Hoog tijd dat we afscheid nemen van het liberalisme

Mark Elchardus


Oorsprongsmythes zijn fantasierijk. De liberale nog meest van al. Autonome individuen duiken op uit het niets. Zij hebben geen voorouders, kennen geen enkele vorm van maatschappelijke orde, maar sluiten zowaar een contract om hun veiligheid te waarborgen en belangen te dienen. Blijkbaar waren er in de oertijd al juristen. Knettergek, maar zo ontstaat, volgens liberale denkers, maatschappelijke orde en staat.


Dat sprookje wordt als politieke filosofie onderwezen. Niet omdat het plausibel klinkt, maar omdat het een verantwoording biedt voor het geloof in autonome individuen die los van een collectiviteit kunnen bestaan en steevast uit eigenbelang handelen. Dat laatste, zo stelt het liberalisme, doen ze optimaal in een samenleving die georganiseerd is als een vrije, zelfregelende markt.

Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw werd onze maatschappij-inrichting op die onzin afgestemd. Na de depressie van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog stonden sociaaldemocratische partijen bijzonder sterk en waren de christendemocraten links. Samen bouwden zij een sociale markteconomie uit, steunend op een democratisch compromis tussen wat toen ‘kapitaal’ en ‘arbeidersklasse’ heette. Dat zorgde voor wat men inmiddels de Trente Glorieuses noemt. Goeie jaren.


Gulzige kapitaalbezitters

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd daarmee gebroken. Kapitaalbezitters werden gulzig, wilden een neoliberale orde op maat van hun geld. De resultaten? Sinds 1970 namen de ongelijkheid en de armoede in de OESO-landen sterk toe, verdubbelde de overheidsschuld, stagneerden de belastinginkomsten als een percentage van het bnp, betaalden de topinkomens steeds minder belastingen (wat de verkoop van jachten en luxeauto’s bevorderde, maar niet de werkgelegenheid). De opbrengst van de productiviteitswinst ging nagenoeg uitsluitend naar kapitaal, niet naar arbeid en gezinsinkomen. De economie werd bijzonder crisisgevoelig.

U had zich daartegen democratisch kunnen verzetten. Liberalen luisteren echter liever naar de stem van het geld dan naar die van de burger. Van bij het begin van het neoliberale offensief werd politiek voorgesteld als gesjoemel. Elke democratische bijsturing van de economie werd veroordeeld als cliëntelisme. In landen zonder opkomstplicht liep de participatie aan de verkiezingen terug. Het wantrouwen in de politiek groeide. Het lidmaatschap van vakbonden slonk. Wie nog rekening houdt met de wil van de kiezer wordt weggezet als populist. Parlementen werden een lachertje. Als ze, zoals nu onder de minderheidsregering, even initiatief ontplooien, breekt meteen paniek uit. Staten werden ontmand. De macht verschoof naar instellingen die los staan van de volkssoevereiniteit zoals transnationaal opererende bedrijven, centrale banken en gerechtshoven.

Alsof de democratie daarmee nog niet voldoende is uitgehold, staat een legertje nuttige idioten klaar om verkiezingen te trivialiseren, vertegenwoordigers te loten en sterke middenvelden te vervangen door triviale burgerbewegingen. De democratie beleeft nu zijn moment de gloire als we mediatiek kwijlen over spijbelende pubers.


Cynisme

Het liberale internationalisme wil van de wereld één markt maken, maar doet zich voor als interventionisme in naam van democratie en mensenrechten. In het Midden-Oosten en Noord-Afrika leidde dat tot chaos, dood en verderf. ‘Een lente’, zo wordt de prelude tot massamoord nu omschreven. Van cynisme gesproken.

Maar, hoor ik u al zeggen, we mogen nog minstens ons gedacht zeggen. Vrije meningsuiting, daar staat liberalisme toch voor? Ik dacht het niet. Precies onder de liberale orde taant het geloof dat de vrije confrontatie van meningen tot inzicht leidt. Alsmaar meer woorden worden incorrect of zelfs discriminerend geacht. In naam van de liberale rechtsorde wil men een immer bredere waaier van meningen steeds strenger bestraffen. Het minderhedenforum wil zowaar dat op discriminerend geachte uitspraken niet één, maar zeven – ja, zeven – jaar gevangenisstraf staat.

Een al te crisisgevoelige economie, onverantwoordelijke banken die door de belastingbetaler moeten worden gered, een torenhoge overheidsschuld die daardoor nog groter wordt, ontwrichtende ongelijkheid, gefnuikte democratie, geopolitieke chaos, vrije meningsuiting steeds meer vervangen door politiek correcte repressie... Het is hoog tijd dat we afscheid nemen van die ideologie. Alle partijen zouden dat moeten doen, zelfs de zogeheten linkse.


DM, 06-04-2019 (Mark Elchardus)