‘Alleen internationale inmenging kan ons nog redden’


Er bestaat nog altijd een minieme kans op vrede, zegt Yuval Noah Harari. Maar dan moet er geluisterd worden naar wijzere stemmen en moeten andere grootmachten bereid zijn om in te grijpen met een coalitie van bereidwilligen.


Israël heeft zojuist de donkerste episode uit zijn geschiedenis beleefd. In één dag zijn meer Israëlische burgers afgeslacht dan alle burgers en soldaten die Israël verloren heeft in de Sinaï-oorlog van 1956, de Zesdaagse Oorlog van 1967 en de tweede Libanon-oorlog van 2006 bij elkaar. De verhalen en beelden uit door Hamas bezet gebied zijn gruwelijk. Veel van mijn vrienden en familieleden zijn het slachtoffer van onuitsprekelijke wreedheden.

Dat betekent dat ook de Palestijnen zich nu in groot gevaar bevinden. Het machtigste land in het Midden-Oosten is ziedend van pijn, angst en woede. Ik heb de kennis noch de morele autoriteit om te spreken over hoe de dingen eruitzien vanuit Palestijns perspectief. Maar op dit moment, nu het leed van Israël nooit groter geweest is, wil ik graag een waarschuwing geven over hoe de zaken ervoor staan aan de Israëlische kant van het hek.

Vaak werkt politiek als een wetenschappelijk experiment, met minimale ethische beperkingen uitgetest op miljoenen mensen. Je probeert iets – of het nu gaat om een verhoging van het welzijnsbudget, de verkiezing van een populistische president of een vredesvoorstel opstellen –, kijkt naar de resultaten en beslist of je voortgaat op de ingeslagen weg. Of je gooit het over een andere boeg en probeert iets anders uit. Dit is hoe het Israëlisch-Palestijnse conflict zich al tientallen jaren voortsleept: met vallen en opstaan.

In de jaren 90, ten tijde van het Oslo-vredesproces, gaf Israël vrede een kans. Vanuit het oogpunt van de *Palestijnen en bepaalde externe waarnemers, dat weet ik, waren de Israëlische vredesvoorstellen ontoereikend en arrogant, maar dan nog was dat het meest genereuze aanbod dat Israël ooit gedaan heeft.

In dat vredesproces stond Israël de gedeeltelijke controle over de Gazastrook af aan de Palestijnse Autoriteit. Wat was het resultaat voor de Israëli’s? De ergste terreurcampagne die ze tot dan toe hadden meegemaakt. Er spoken nog altijd herinneringen door de hoofden van Israëli’s aan het dagelijkse leven begin jaren 2000, toen er dagelijks bussen en restaurants werden gebombardeerd. Die terreurcampagne kostte niet alleen honderden Israëlische burgers het leven, ze kneep ook het vredesproces en links Israël dood. Misschien was het vredesaanbod van Israël niet genereus genoeg. Maar was terrorisme echt het enige mogelijke antwoord?

Na het falen van het vredesproces was loskoppelen het volgende experiment van Israël in Gaza. Halfweg de jaren 2000 trok Israël zich eenzijdig terug uit de hele Gazastrook, ontmantelde het alle nederzettingen daar en keerde het terug naar de internationaal erkende grens van vóór 1967. Het klopt dat Israël een gedeeltelijke blokkade bleef opleggen aan de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever bleef bezetten. Maar de terugtrekking uit Gaza was nog altijd een aanzienlijke stap voor Israël en de Israëli’s wachtten gespannen af wat het resultaat zou zijn van dat experiment.


Gewelddadige co-existentie

Wat overbleef van links Israël, hoopte dat de Palestijnen een eerlijke poging zouden ondernemen om van Gaza een welvarende en vreedzame stadstaat te maken, een Singapore in het Midden-Oosten, dat de wereld en rechts Israël zou tonen waartoe Palestijnen in staat zijn als ze de kans krijgen tot zelfbestuur.

Natuurlijk is het niet vanzelfsprekend om een Singapore op te bouwen onder een gedeeltelijke blokkade. Maar ze hadden wel een eerlijke poging kunnen doen, waarop er meer druk op de Israëlische regering zou worden uitgeoefend door zowel buitenlandse mogendheden als het Israëlische publiek om de blokkade van Gaza op te heffen en een eerbaar akkoord te sluiten over de Westelijke Jordaanoever.

In plaats daarvan nam Hamas de Gazastrook over en maakte er een terroristische basis van waaruit herhaaldelijke aanvallen werden ingezet tegen Israëlische burgers. Nog een experiment dat uitdraaide op een mislukking.

