'Ik pas voor een oververhitte politieke boodschap'

'Jarhead', de Eerste Golfoorlog volgens Sam Mendes


,,Jarhead'' van Sam Mendes laat ons de Eerste Golfoorlog beleven door de ogen van een jonge marinier. Het resultaat is even chaotisch als boeiend.


Zes maanden lang bereidde de scherpschutter Anthony Swofford zich in de woestijn voor op de oorlog die Saddam Hoessein zou verdrijven uit Koeweit, maar uiteindelijk loste hij geen enkel schot. De Eerste Golfoorlog was in een wip voorbij en op lijken ruimen na, had Swofford niets gedaan. Twaalf jaar later verwerkte hij zijn ervaringen in de voortreffelijk roman Jarhead , en de regisseur Sam Mendes verwerkte dat boek tot een film.

Mendes is de auteur van American beauty en Road to perdition , en dus werd Jarhead voor de release van de film al bij de Oscar-favorieten gerekend. Maar de meeste Amerikaanse journalisten ontvingen de film uiteindelijk lauw; ze verwijten Mendes dat de film niets zegt over de Eerste Golfoorlog en al helemaal niet over de Tweede.

,,Ik stel een discrepantie vast tussen de film zoals hij is en de film die de mensen op dit moment willen zien'', zegt Mendes. ,,Er bestaat blijkbaar een enorme behoefte aan duiding van de huidige invasie van Irak. Men smeekt haast wanhopig om betrouwbare gidsen, maar ik pas voor een film met een oververhitte politieke boodschap. Binnen de zes maanden is zo'n film al verouderd. Het zou ook gevloekt hebben met het gelijknamige boek waarop de film gebaseerd is. Dat gaat namelijk over de Eerste Golfoorlog, en die laat zich niet zomaar vergelijken met het huidige conflict. De Eerste Golfoorlog is een oorlog waarin zes maanden niet werd gevochten en die na vier dagen voorbij was. Hij kostte slechts twaalf Amerikaanse soldaten het leven. Nu zitten er geen 140.000 soldaten in de woestijn, maar in een stedelijke omgeving, en de vijand draagt geen uniform of geweer, maar burgerkleren en een gsm. Slachtoffers vallen bij bosjes.''

,,Ik heb wel degelijk een mening over de huidige conflicten in het Midden-Oosten, maar ik kon die onmogelijk kwijt in deze film. De Amerikaanse media hebben de neiging om alles zwart-wit voor te stellen. Je bent voor of tegen 'de' oorlog. De waarheid ligt in het midden. Ik was voor de invasie in Afghanistan, en tegen de oorlog in Irak. Maar volgens de Amerikaanse media houdt dat dus geen steek.''


- Wat herinnerde u zich nog van de Eerste Golfoorlog?

Ik ken die vooral van televisie. Ik herinner me de persbriefings van generaal Norman Schwarzkopf en in het bijzonder het stokje waarmee hij de lucht doorkliefde. De journalist en via hem de kijker, werd behandeld als een schoolkind dat zich gelukkig mocht prijzen dat hij een blik gegund werd op de briljante machine die het Amerikaans leger is. Het had soms iets weg van een demonstratie van de modernste legerapparatuur op een of andere wapenbeurs. Herinner je je die kleine kruisjes waarmee je zogezegd tot op de centimeter nauwkeurig een doelwit kon bombarderen? Ik wist wel dat het klinische beeld van de perfecte oorlog niet klopte. Maar het was Swoffords boek dat het beeld definitief doorprikte.

Ik heb ook eens zitten surfen op het internet, en merkte dat je op Amerikaanse sites nauwelijks beelden vindt van de ,,snelweg der dood''.

Foto's van die slachting van een Iraaks konvooi stonden op de frontpagina's van alle Europese kranten, maar de Amerikaanse media doen dus alsof dat allemaal gewoon nooit gebeurd is.


- Gaf Hollywood u dan de vrije hand voor deze verfilming?

Oorlogsfilms krijgen nogal makkelijk de steun van het Amerikaanse leger. Maar Jarhead werd onmiddellijk afgewezen. De boodschap en de teneur stonden hen niet aan. Ik was bang dat dat de studio zou afschrikken, maar de producenten besloten om verder te doen zonder de steun van het leger. Dat was alleen budgettair een tegenvaller.

