Onze strijd tegen schoften als Poetin en Trump is niet zinloos


In een wereld die is aangetast door de ziekte van onmenselijkheid kan de rol van degenen die een platform hebben – schrijvers, journalisten, leraren en academici – niet worden overschat, schrijft Aleksandr Skorobogatov.


Sergej Stankevitsj – zo heette mijn beste jeugdvriend. Als we hem met vrienden herinneren, denken we aan hem als de warmste, meest meelevende vriend. We werden geboren en groeiden op in dezelfde stad, de Wit-Russische stad Grodno. We gingen naar dezelfde school, nummer 12, en woonden in hetzelfde gebouw – een vijf verdiepingen tellende chroesjtsjovka (een typisch betonnen appartementsblok uit de regeerperiode van Nikita Chroesjtsjov) in de gewelddadige wijk Oud Popovitja. Ik woonde op de derde verdieping, hij op de tweede. We speelden samen voetbal en ijshockey, gingen samen vissen. Ik leerde hem gitaarspelen, en Sergej overtrof al snel zijn leraar: hij werd de leadgitarist van de schoolband – een cultstatus voor de verlegen Sergej.

We verlieten tegelijkertijd onze geboortestad Grodno en verhuisden naar de hoofdstad Minsk. Ik ging naar de toneelschool, Sergej werd toegelaten tot de Wit-Russische Staatsuniversiteit voor informatica en radio-elektronica. Vrijwel tegelijkertijd verlieten we ook Minsk: ik volgde mijn literaire dromen in het Maksim Gorki Literatuurinstituut in Moskou, Sergej keerde na het behalen van zijn ingenieursdiploma, terug naar Grodno.

In Grodno vond Sergej werk in een fabriek en werd er al snel hoofdingenieur. Hij trouwde en werd vader. In de fabriek kreeg hij een vreselijk ongeluk: hij viel van grote hoogte en lag wekenlang in coma. Hij overleefde het, maar sindsdien leed hij aan epilepsie.

Op de laatste avond van zijn leven was zijn vrouw boos op hem. Ik weet niet wie gelijk had, en het speelt geen enkele rol. Wat ik wel weet, is dat ze die nacht besloot als straf in een andere kamer te slapen in hun tweekamerappartement. ’s Nachts kreeg Sergej een epileptische aanval en stierf: hij stikte in zijn eigen tong.

Zijn vrouw hoorde hem stuiptrekken op de vloer, zo vertelde ze later aan zijn moeder, maar kwam niet naar hem toe, hielp hem niet – als straf voor wat hij volgens haar verkeerd had gedaan. De volgende ochtend vond ze hem dood.


Het vernietigende kwaad

Onmenselijkheid neemt verschillende vormen en gezichten aan. Soms is het klein, alledaags en banaal. Soms neemt het gigantische, wereldwijde proporties aan. Maar in wezen blijft het altijd hetzelfde vernietigende kwaad dat het fundament aantast waarop de mensheid gebouwd is.

Voor onze ogen voltrekt zich in de wereld die wij ‘vrij’ noemen een ramp van angstaanjagende proporties. Aan het hoofd van de machtigste staat ter wereld staat een man die de meest fundamentele principes van menselijkheid niet begrijpt of waardeert. Een man die de gruwelijke oorlog, ontketend door Poetin – de Hitler van onze tijd – tegen Oekraïne rechtvaardigt. Een man die niet alleen weigert het slachtoffer van agressie te helpen, maar het zelfs afperst. Een man die een gigantische etnische zuivering in Gaza plant, ermee dreigt het Panamakanaal af te nemen, een deel van het soevereine Europese land Denemarken te annexeren en via enorme economische druk een ander soeverein land, Canada, te dwingen zich bij de VS aan te sluiten. Een man die een deel van zijn eigen volk tot interne vijanden heeft verklaard, zijn politieke tegenstanders ongedierte noemt dat moet worden uitgeroeid, en migranten ziet als een gif dat het bloed van de natie vergiftigt. Zijn agressieve onmenselijkheid probeert hij ook naar Europa te exporteren.

In een wereld die is aangetast door de ziekte van onmenselijkheid, kan de rol van degenen die een platform hebben, die via boeken en kranten mensen bereiken, die aan universiteiten en in scholen lesgeven aan duizenden jongeren, niet worden overschat. Wij zijn geen politici, wij bepalen niet de koers van staten, maar het hangt in grote mate wel van ons af hoe mensen elkaar zullen behandelen. Of ze hun tegenstander zullen zien als een parasiet die uitgeroeid moet worden, een vluchteling als een gif dat het bloed van de natie vergiftigt, de militaire macht van hun land als een vanzelfsprekend recht op agressie, terreur en geweld tegen de zwakkeren.

Nee, een schrijver, journalist, leraar of universiteitsprofessor kan onwetendheid en onmenselijkheid niet volledig de wereld uit helpen. Wij kunnen het zieke brein van Robert Kennedy Jr niet herstellen, noch de Amerikaanse minister van Volksgezondheid overtuigen van het nut van wetenschap. Maar dat betekent niet dat onze strijd tegen onwetendheid en onmenselijkheid een zinloze strijd tegen windmolens is.


De menselijkheid wint

Menselijkheid is het krachtigste wapen in het arsenaal van de mensheid. Uiteindelijk wint niet het regime dat erin geslaagd is het machtigste leger op te bouwen, maar de meest humane – democratische, vrije, inclusieve – staat. Want menselijkheid is een gezonde kracht die versterkt en verenigt, terwijl onmenselijkheid een verzwakkende en verwoestende ziekte is. De tot de tanden bewapende Sovjet-Unie, met haar grootste kernarsenaal ter wereld, bijgestaan door het Warschaupact, is roemloos en eerloos verdwenen, omdat het onmenselijke totalitaire regime bij zijn burgers afkeer en vijandigheid opriep, die het uiteindelijk van binnenuit vernietigden. Die afkeer en vijandigheid heb ik als voormalige Sovjetburger zelf kunnen meemaken en van de uiteindelijke ondergang van het regime ben ik zelf getuige geweest.

Er zal altijd iemand achter een gesloten deur doodgaan, simpelweg omdat degene die aan de andere kant staat weigert de deur te openen om hem te redden. Maar ik geloof dat cultuur en educatie in staat zijn om zielen en harten wakker te schudden, om de misleide te helpen de vreemdeling niet als gif of parasiet te zien, maar als een broer of zus.


Aleksandr Skorobogatov ontving deze week de erepenning van de KU Leuven, een bekroning voor de “scherpe observator en criticus van de dictaturen in Rusland en Wit-Rusland en de oorlog in Oekraïne”. Dit is de tekst die hij bij die gelegenheid uitsprak.

DS, 15-03-2025