Op links was er geen krediet meer over en Benjamin Netanyahu en zijn regeringen van haviken kwamen aan de macht. Waarop Netanyahu nog een ander experiment lanceerde. Omdat vreedzame co-existentie mislukt was, voerde hij een beleid van gewelddadige co-existentie. Israël en Hamas wisselden wekelijks klappen uit en bijna elk jaar vond er een grote militaire operatie plaats. Maar vijftien jaar lang konden Israëlische burgers wel op nauwelijks een paar honderd meter blijven wonen van de Hamasbases aan de andere kant van het hek. Zelfs de messiaanse fanatiekelingen in Israël liepen niet over van fanatisme om de Gazastrook te heroveren en zelfs rechtse figuren hadden er hoop op dat de verantwoordelijkheden die komen kijken bij het bestuur over meer dan 2 miljoen mensen, Hamas geleidelijk aan gematigder zouden maken.

Velen aan de rechterkant in Israël zagen Hamas als een betere partner dan de Palestijnse Autoriteit. De reden: Israëlische haviken wilden de Westelijke Jordaanoever blijven controleren en waren bang voor een vredesakkoord. Voor rechts Israël leek Hamas het beste van alle werelden te bieden: Israël verlossen van de noodzaak om de Gazastrook te besturen, zonder een vredesvoorstel te hoeven doen dat de Israëlische controle over de Westelijke Jordaanoever zou ontwrichten.

De gruweldag die Israël zojuist heeft beleefd, betekent het einde van dat Netanyahu-experiment van gewelddadige co-existentie.


Religieuze heethoofden

Wat komt er nu? Niemand die het zeker weet. Al gaan er stemmen op in Israël om de Gazastrook te heroveren of tot puin te herleiden. Zo’n beleid zou leiden tot de ergste humanitaire crisis die de regio sinds 1948 heeft meegemaakt. Zeker als Hezbollah en Palestijnse troepen op de Westelijke Jordaanoever zich in de strijd mengen, zou de dodentol kunnen oplopen tot vele duizenden en zouden er nog eens miljoenen mensen uit hun huizen worden verdreven.

Aan beide kanten van het hek zijn religieuze heethoofden gefixeerd op goddelijke beloften en op de oorlog van 1948. Palestijnen dromen ervan om de uitkomst van die oorlog terug te draaien. Joodse zeloten zoals de minister van Financiën Bezalel Smotrich waarschuwen Arabische burgers in Israël dat ‘jullie hier per ongeluk zijn omdat Ben-Gurion (de eerste premier van Israël) vergat de klus te klaren in 1948 en jullie er niet heeft uitgeschopt’. 2023 zou fanatici aan beide kanten ruim baan kunnen geven om hun religieuze fantasieën na te jagen en de oorlog van 1948 nog eens in alle hevigheid over te doen.

Zelfs als het niet tot zulke extremen komt, zal het huidige conflict waarschijnlijk de doodsteek zijn voor het Israëlisch-Palestijnse vredesproces. De kibboetsen langs de grens met Gaza waren socialistische communes en enkele van de meest standvastige bastions van links Israël. Ik ken mensen uit die kibboetsen die zich, na jaren van bijna dagelijkse raketaanvallen vanuit Gaza, nog altijd vastklampten aan de hoop op vrede – als aan een religieuze cultus bijna. Die kibboetsen zijn nu weggevaagd, en enkele van de laatste vredesduiven zijn ofwel vermoord, ofwel begraven ze hun geliefden, ofwel zitten ze als gijzelaars in Gaza. Vivian Silver, bijvoorbeeld, een vredesactiviste uit de kibboets Be’eri die al jaren zieke Gazanen naar Israëlische ziekenhuizen voert: zij wordt vermist en is waarschijnlijk gegijzeld in Gaza.

Wat er gebeurd is, kan niet ongedaan worden gemaakt. De doden kunnen niet meer tot leven gewekt worden en de persoonlijke trauma’s zullen nooit helemaal genezen.

We moeten wel verdere escalatie zien te voorkomen. In de regio ligt er veel macht bij onverantwoorde, religieuze fanatici. Daarom moeten externe krachten ingrijpen om het conflict te de-escaleren. Iedereen die vrede wil, moet de gruweldaden van Hamas ondubbelzinnig veroordelen, Hamas onder druk zetten om alle gijzelaars onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten en Hezbollah en Iran mee afschrikken om tussenbeide te komen. Dat zou de Israëli’s wat ademruimte en een straaltje hoop geven.

Een coalitie van bereidwilligen, gaande van de VS en de EU, tot Saudi-Arabië en de Palestijnse Autoriteit, moet ook de verantwoordelijkheid voor de Gazastrook weghalen bij Hamas, Gaza heropbouwen en tegelijkertijd Hamas volledig ontwapenen en de Gazastrook demilitariseren.

De kans is miniem dat die stappen daadwerkelijk worden gezet. Maar na de recente verschrikkingen zijn de meeste Israëli’s ervan overtuigd dat met minder niet te leven valt.

Yuval Noah Harari (Historicus, Hebrew University of Jerusalem)


DS, 13-10-2023 (© The Guardian)