09/10/2015 om 03:00 door © El País

Von Humboldt bewijst klimaatverandering
De ‘infografiek avant la lettre’ van Von Humboldt over de Chimborazo-vulkaan is verrassend accuraat.
Een tweehonderd jaar oude tekening van de Duitse ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt toont de invloed van de opwarming van de aarde. Planten die hij in 1802 in het Andesgebergte catalogeerde, groeien vandaag hogerop.
De minutieuze aantekeningen die de Duitse natuurvorser Alexander von Humboldt maakte tijdens zijn legendarische, 10.000 kilometer lange ontdekkingsreis door het toenmalige Spaans-Amerika, blijken een onschatbare bron van informatie. In 1802 bereikte Von Humboldt de vulkaan Chimborazo in het Andesgebergte van Ecuador. Met zijn 6.268 meter stond de Chimborazo in die tijd bekend als de hoogste berg ter wereld.

Von Humboldt maakte nauwgezet aantekeningen over alle planten die hij tijdens de beklimming tegenkwam. Tweehonderd jaar later deed een expeditie zijn tocht over. De wetenschappers stelden vast dat de planten door de klimaatwijziging nu elders groeien.

Door de opwarming van de aarde start de lente immers almaar vroeger. De zachtere temperaturen zorgen ervoor dat dieren en planten steeds noordelijker voorkomen. Dit was al ruim gedocumenteerd in de gematigde klimaatzones, maar er bestaan amper studies over de soorten in het evenaargebied, en al helemaal niet in bergstreken. Voor een deel komt dat door het ontbreken van historisch vergelijkingsmateriaal. Met uitzondering van de Spaanse priester en botanicus José Celestino Mutis en Alexander von Humboldt waren er vrijwel geen onderzoekers die de verdeling van planten in de tropen onderzochten.

Daarom is de ‘Tableau Physique’ van Von Humboldt zo bijzonder. De Duitse natuurvorser tekende de ‘infografiek avant la lettre’ voor zijn studie Ideen zu einer Geographie der Pflanzen. De tabel biedt een overzicht van alle gegevens die Von Humboldt verzamelde op de Chimborazo: temperatuur, vochtigheidsgraad, luchtdruk, net als een doorsnede van de vulkaan met voor elke hoogte de plantensoorten die er groeiden. Verder toont de tekening tot welke hoogte er aardappelen werden geteeld, waar de lama’s graasden en waar de ondergrens van de gletsjer lag. De tabel is een unieke bron voor wie wil nagaan in welke mate het menselijk ingrijpen daar verandering in heeft gebracht.

‘In 2012 verscheen er een nieuwe Engelse vertaling van de Ideen’, herinnert de Spaans-Deense onderzoekster Naia Morueta-Holme zich. ‘De begeleider van mijn eindverhandeling aan de universiteit van Aarhus (Denemarken), Jens-Christian Svenning, dacht dat het een goed idee zou zijn om het onderzoek op de Chimborazo over te doen in het zog van Von Humboldt. Aanvankelijk leek me dat te gek voor woorden, maar de accuratesse van zijn notities overtuigde me dat een vergelijkende studie haalbaar was.’

Met de aantekeningen van Von Humboldt als leidraad stonden de onderzoekster en haar Deense en Ecuadoraanse collega’s in de zomer van 2012 aan de voet van de Chimborazo, exact 210 jaar na de Duitse wetenschapper. Voorzien van de recentste technologie (camera’s, computers, gps) onderzochten ze de flora, per strook van 100 meter, tot op een hoogte van 5.200 meter, de bovengrens van de plantengroei.

‘We maten dat de bovengrens van de plantengroei 500 meter naar boven is opgeschoven, van 4.600 naar 5.185 meter’, zegt de onderzoekster. Bovendien zijn verschillende types vegetatie die Von Humboldt vond, verhuisd naar zones waar ze vroeger niet groeiden, schrijven de onderzoekers in het tijdschrift PNAS. Zo zijn er planten van de gentiaanfamilie, die Von Humboldt vond tussen 2.000 en 4.100 meter, die nu tot op 4.600 meter groeien. Ten tijde van Von Humboldt lag de ondergrens van de gletsjer op 4.818 meter. Vandaag moet je voor het eerste ijs klimmen tot 5.270 meter.

De onderzoekers denken dat de mens al die veranderingen heeft veroorzaakt. Boeren introduceerden gewassen op steeds grotere hoogte, waardoor het landschap is gewijzigd. Maar dat zou niet mogelijk zijn geweest zonder een ingrijpender verandering, eveneens door menselijk toedoen: de klimaatwijziging. Er bestaan geen historische gegevens over de evolutie van de temperatuur op de Chimborazo, maar uit de officiële registers van de Republiek Ecuador (vanaf 1866) is af te leiden dat de gemiddelde temperatuur met 1,46 graden gestegen is. Bij dat cijfer mag men een halve graad bijtellen, naar schatting de opwarming tussen 1802 en 1866. Bijgevolg raamt men de temperatuurstijging op de Chimborazo op twee graden.

Tot nog toe was er onder wetenschappers geen unanimiteit over de migratie van planten in tropische zones. ‘Onze studie bewijst dat zo’n migratie wel degelijk plaatsvindt. Er is al veel veranderd in de fauna, hoewel de temperatuur momenteel minder stijgt dan voorspeld. Maar we mogen dus nog veel ingrijpender migraties van planten en dieren verwachten in de toekomst’, besluit Morueta-Holme.

Mening: Ik vind het raar dat men de klimaat verandering kan bewijzen door een 200 jaar oude tekening. Maar ik vind het wel een zeer interessant thema, waar veel rond gediscussieerd kan worden. Want men zegt wel dat het door de uitstoot van onze auto's komt, maar ik heb ooit gezien in de les geschiedenis dat er vroeger op Groenland druiven gekweekt konden worden in de tijden van de Vikings, dus heeft dit dan wel echt te maken met de uitstoot?

Bron:http://www.standaard.be/cnt/dmf20151008_01909934