Ik denk dat ik geluk heb gehad. De studio heeft op dit moment zoveel grote, commerciële kanonnen als King Kong in stelling, dat ze niet al te bekommerd was om een kleine oorlogsfilm met middelgroot budget. De Universal-topman Ron Meyer is zelf een ex-marinier; dat zal ook wel geholpen hebben. Aan het hart van de film is niet geraakt.

Op een bepaald moment hebben ze me wel laten weten dat het woord fuck al 341 gevallen was. Maar ze hebben me niet gevraagd om me tot 200 fucks te beperken.


- U haalt in de film uit naar uw eigen muziekkeuze. Als we op een gegeven moment ,,Break on through'' van The Doors horen, merkt Swoff op: ,,Dat is Vietnammuziek, kunnen we geen eigen muziek krijgen!"

Zo uithalen kan je alleen als je eigen muziekkeuze doordacht is. Welke muziek typeert de vroege jaren negentig? Ik kwam uit bij Nirvana. Dat was de muziek waar ik naar luisterde en je kan niet naast de parallel kijken tussen Kurt Cobain en Jim Morrison. Beiden stierven jong na een tragisch leven in teken van de muziek. Beiden schreeuwden hun pijn via de muziek uit.

De muziek van Nirvana reflecteert de spirit van die periode. De muziek gaat ook volledig in tegen de leugenachtige boodschap van de regering dat alles naar wens ging, dat de oorlog 'schoon' was.

Bij mijn weten is het trouwens de eerste keer dat Courtney Love de rechten van een Nirvananummer vrijgaf. Ze zag in dat het nummer bij de film paste. Of ze kon het geld gebruiken, natuurlijk.


- Ook met films knipoogt u naar de Vietnamperiode.

Vietnam zit dan ook via films in ons collectieve geheugen. We bekijken geen oude journaals en slechts sporadisch een documentaire. Ons beeld van Vietnam is bepaald door Francis Ford Coppola, Oliver Stone en Stanley Kubrick. Maar die films zijn zeven of acht jaar na het einde van de oorlog gedraaid. Full metal jacket is zelfs twintig jaar later gedraaid. En toch baseren we ons op die films. Voor de mariniers is dat niet anders. Hun ideeën over de oorlog zijn haast allemaal afkomstig uit Hollywood. Hetzelfde fenomeen zie je voor de Tweede Wereldoorlog. Generaties en generaties zullen denken dat de Amerikanen de Tweede Wereldoorlog op hun eentje gewonnen hebben.

Met de ongekende technologische mogelijkheden zijn we ook steeds briljanter in het realistisch weergeven van oorlogssituaties. Denk aan de landing in Normandië van Saving private Ryan . Die is zo opwindend en geloofwaardig, dat geen enkele documentaire daarmee kan concurreren. De filmmaker heeft dus een enorme verantwoordelijkheid. Stel je eens voor dat hij zijn macht misbruikt?


- Tegelijkertijd toont ,,Jarhead'' ook de onmacht van de regisseur. Verbijsterend is de scène waarin de oorlogszuchtige mariniers kijken naar de beroemde helikopterscène uit ,,Apocalyps now''. Ze juichen en joelen bij elke bom die valt. Zo heeft Francis Ford Coppola zijn antioorlogsepos niet bedoeld.

Het heeft geen belang hoe anti je oorlogsfilm is, een oorlogszuchtige zal altijd wel iets vinden wat hem ophitst. Ik maak hetzelfde mee. Jarhead kan niet verder van oorlogsglamour verwijderd zijn. Swoff wordt vernederd, verveelt zich zes maanden te pletter, moet andermans stront verbranden in de hitte van de woestijn en in ruil mag hij niet een keer schieten. Die ene keer dat hij zijn geweer in stelling brengt, wordt hij op de laatste seconde teruggefloten. En toch zijn er soldaten die de film cool vinden. Ik leer daaruit dat het onvermijdelijk is. Je kan mannen niet beletten oorlogen uit te vechten en daarom kan je ook niet beletten dat mannen zelfs in antioorlogsfilms dingen zien die hen opwinden.


DS, 11-01-2006 (Niels Ruëll)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB