Verveling is even erg als drukte


In een opiniestuk kaart Femke Bauwens terecht aan hoe het fenomeen bore-out al te vaak wordt miskend (Langdurig werkloos zijn wordt al vlug sterk-loos zijn, DM 24/5). Van alles willen doen maar er de kans niet toe krijgen, is een onderschat fenomeen in tijden waarin over burn-out massaal geklaagd wordt, maar misschien moeten we dit fenomeen wat grondiger analyseren.


Niets mogen doen als je iets wilt aanvangen met je leven, is een dodelijk advies, zeker wanneer het gaat om het zoeken naar werk. Wie werkt, moet leren doseren, maar wie op zoek gaat naar werk en er geen vindt, raakt zwaar gefrustreerd, want hoe kun je nu gedoseerd op zoek gaan naar werk? Tel daar de onterecht negatieve connotatie van werkloosheid bij - lui, niet gemotiveerd, niet gekwalificeerd - en je hebt een lastige cocktail die vandaag een flinke groep mensen naar de keel grijpt.

Zowel burn-out als bore-out cirkelen rond hetzelfde spanningsveld tussen te veel doen en te weinig doen. De problemen ontstaan wanneer de kloof tussen wat we willen en wat we kunnen doen, te groot wordt. Terwijl burn-out verband houdt met meer moeten doen dan je aankunt, staat bore-out voor het omgekeerde: veel willen doen maar de kans niet krijgen. Beide fenomenen, indien ze structureel aanhouden, dreigen te eindigen in wat de socioloog Hartmut Rosa omschrijft als dysfunctionele verlangzaming. Daarmee bedoelt hij een vorm van verlangzaming die we niet willen, maar omdat we door (medische) klachten niet anders kunnen, ofwel doordat we onszelf voorbijlopen, ofwel doordat we niet mogen lopen, en er is geen enkele reden te bedenken waarom dat laatste minder zwaar zou doorwegen. Daarom verdient het onze aandacht.

Terwijl iedereen de mond vol heeft over verlangzamen, vervelen of luieren, staan velen te popelen om aan de slag te gaan: jonge mensen met een doctoraat, veertigers die ontslagen zijn wegens failliet van de onderneming, ik noem maar enkele categorieën. Begrijp me niet verkeerd: natuurlijk kunnen luiheid of verveling naast het werk bijzonder positieve gevolgen met zich meebrengen.

En luieren kan ronduit heerlijk zijn en het is cruciaal om af en toe eens stil te staan bij wat we doen, maar dan uitsluitend wanneer het om een positieve keuze gaat en niet om een gedwongen situatie. Het maakt namelijk een groot verschil uit of we willen uitrusten, dan wel of we dat noodgedwongen moeten doen. Het ene kan leiden tot creativiteit, het andere tot monotonie en uitzichtloosheid en in het ergste geval tot depressie.

De filosoof Byung-Chul Han vat dit in De vermoeide samenleving als volgt samen: "De klacht van het depressieve individu: 'niets is mogelijk', is alleen mogelijk in een samenleving die gelooft: 'niets is onmogelijk'." Eenvoudiger geformuleerd: wie iets wil aanvangen met zijn leven in een samenleving die de mond vol heeft van 'neem je leven zelf in handen' en 'the sky is the limit', raakt dodelijk gefrustreerd omdat die er geen kans toe krijgt. Daardoor wordt het dagelijkse leven niet langer als zinvol ervaren. Dat geldt zowel voor degene die tijdens de arbeidsuren de hele tijd taken moet afwerken die nergens toe leiden, als voor degene die de mogelijkheid niet krijgt om zinvolle arbeid uit te voeren.

Kortom, burn-out en bore-out zijn, zoals ik in mijn boek Rusteloosheid probeer duidelijk te maken, gegrepen door hetzelfde spanningsveld tussen drukte en verveling. We snakken alleen naar verveling omdat we te veel te doen hebben, maar neem onze dagelijkse activiteit weg, en we smeken om bezigheid. Het is daarom hoog tijd dat we ons ten gronde buigen over hoe we als samenleving omgaan met dit schisma: terwijl de ene helft zich te pletter werkt, snakt de andere helft naar activiteit die naar waarde wordt geschat. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?


Blog DM, 25-06-2016 (Ignaas Devisch, filosoof UGent)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB