Kotsmisselijke kanarie

Michael Van Peel


De Antwerpse avondklok steekt weer in de kast en aan de kust is de openbare ruimte weer openbaar. Voorlopig, want precedenten zijn geschapen: men heeft gemerkt dat men er ongestraft mee wegkwam. Ook elders daverde de grondwet op haar grondvesten. Daarbij werd het principe van function creep glansrijk geïllustreerd: technologie zal altijd gebruikt worden waarvoor ze initieel niet bedoeld was. Drones met warmtecamera’s (tegen mensensmokkel) werden gebruikt om tweedeverblijvers uit hun caravan te halen en slimme camera’s om een bevolking een lockdown op te leggen. Minister Jambon verklaarde destijds nochtans dat ze louter bedoeld waren ‘tegen criminelen en terroristen’. Maar misschien is hij ook dat ‘vergeten’.

De registratieplicht in de horeca werd onlangs in Duitsland al misbruikt voor politieonderzoek. (Al zou die info bij ons vooral een massa verdachte Bart De Wevers opleveren.) De tracing-app komt eraan. De mantra ‘veiligheid boven alles’ uit het terreurtijdperk (weet u nog?) wordt in coronatijd vervangen door ‘gezondheid boven alles’. En met het bezwaar ‘privacy’ zal weer even hard gelachen worden als toen. Het is altijd het eerste recht dat sneuvelt.

Privacy is de kanarie in de koolmijn der burgerrechten. Daar is een reden voor. Het is namelijk ook het meest misbegrepen recht. Ministers van Binnenlandse Zaken genre De Crem of Jambon doen graag alsof het ‘geheimpjes van criminelen’ beschermt. Ze hanteren dan het café-argument ‘wie niets te verbergen heeft …’. U kent het riedeltje. Als de heren ministers dat principe echt zouden geloven, waarom schaffen ze dan niet meteen de parlementaire onschendbaarheid af? Wie niets te verbergen heeft, heeft niets te vrezen, toch?

Privacy gaat niet over verbergen. Het is omgekeerd: privacy gaat over controle. Dat woord heeft twee betekenissen: 1. surveillance (in de gaten houden) en 2. macht (onder de knoet houden). Het tweede volgt uit het eerste.

Privacy heeft dus niets te maken met stiekem uw ding kunnen doen. Het is niet het recht op een gordijn voor uw raam of een tettenboekske onder uw bed. Het is niet het recht om iets te verbergen. Privacy is het recht om niet continu gecontroleerd te worden. In de beide betekenissen van het woord. Om niet overgeleverd te worden aan de willekeur van een anoniem staatsapparaat, dat altijd aan het langste eind zal trekken, los van wie er nu weer toevallig aan de macht is. Privacy is het recht op het vermoeden van onschuld, een fundamenteel principe in een rechtsstaat. En we verglijden van ‘onschuldig tot’ naar ‘verdacht tot het tegendeel bewezen’.

De goede intenties van de hedendaagse wetgevers zijn daarbij waardeloos voor de toekomst. De hamvraag is niet of we onze overheid vandaag blindelings vertrouwen, maar of we alle overheden van de komende vijftig jaar blindelings vertrouwen. Laat ik het even omdraaien. Als ik u vijf jaar geleden had verteld dat de president van de VS ermee zou dreigen de verkiezingsuitslag niet te zullen erkennen, dat Polen ‘lgbtq-vrije’ steden zou uitroepen, dat de EU haar binnengrenzen zou sluiten en het vrije verkeer zou opheffen, dat een hele provincie nachtelijk huisarrest zou krijgen, dat drones gebruikt zouden worden tegen caravanbewoners, u had me vierkant uitgelachen en gesust ‘dat het allemaal wel zo’n vaart niet zal lopen’. Behalve misschien dat van die drones. So what, u woont toch niet in een caravan.

We moeten dus niet waakzaam zijn opdat een slechtbedoelende overheid dictatoriale maatregelen zou treffen, we moeten waakzaam zijn opdat een goedbedoelende overheid het niet al te makkelijk maakt voor die van de toekomst. De volledige redenering is: ‘Als je niets te verbergen hebt én het systeem perfect is en de mensen erachter feilloos en niet te corrumperen zijn, nu én in de toekomst, dán heb je niks te vrezen.’ Dat zijn een hoop alsjes achter elkaar. En ze werden deze week weeral pijnlijk gefalsifieerd door de zaak van de Slovaakse Jozef Chovanec, de man die stierf in een politiecel in Charleroi. Ironisch genoeg door het uitlekken van oude beelden van een camera die gericht stond op een overheid die zelf iets te verbergen (of ‘te vergeten’) had, maar (nog) niet de totale controle had om te verhinderen dat ze aan het licht kwamen.

Een overheid is minstens even imperfect en onbetrouwbaar als haar burgers. Daarom is er tussen beide een democratisch machtsevenwicht nodig. Dat evenwicht beschermen is de échte kern van privacy. Geen gewauwel over geheimpjes.

Door technologische evolutie, gouvernementele machtsgeilheid en burgerlijke onverschilligheid helt de balans alsmaar sneller over. Volksvertegenwoordigers smossen met onze privacy, en wij zijn te afgeleid door onze flitsende smartphones en domme ‘niets te verbergen’-redeneringen om duidelijk te zien waar het om draait. De kanarie is kotsmisselijk.

Deze crisis heeft duidelijk gemaakt dat machthebbers niet blindelings te vertrouwen zijn met macht. Geef ze een bestuurlijke vinger en ze grijpen een arm. Dit gedrag mogen we niet tolereren. Ze zullen weer streng gecontroleerd moeten worden door de burgers. In beide betekenissen van het woord. De terreurmaatregelen leren ons dat niets zo permanent is als een tijdelijke maatregel. Geen enkele overheid wil ooit minder controle. Elke millimeter privacy die we opgeven, krijgen we nooit meer terug. Elke vrijheid die we opgeven, zijn onze kinderen onherroepelijk kwijt.


DS, 29-08-2020 (Michael Van Peel)