Wat zijn de gevaren voor de historische Zweedse coalities van Open VLD, MR, CD&V en N-VA?

Herman Matthijs


'Bilda en svenska Koalition': de Zweedse coalities die gebouwd worden, zijn historisch, schrijft professor Herman Matthijs. En dus hebben Open VLD, MR, CD&V en N-VA historische kansen. Toch loeren er gevaren om de hoek: 'De weg naar zevende staatshervorming zal sneller openliggen dan verwacht én in vergelijking met de federale sanering was de Vlaamse regeringsformatie een wandeling door het park.'


Wat zijn de gevaren voor de historische Zweedse coalities van Open VLD, MR, CD&V en N-VA?

Een Zweedse coalitie bouwen, is naar Belgische en Vlaamse normen een historisch gegeven. Het is de eerste keer dat de drie centrumrechtse partijen samen de Vlaamse regering vormen. Als dat ook op federaal niveau lukt, is dit een historisch feit. Want buiten de korte periode tijdens de regering Tindemans I met de discussie met het Rassemblement Wallon, zou het de eerste maal zijn dat we een federale regering krijgen zonder een meerderheid in de Franstalige taalgroep. Wettelijk is dit geen enkel probleem. Bovendien is het al jaren een electoraal gegeven dat Vlaanderen rechts stemt en Franstalig België links van het politieke centrum.


Kijken naar Zweden

De coalitie die nu in Vlaanderen gevormd werd, wordt de Zweedse coalitie genoemd, omdat de partijkleuren overeenstemmen met de kleuren van de Zweedse vlag. Maar er is meer.

Zweden is een van de beter gekende landen bij ons en dat heeft ongetwijfeld te maken met bekende personen (Bjorn Borg, Astrid Lindgren en vele anderen) en merken (vb. Ikea, H&M ...). Dit Scandinavisch land is naar bevolking en BBP best te vergelijken met België. En ook de politieke situatie is vergelijkbaar: de huidige Zweedse meerderheid wordt gevormd door de 'Allians for Sverige' een kartel van conservatieven, christendemocraten en liberalen onder leiding van de conservatief Fredrik Reinfeldt.

Daarnaast kent het Zweden van de jaren negentig van de vorige eeuw een sterke gelijkenis met dit federale koninkrijk. Inderdaad: het Scandinavisch land kende toen een overheidsbeslag van 67% BBP, een schuldgraad van 84% BBP , een begrotingstekort van 11% BBP, totaal inefficiënte overheidsinstellingen, een ontspoorde pensioenfinanciering enz. De verandering in het land van Pipi Langkous had voornamelijk te maken met een grondige sanering van de openbare financiën en het overheidsapparaat. De hitsingle van ABBA 'Money, Money, Money' was zeker toepasselijk.

Vandaag kent Zweden een begrotingsoverschot, een schuldgraad van 40%, een overheidsbeslag van 47%, een winstgevende treinmaatschappij, een afgeslankte en fittere staat, betaalbare pensioenen enz. De Zweedse coalitie kan zich direct verdiepen over de desbetreffende aanpak door de beleidsmakers te Stockholm.


De Zweedse coalitie

Historici zullen een flinke kluif hebben aan de vraag waarom er geen tripartite is gekomen op federaal vlak. Want na de verkiezingen van 25 mei was er zeker die mogelijkheid. Maar in een ongekende snelheid sloeg de PS de deur dicht voor de MR in de Brusselse en Waalse regeringen. Daarmee werd er ook een hypotheek gelegd op Di Rupo II. Na wat tijdverlies met de eerste-luitenantpartij van de PS , het CDH, ligt nu de weg open voor de Zweedse coalitie. Of was het van in begin de bedoeling van de PS om de macht te grijpen in de deelstaten en de 17 miljard euro budgettaire sanering op federaal vlak aan anderen over te laten?

In ieder geval heeft de Zweedse coalitie een ruime meerderheid in het Vlaams parlement (89 op 124) en in de Kamer (85 op 150). Daardoor heeft deze coalitie een legitieme, democratische basis.


De gevaren van de Zweedse coalitie

Elke regering moet echter rekening houden met de gevaren voor haar bestaan.

Om te beginnen de mogelijke interne problemen. Die zullen op federaal vlak wel zichtbaarder zijn als gevolg van de enorme sanering. In vergelijking met de federale sanering was de Vlaamse regeringsformatie een wandeling door het park. Wie gaat er problemen maken?

MR gaat een historische slag slaan met het aantal excellenties in dit kabinet. De één tegen allen-situatie in Franstalig België is bovendien niet noodzakelijk een electoraal/politiek nadeel voor de MR met het oog op 2018/2019.

CD&V mag de eerste minister leveren en heeft zeer interessante Vlaamse bevoegdheden gekregen. Dat ze voor het eerst gaat besturen zonder de Franstalige zusterpartij op federaal vlak zegt veel over de eenheid in die familie. Maar de Vlaamse christendemocraten zullen de meest 'linkse' partner zijn in deze federale alsook in de Vlaamse regering.

Open VLD doet onverwacht een gouden zaak, want komt in alle mogelijke regeringen. Bovendien is de partij sociaaleconomisch en budgettair best vergelijkbaar met de N-VA.

N-VA zal het electoraat de aangekondigde verandering moeten aantonen, en tegelijk uitleggen dat een nieuwe confederale staatshervorming aan de kant wordt geduwd. Maar de N-VA heeft op 25 mei een historische uitslag gehaald op basis van een economisch/budgettair plan.


De weg naar de zevende staatshervorming zal sneller openliggen dan verwacht

Maar de staatshervorming is nooit weg in dit land. Inderdaad, de oppositie tegen de Zweedse coalitie zal in de eerste plaats van de PS komen. Gaat die partij vanuit de deelstaten, met drie minister-presidenten, voor meer macht pleiten ten voordele van de Gewesten/Gemeenschappen? Dat is een belangrijk verschil met de SP.A, die enkel in de Brussels regering is geraakt.

Ook de breuk tussen de christendemocraten, de saneringen bij de deelstaten (Vlaanderen in evenwicht en Wallonië ook tegen 2018) alsook de volledig verschillende regeringssamenstellingen zullen de weg naar de zevende staatshervorming wel eens sneller dan verwacht laten open gaan.

Bovendien stelt zich de vraag of de almachtige federale MR wel bereid gaat zijn om de uitvoering van de zesde staatshervorming met zijn vele samenwerkingsakkoorden te doen. Deze laatste stelling is te onderbouwen door het feit dat de MR enkel vertegenwoordigd is in de regering te Eupen.


Conclusie

De rit naar de volgende verkiezingen duurt in principe vijf jaar. Maar men moet er vanuit gaan dat er vanaf de zomer 2018 - als gevolg van de lokale verkiezingen - niet veel meer zal gebeuren tot aan de verkiezingen 2019. De Zweedse coalitie zal zich ook mogen buigen over de politiek strategische vraag of in 2019 alle verkiezingen samen blijven op één dag.

Hoe dan ook, deze coalitie is op zijn minst historisch te noemen en zal met brio de handboeken politieke geschiedenis van België halen. Een belangrijk element daarin zal zijn: een aanvaardbaar en visibel beleid vanwege de Zweedse coalities. Want een beleid op zich wordt door de kiezers niet afgestraft, wel een gebrek daaraan. Denken we aan een andere hit van ABBA: 'The winner takes it all'.


Blog Knack, 25-07-2014 (Herman Matthijs, Hoogleraar Openbare Financiën aan de UGent en de VUB en lid van de Hoge Raad Financiën)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB