Het rad van fortuin is terug

Niall Ferguson


Ik ben niet nerveus van aard en heb van mijn ouders een redelijk stabiele geestelijke gezondheid geërfd. Maar vorige week heb ik een niet te beheersen paniekaanval gekregen. Die werd uitgelokt door enkele ongecensureerde e-mails die ik zonder er acht op te slaan doorgestuurd had naar onbedoelde bestemmelingen. Mijn vrouw, die taaier is dan ik, heeft ze gelezen en moest erom lachen. Maar ik reageerde zo heftig dat ik wel moest nadenken over de dieperliggende oorzaak.


Sinds in oktober The square and the tower – mijn boek over netwerken door de eeuwen heen – gepubliceerd is, heb ik er bijna ononderbroken promotie voor gemaakt, en daardoor liep ik voortdurend in de kijker. Om de andere dag moet ik voor een publiek gaan staan, de inhoud van het boek samenvatten en vragen beantwoorden. Uiteraard heb ik dat al eerder meegemaakt. Maar toen ik boeken begon te publiceren (meer dan twintig jaar geleden), bestond er nog geen Amazon of Facebook of Twitter of Youtube.

In de goede oude tijd moest je leren leven met een beperkt aantal recensies van je boek, waarvan er misschien vijf echt toe deden. Tegenwoordig komt er geen einde aan de feedback die je krijgt. Is je quotering op Amazon gestegen? Is je aantal volgers of abonnees toegenomen? Hoeveel likes heeft je laatste post opgeleverd? Dat is al erg genoeg. Maar het kwalijkste kenmerk van het internettijdperk is het boosaardige sfeertje waarvan elk onlineforum doordrongen is.

Een centraal onderwerp in mijn boek is dat het internet, vooral sinds de komst van de sociale media, de politieke tegenstellingen op de spits heeft gedreven. Dat is voor een deel te verklaren door de menselijke aard: zelfs in kleine sociale netwerken hebben mensen de neiging zichzelf af te zonderen met gelijkgezinden. Maar het komt ook doordat de algoritmes waarop de netwerken gebouwd zijn, het aanmoedigen om fake nieuws en extreme standpunten te posten.

Nadat ik over al die dingen geschreven had, zit ik er nu middenin. Ongewild word je verslaafd aan die vervloekte apps op je gsm en je laptop. Niet omdat je bevestiging zoekt, maar omdat je doodsbang bent voor een publieke vernedering. Eén enkele faux pas – één ondoordachte opmerking die door een groepering van strijdlustige slachtoffers als ‘aanstootgevend’ wordt beschouwd – en de digitale meute komt achter je aan.

Mijn zenuwen liggen ook aan flarden omdat ik mijn boek moet promoten in een periode waarin de reputatie van een reeks vooraanstaande mannen met een rotvaart verwoest wordt. Ik heb het niet alleen over de beroemdheden die onderuitgehaald worden door beschuldigingen van seksueel misbruik – dat zijn er in de VS alleen al meer dan zeventig. Het gaat hier om een meer algemene trend. De gemiddelde Britse ceo blijft maar 4,8 jaar in zijn topfunctie, de gemiddelde voetbalmanager 1,2 jaar. Het is ook verontrustend hoe kort politieke carrières tegenwoordig zijn. De regering-Trump is nog maar 15 maanden oud, maar er zijn al meer dan veertig mensen opgestapt en ontslagen. Om het met de onsterfelijke woorden van AC/DC te zeggen: ‘It’s a long way to the top if you wanna rock ’n’ roll.’ Maar de weg naar het dieptepunt is tegenwoordig heel snel afgelegd.

Je zou kunnen zeggen dat het allemaal wijst op een hogere verantwoordelijkheid. Maar toch is nog geen gerechtigheid geschied in enkele zaken. Sommige carrières werden beëindigd vanwege overtredingen die lang geleden gepleegd werden en geen inbreuk waren op de wet. Andere zaken worden onderzocht volgens het principe ‘schuldig tot het tegendeel bewezen is’.

Tijdens een slapeloze nacht begon ik me af te vragen of ik er nog in geloofde dat ik in een rechtvaardige wereld leefde. Ik ben in de jaren 60 en 70 opgegroeid in Groot-Brittannië. Ik ging ervan uit dat als ik goed studeerde, veel overuren maakte en me integer gedroeg, ik veel succes zou hebben. Pas toen ik het nog door de Sovjets beheerste Oost-Europa bezocht, ontdekte ik maatschappijen waar willekeurige daden van onrechtvaardigheid stelselmatig uitgevoerd werden tegenover personen zoals ik. Maar ik ben me er pas onlangs volledig bewust van geworden dat onrechtvaardigheid ook kan bestaan in het Westen en dat ze niet alleen de traditionele slachtoffers onderaan op de sociale ladder te beurt valt, maar ook zelfvoldane meritocraten.

De schrijvers uit het oude Rome en de middeleeuwen beseften dat het lot willekeurig is. Het rad van fortuin werd zo vaak als symbool gebruikt dat het in de tijd van Shakespeare alleen nog inspiratie bood voor komedies. Vanaf de renaissance begon de mens er steeds meer op te vertrouwen dat hij zijn lot zelf kon bepalen. Nu niet meer. De les die ik dit jaar al geleerd heb, is dat het rad van fortuin terug is. De blinde schikgodin vertoeft nu op het internet. En die grappige draaiende strandbal die Mac-gebruikers zien kort voor hun computer crasht, is het nieuwe rad. Kijk maar uit, want ze laat niet alleen computers crashen.


DS, 24-04-2018 (The Sunday Times, Niall Ferguson)