‘Post-truth’ is woord van het jaar voor Oxford Dictionaries


Objectieve feiten wegen voor de publieke opinie minder door dan emoties en persoonlijke ervaringen. Is dat typisch voor ons tijdperk?


Oxford Dictionaries houdt de vinger aan de pols. In 2015 werd de ‘tranen van het lachen’-emoji uitgekozen tot ‘woord’ van het jaar. Dit jaar is het post-truth: een *adjectief om omstandigheden te omschrijven ‘waarbij objectieve feiten minder invloedrijk zijn in het vormen van de publieke opinie dan het beroep op emoties en persoonlijke overtuigingen’. De uitdrukking wordt al een tiental jaar occasioneel gehanteerd, signaleert de redactie van Oxford Dictionaries. Maar dit jaar nam het gebruik *exponentieel toe in de context van de Brexit en de Amerikaanse presidentsverkiezingen. ‘We zijn een post-truth-wereld binnengetreden’, titelde de website The Independent bijvoorbeeld op de vooravond van de verkiezingen.

Is dat zo? Is de waarheid achterhaald? ‘Er is groot wantrouwen tegenover klassieke bronnen van waarheid’, constateert Maarten Boudry, auteur van Illusies voor gevorderden. Waarom waarheid altijd beter is. Niet alleen de ‘mainstream media’ zijn verdacht, maar ook de politici en de experts. ‘Mensen in dit land hebben genoeg gehad van experts’, zei Brits *minister Michael Gove, toen hem gevraagd werd naar economische specialisten die zijn pro-Brexit betoog ondersteunden. Gove was ook de man die beweerde dat Groot-Brittannië 350 miljoen pond per week aan de EU betaalt.

Een momenteel erg populaire boutade over Trump is dat zijn aanhangers hem ‘ernstig, maar niet letterlijk’ nemen, terwijl zijn critici hem ‘letterlijk, maar niet ernstig’ nemen. Met andere woorden: als de verfoeide ‘mainstream media’ Trump op een feitelijke fout *betrappen, doet dat weinig ter zake.

Maar volgens Maarten Boudry is het niet zo dat we vandaag gemakkelijker te misleiden zijn met leugens en complottheorieën. Er zijn gewoon altijd veel mensen geweest die onware dingen geloven, zegt Boudry, ‘maar vandaag valt dat meer op’. Het Brexit-dossier leende zich bijzonder goed voor mythes, zoals die 350 miljoen pond, omdat het onderwerp zo technisch is, vindt Boudry. Hij gelooft dat de waarheid uiteindelijk toch weer boven water komt, ook in de VS. Al is het maar omdat Donald Trump nu met echte beleidsvoorstellen moet komen.


Onderbuik

Volgens filosoof Ruben Mersch, auteur van Waarom iedereen altijd gelijk heeft, is er eigenlijk weinig nieuws *onder de zon. ‘We denken graag dat wij onze standpunten baseren op een objectieve analyse van de werkelijkheid, maar in feite is dat nooit zo geweest. De ratio is eerder een woordvoerder die achteraf de oordelen van onze *onderbuik komt rechtvaardigen.’

Mersch betwijfelt of een stem voor een bepaalde politieke partij ooit op harde feiten was gebaseerd. Maar door de sterke polarisatie van het politieke debat dit jaar – met haast diametraal tegengestelde versies van de werkelijkheid – is dat zichtbaarder dan ooit.

Er wordt vaak verwezen naar de ‘filterbubbel’ van sociale media, waarin we alleen onze eigen meningen herhaald en versterkt zien. ‘We zijn onze eigen filterbubbel’, vindt Mersch echter. ‘Niemand weet hoe het algoritme van Facebook juist werkt, maar we weten wel dat we feiten negeren die niet aansluiten bij ons onderbuik*gevoel.’

De valse verhalen die op Facebook circuleerden, vooral over Hillary Clinton, speelden volgens Mersch dan ook geen doorslaggevende rol in de verkiezingen. ‘Dat die verhalen onwaar zijn, kon je met drie muisklikken achterhalen. Maar dat dééd men niet.’ Omdat men het wilde geloven.

De waarheid is niet dood, maar evenmin zijn feiten de manier om aanhangers van Donald Trump tot andere gedachten te brengen. ‘Je moet eerst de onderbuik geruststellen’, bepleit Mersch. ‘Als je begint met “ik begrijp uw standpunt, maar...”, dan zijn mensen al veel meer bereid om te luisteren.’


DS, 17-11-2016 (Dominique Deckmyn)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB