‘Wat doet ze eigenlijk? De dingen altijd scheef terugzetten!’


Een poetsvrouw is geen luxe meer. Een poetsvrouw is basiscomfort, met dank aan de dienstencheque. En toch is bijna niemand tevreden over zijn poetsvrouw.


‘Karaoké domestique’ is een kortfilm van Inès Rabadan. Rabadan wilde een documentaire maken over de relatie tussen bazinnen en hun huishoudsters. Ze maakte afspraken met verschillende partijen, maar uiteindelijk daagde niemand op, of wilde niemand voor de camera getuigen. Het lag gevoelig. Het was gênant. En of de argumenten nu werden uitgesproken of niet, nee, het ging niet.

Ten einde raad heeft de regisseur de rollen voor eigen rekening genomen, allemaal. Ze speelt de vrouw die niet wil dweilen en de vrouw die in haar plaats moet dweilen. Het is een vreemde karaoke, het meelippen van één en hetzelfde huishouden. De poetsvrouw en haar bazin zingen hetzelfde liedje, maar de samenzang is een moeilijke discipline. De communicatie tussen de twee loopt dikwijls mank. Het resultaat zijn klachten en ontevreden klanten.

Luister maar eens in je vriendenkring. ‘Ze zet de dingen altijd scheef terug’, is een klassieke opmerking. ‘Ze slaat de hoeken over’ ook. En ruzie is er nog zo eentje, want morgen komt de poetsvrouw en moet je zien wat voor rotzooi het hier is. Of ‘Kunnen we dinsdagochtend geen koffie gaan drinken? Want de poetsvrouw komt iedere dinsdag. En ik wil haar niet zien!’

Zelden hoor je iemand die tevreden is over de poetsvrouw. Vrouwen met poetsvrouwen willen blijkbaar graag duidelijk maken dat niemand het huishouden zo goed doet zoals zij. Het is een overblijfsel van het huishoudideaal uit de jaren zestig. Huisvrouwen ontleenden in die tijd eigenwaarde aan een huishouden dat vlotjes liep.

Zo schrijft althans Sjoukje Botman. Voor haar doctoraat aan de universiteit van Amsterdam schreef ze een proefschrift over de troebele arbeidsrelaties in betaald huishoudelijk werk. Daarin maakt ze op wetenschappelijke wijze duidelijk hoe het is gesteld met de verhouding tussen bazin en poetsvrouw: slecht. Het is niet raar dat ze elkaar niet verstaan. Het is wetenschappelijk bewezen.


Klassenverschil

Waarom ik geen poetsvrouw heb, is me altijd een half raadsel gebleven. Of ik misschien graag poets, vragen de mensen soms. Nee, ik poets niet graag. Ik poets alleen als mijn moeder aankondigt dat ze gaat komen. Mijn huishouden is geen plaatje. En onverwachts bezoek wordt geklasseerd als onbeleefd. Uiteraard klaagt mijn wederhelft er wel eens over. Maar daarvoor bestaat er een terugkerend argument: ‘Als jij zo weinig zou doen als ik, in dit vermaledijde huishouden, zouden we al een stuk verder staan.’ Ik wil geen vreemde in huis. Plus: ik verdraag het lawaai van de stofzuiger niet. Zeker niet van een ander.

Desalniettemin kreeg ik nooit helemaal uitgelegd waarom ik geen poetsvrouw wil. Het leek een onredelijke angst. Maar na het lezen van de bevindingen van Sjoukje Botman is de angst gerechtvaardigd. Een poetsvrouw hebben is voor de meeste mensen een pijnlijke spagaat. Sociologen bevestigen: wij kunnen niet meer om met de vanzelfsprekendheid van huispersoneel.

Ik herinner mij de eerste poetsvrouw nog van mijn moeder, ver voor de eerste dienstencheques. Het was een Portugese weduwe, een oudere mevrouw met zwarte kleren en een dikke, treurige bril. Ze kwam met de bus, het arme mens. Na alle miserie moest ze ook nog eens onze rommel komen opruimen. De Portugese weduwe was geen succes, ze is niet lang gebleven.

Dat schuldgevoel is een van de grote veroorzakers van de troebele relatie die mensen met hun werkster hebben. De poetsvrouwen zelf kunnen zich makkelijk neerleggen bij de hiërarchie, aldus Sjoukje Botman, maar de opdrachtgever zou alles doen om de ongelijkheid tussen beide partijen te vermijden.

In de 19de eeuw lag niemand ervan wakker. De meid deed alles. Het gegoede volk deed niets, behalve betalen. Klassenverschillen werden zonder schroom aanvaard. De baas woonde boven. Het personeel werkte beneden.


Heen-en-weerschriftje

De relatie die mensen nu met hun poetsvrouw hebben is een stuk informeler. De afstand met de huishoudster is kleiner geworden, wat de zaken bemoeilijkt. Bij Familiehulp, met drieduizend poetshulpen een van de grote spelers op de markt, knikken ze. ‘De ervaring leert dat heel wat dienstenchequeklanten een zekere schroom hebben om instructies te geven over zaken in de privésfeer. Daarom sturen we nu een heen-en-weerschriftje op naar 18.000 klanten. Alles om de communicatie te verbeteren. Want aan je huishoudhulp uitleggen dat je je slipjes zus of zo wil opgeplooid zien, gaat om de een of andere reden minder vlot.’

Het heeft te maken met de intimiteit van een huishouden. Een poetsvrouw werkt in de privésfeer en om die privésfeer te bewaren is er afstand nodig. Maar met die afstand kunnen veel mensen minder goed overweg. Het gevolg is een rommelige communicatie. Gêne maakt dat veel vrouwen niet duidelijk durven te zeggen wat ze willen van hun poetsvrouw.

Sjoukje Botman noemt het een gevoel van ongemak bij een gemaksdienst. Desondanks is de huishoudhulp aan een opmars bezig. De dienstensector groeit en de dienstencheques zijn er voor iedereen. Je hoeft al lang niet meer rijk te zijn om je een poetsvrouw te kunnen permitteren.

Het grootste motief om huishoudelijk werk uit te besteden is tijdsgebrek. Arbeidsparticipatie heeft ervoor gezorgd dat vrouwen geen tijd meer hebben om het huishouden te doen. Zin hebben ze trouwens ook niet meer. Huishoudelijk werk is populair noch lovenswaardig. Nooit geweest ook. Het werk van een dienstbode was geen volwaardig werk. Het werd beschouwd als een goede voorbereiding op het latere later huwelijksleven.

De nieuwe bazin speelt het gelukkig met meer fatsoen. Ze is misschien niet helemaal tevreden over haar Thaise kracht, maar ze wil haar sparen. Ze probeert de ongelijkheid van het dienstverband te vermijden. Daarom wordt er graag om de instructies heen gefietst. Weinigen slagen erin om de taak van de poetsvrouw duidelijk te omschrijven. Vaagheid is het nieuwe kamerscherm. Bij Familiehulp kennen ze het procedé: ‘De dienstenchequeklant corrigeert niet tijdig en slikt zijn ontevredenheid in.’

De slotsom is een onduidelijke arbeidsrelatie en een matige waardering voor het werk van de poetsvrouw. Want wat doet ze eigenlijk? Ze zet de dingen altijd scheef terug!

Inès Rabadan, de regisseur van Karaoké domestique, zou het graag wat subtieler zien. ‘De ideale poetsvrouw is een transparante poetsvrouw. Haar werk mag zo min mogelijk opvallen. Maar tegelijk is ze nodig om carrière te maken. De ene vrouw heeft vaak een andere vrouw nodig om een geëmancipeerd leven te kunnen leiden. Blijkbaar zijn er twee vrouwen nodig voor een mooie carrière. Dat wringt, maar tegelijk schept het een band. Los van de spanning tussen vrouwen en hun huishoudster, wil ik met mijn film laten zien hoeveel we met elkaar delen: de intimiteit van een huishouden én de tamelijk grote afwezigheid van een man in dit verhaal. (lacht)’


DS, 05-11-2013 (An Olaerts)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB