Zuckerberg versus Lubach

Bas Heijne


‘De discussie is losgebarsten, en daar gaat het om’, liet Arjen Lubach weten in NRC, toen bleek dat zo’n 12.000 mensen gehoor hadden gegeven aan zijn oproep van Facebook af te gaan. Naar Lubach kijken zo’n miljoen mensen, dus ik zou er zelf niet blij mee zijn geweest. De hele week ging het over Mark Zuckerberg en zijn verhoor in de Amerikaanse Senaat. Lubachs oproep, las ik, had zelfs in Amerika reuring veroorzaakt. Geweldig, hoe flikt-ie dat toch! Dat zijn comedy-activisme vervolgens nat vuurwerk bleek, moet te denken geven (DS 14 april).


Die mislukking is pas interessant. Laat de discussie daarover gaan: waarom voegen zo weinig mensen de daad bij het woord? Is het zo lastig je los te maken van een medium, wanneer je weet dat je erdoor gebruikt wordt?

Zuckerberg was haatobject van de voorbije week, maar je zou bijna vergeten hoelang hij op handen werd gedragen. Jarenlang verkondigde hij revolutie en evangelie ineen, de machtige illusie dat technologie ons vrijer zou maken en dichter tot elkaar zou brengen. Nog geen halfjaar geleden flirtte hij met de gedachte zich kandidaat te stellen voor het Amerikaanse presidentschap.

Daarna kwamen de schandalen, eerst die met roebels betaalde advertenties om de Amerikaanse verkiezingen te sturen, daarna het misbruik van de data van honderdduizenden Facebook-gebruikers door Cambridge Analytica. En nu dus Zuckerberg in de beklaagdenbank, aangeklaagd wegens misbruik van zijn klanten.

Maar de Senaat liet hem overal mee wegkomen. Zoals een twitteraar snedig opmerkte bij de zoveelste onnozele vraag van een senator: ‘Straks vraagt hij Zuckerberg om hulp bij het installeren van zijn printer.’

De aandelen van Facebook schoten omhoog.

Het probleem is dat Zuckerberg niet het echte probleem is. Zeker, de techgiganten hebben de afgelopen jaren onder luid applaus een ongekende monopoliepositie kunnen verwerven. Hun boodschap was dat zij de wereld more open and connected zouden maken. De duistere kant van de digitale droom bleef lang onopgemerkt. Er verschenen waarschuwende boeken en artikelen, maar het grote publiek trok zich er niets van aan. Nu dat publiek wakker is, dringt zich de vraag op: wat gaan we eraan doen?

Van onszelf wordt een voortdurende alertheid gevraagd, want onze levens worden steeds meer aangestuurd door algoritmes. Ogenschijnlijk worden we sneller bediend wanneer we iets zoeken, wanneer we een tv-serie willen kijken, iets willen kopen, een reis of hotelkamer willen boeken. Dat is meteen ook het lastige: het wordt ons steeds meer naar de zin gemaakt. Maar die constante verleiding is gewoon manipulatie. Juist omdat het zo gerieflijk is, is het zo moeilijk je er los van te maken. Het is veel gemakkelijker om kwaad te zijn op die onbetrouwbare Zuckerberg, dan je los te maken van Facebook – onze cultuur is ermee vergroeid.

Aan het einde van zijn bestseller Homo Deus stelt de Israëlische historicus Yuval Noah Harari drie belangrijke vragen over onze toekomst. Willen we gereduceerd worden tot een verzameling data? Wat is waardevoller, (kunstmatige) intelligentie of bewustzijn? En wat gebeurt er met de samenleving, met de politiek en ons dagelijkse leven, wanneer steeds slimmere algoritmes ons beter kennen dan wij onszelf?

Vragen om lang op te kauwen. Het is duidelijk waar Harari naartoe wil: natuurlijk willen we niet gezien worden als losse data, natuurlijk vinden we bewustzijn belangrijker dan kennis, en het is echt rottig als Google meer van je weet dan jij van jezelf – al helemaal als anderen daar misbruik van maken – door je iets aan te smeren, door je politieke keuzes te beïnvloeden, door je tegen anderen op te zetten.

Maar wint dat fraaie besef het van schattige kattenfilmpjes? Het probleem met algoritmes is niet dat ze vreemd en bedreigend zijn, maar dat ze juist zo diep in ons hoofd komen, zo genadeloos inspelen op onze verlangens. Dat maakt kwetsbaar.

Van die tech komen we niet meer af. Big data kunnen ook voor machtig positieve doeleinden worden aangewend. Maar ermee leren omgaan is een lang en moeilijk proces. Als de actie van Lubach daar het begin van is, neem ik alles terug. Als het bij een beetje ludiek schoppen tegen Zuckerberg blijft, heeft de laatste glansrijk gewonnen.


NRC Handelsblad, in DS, 16-04-2018 (Bas Heijne)