een scherpe autoritaire bocht zoals deze niet meegemaakt.”

“Het is duidelijk dat Erdogan de wind in de zeilen heeft”, gaat Esen verder. “Europa heeft Turkije almaar meer nodig vanwege veiligheidskwesties en dus weet Erdogan dat hij vrij spel heeft. Als hij zo voortdoet, kun je Turkije binnenkort vergelijken met Venezuela, Rusland en Wit-Rusland.”

Imamoglu, een van de prominentste critici van Erdogan, probeerde daar nochtans een stokje voor te steken. In 2019 werd de toen nog relatief onbekende oppositiepoliticus burgemeester van Istanbul. Die stad is met ruim 16 miljoen inwoners en een begroting van bijna 15 miljard euro het financiële hart van Turkije. Een zure realiteit voor Erdogan, want wie waakt over Istanbul, waakt eigenlijk over Turkije, wist hij – hij is er namelijk zelf zijn carrière begonnen, in de jaren 90. Na 25 jaar verloor Erdogans AKP plots de controle over Istanbul. De verkiezingsresultaten van 2019 werden aanvankelijk betwist, maar een tweede stemming drie maanden later leidde tot een monster*zege voor Imamoglu.

Zijn electorale succes was twee*ledig. Imamoglu bedreef politiek als centrumlinkse seculiere CHP-politicus, maar overtuigde ook conservatieve kiezers. Hij is Turks-Koerdisch, seculier en afkomstig van de conservatievere provincie Trabzon. Als een kameleon wist hij zijn stem en stijl aan te passen om ook steun binnen de conservatieve partijen te winnen.

Imamoglu ontpopte zich tot een prominente oppositiepoliticus die zelfs door AKP-aanhangers geprezen werd “omdat hij er niet uitziet als een CHP-lid”. Tijdens de pandemie bewees Imamoglu dat hij ook efficiënt bestuurt. De weg naar het presidentschap leek geplaveid, tot hij in december 2022 werd veroordeeld omdat hij leden van de kiescommissie beledigd had. Toen al werd dat verbod op politiek bedrijven gezien als een manier om te voorkomen dat hij een gooi naar het presidentschap zou doen.


Snakken naar verandering

Imamoglu wierp zich op als de rechterhand van Kemal Kilicdaroglu tijdens de presidentsverkiezingen van mei 2023. Maar die grote uitdager van Erdogan miste de uitstraling van een sterke leider. Kilicdaroglu verkondigde de juiste boodschap, maar bleek de verkeerde boodschapper. Erdogan mocht zich, weliswaar pas na een tweede ronde, opnieuw president van Turkije noemen. Toch snakte het land naar verandering. De valutacrisis, de inflatie die bleef ontsporen, de aardbevingen die ongeziene vernieling aanrichtten en vrijheden die als sneeuw voor de zon wegsmolten. Er waren veel redenen om het tij te willen keren na 21 jaar Erdogan.

Dat lieten de gemeenteraadsverkiezingen een jaar later, in maart 2024, duidelijk zien. Opnieuw werd de CHP de grootste partij in Istanbul, net zoals in 2019. Meer nog, de oppositiepartij was nu ook de populairste in het hele land. De volgende presidents*verkiezingen staan gepland voor 2028, maar een vervroegde stemming wordt waarschijnlijk geacht. Erdogan heeft meermaals gezegd dat hij zich niet opnieuw verkiesbaar zal stellen. Een overwinning op het lokale niveau had hem wel in staat gesteld om toch door te gaan met de invoering van een nieuwe grondwet – waardoor hij alsnog een extra termijn had kunnen ambiëren. “We zullen de oorzaken van deze tegenslag goed bestuderen”, liet Erdogan zich toen ontvallen. Een jaar later is de conclusie helder: de juiste boodschappers moeten de cel in.

“Als de oppositie er niet in slaagt deze trend om te keren, wordt de kans om via de stembus verandering in het beleid te brengen onbestaande”, besluit de Turkse politicoloog Esen.


Blog DS, 19-03-2025 (Samira Ataei)