Coronaverzet: de dodelijke domheid van influencers

Paul Scheffer


Doutzen Kroes had er uren op gestudeerd, dus ze had wel een idee over het virus en meer in het bijzonder over de bestrijding ervan. Maar het ontglipte haar, schreef het fotomodel op Instagram: ‘Ik ben een tijdje stil geweest, omdat ik heb geprobeerd om alles te begrijpen en ik begrijp het niet.’ En ze vertrouwde het ook niet: ‘Hoe werken de systemen waar we allemaal in zitten? Wie profiteert ervan?’


Wie dacht dat het bij deze oprisping in de zomermaanden zou blijven heeft zich vergist. Deze week meldde vlogger Famke Louise zich met de erbarmelijke oproep ‘free the people’: ‘Alleen samen krijgen wij de overheid onder controle.’ Ze riep haar talrijke volgers op om de maatregelen niet meer te volgen: #ikdoenietmeermee (DS 23 september).

Ooit had je spaties tussen woorden om het denken een beetje te ordenen. In de lettersoep die we een hashtag noemen, kun je lekker meedrijven. Dat is volgens sommigen het voordeel van de internetsamenleving: alles wordt vloeibaar, niets krijgt meer vaste vorm. Ik heb altijd gedacht dat vrijheid niet zonder vorm kan – ook vrijheid van meningsuiting.

Kroes en Louise kregen een storm van kritiek te verduren. Ze verweerden zich: het ging hen om vragen stellen. Dat is toch goed? Heel open vragen als ‘wat willen ze met ons?’ Maar ja, het vervelende van vragen is dat die weer andere vragen oproepen. Voor je het weet, verdwaal je in je eigen hoofd.

De roem van influencers heeft iets van een tautologie: ze zijn beroemd omdat ze beroemd zijn. Dat is het wel zo’n beetje. En omdat ze beroemd zijn, worden ze nog beroemder. En voor je het weet, sleep je een staart met een miljoen volgers achter je aan. En dat schept verantwoordelijkheden: je bent nu een beïnvloeder en moet iets gaan vinden van het klimaat, de vluchtelingen en natuurlijk corona.

De roem die om zichzelf draait, is vatbaar voor cirkelredeneringen. Dat gaat zo: waar komen de machten die ons iets opdringen vandaan? Elke ontkenning van duistere invloeden wordt een bevestiging van hun bestaan, want die ontkenning komt voort uit de systemen waar we allemaal tegen onze wil in zitten. Begrijp je: wie profiteert ervan?

In de draaikolk van de sociale media neemt niemand tijd. De regel van tienduizend uur is in deze wereld niet doorgedrongen. Dat wordt gezien als de tijd die je minimaal nodig hebt om iets onder de knie te krijgen: tafels maken, muziek componeren, polsstokhoogspringen, patiënten behandelen of kleding ontwerpen.

Deze influencers nemen zichzelf niet serieus. Na alle kritiek slikten ze hun oproep snel in: #zedoengodzijdankweermee (DS 25 september). Maar de houding waaruit deze actie voortkomt, is onveranderd. Hun zinnetje ‘samen krijgen we de overheid onder controle’, bleef hangen. Want door diezelfde overheid lieten sommigen zich eerder betalen om een andere boodschap te verkondigen, namelijk dat corona heel gevaarlijk is.

Neem muzikant Bizzey, die ook niet meer mee wilde doen: ‘Wij willen duidelijkheid. Wij zijn niet gek. Wij hebben het afgelopen half jaar moeten toekijken hoe we steeds verder achteruitgaan.’ Dat laatste gaat over afgezegde optredens. Bizzey is zeker niet gek: hij heeft inmiddels heel wat coronasteun gecasht.

Het is geen nieuws: op de sociale media hoef je niet veel te kunnen om iemand te zijn. Het is een schijnwereld. In de documentaire The social dilemma zien we hoe kinderen opgroeien in een gemanipuleerde werkelijkheid. De algoritmes die de informatie op Instagram of Facebook voortbrengen, ontgaan de gebruiker.

De voormalige bestuursvoorzitter van Facebook, Sean Parker, legt uit hoe de stroom aan berichten werkt: ‘We moeten je dus om de zoveel tijd een shotje dopamine geven, doordat iemand je foto of je post liket. Het is een feedbacklus van sociale goedkeuring. Het verandert letterlijk je verhouding tot de samenleving, tot elkaar. En God mag weten wat het met de hersenen van onze kinderen doet.’ Ik heb ondertussen wel een vermoeden.

Nu iedereen zo over #ikdoenietmeermee is gevallen, krijg je bijna de neiging om de initiatiefnemers in bescherming te nemen. Toch is de domheid van onze influencers niet zonder risico. Sterker nog: in coronatijd kan het een dodelijke domheid zijn. Als er niets aan de hand was, zou je deze uitbraak van ijdele onzin negeren. Maar er is wel wat aan de hand: het virus grijpt door jongeren om zich heen.

Na weer een wandeling in mijn buurt heb ik er ook geen zin meer in. Dat gedoe met corona is wel mooi geweest – #ookmijnoptredensgaannietdoor. Maar de realiteit duwt me terug. En juist dat realiteitsbesef neemt in een virtuele wereld snel af. Trouwens, nu we het erover hebben: dat hele virus kun je toch niet zien? Zeg eens eerlijk: wie profiteert ervan?


DS, 26-09-2020 (Paul Scheffer)