Een machtsmachine takelt af


Het ACW beleeft een lange calvarietocht van schandaal naar schandaal. De eens zo imposante christelijke arbeidersbeweging brokkelt verder uit elkaar en dat maakt ook vakbond en ziekenfonds kwetsbaarder voor een volgende aanval op het middenveld.


De teloorgang van de grote zuilorganisaties in ons land is nooit een fraai spektakel geweest. Dertig jaar geleden haalden de socialisten alle middelen uit de kast om hun noodlijdende partijkrant De Morgen te laten overleven, wat uiteindelijk zou leiden tot het Agusta-schandaal. De socialistische spaarbank Codep verdween in 1994 al stilletjes van het toneel.

In vergelijking daarmee was de christelijke arbeidersbeweging tot voor kort een onwankelbare rots in de branding. Dat was zonder meer een mirakel, in een periode waarin zowel het aantal christenen als het aantal arbeiders drastisch terugliep. In de rest van Europa kijkt men vreemd op als je vertelt dat wij nog altijd een florerende christelijke arbeidersbeweging hebben, met miljoenen leden en afdelingen tot in de kleinste gemeente.


Deals in achterkamertjes

Maar de afgelopen weken is pijnlijk duidelijk geworden dat het vooral om een uitstel van executie ging. De fatale fout werd al in 1997 gemaakt toen de beweging via een overname van Paribas Bank definitief voor het financiële avontuur koos en haar ziel verkocht voor iets meer dan dertig zilverlingen.

Tegelijk zien we hoe belangrijk het financiële cement was van de zuil. Nu het geld is verdampt, vallen de organisaties bijzonder snel uit elkaar. De vakbond levert openlijk kritiek op de koepelorganisatie, iets wat vroeger ondenkbaar was. De vakbond heeft het ACW inderdaad niet nodig, noch financieel, noch organisatorisch. Waarom zou het ACV dan mee kopje-onder gaan in een zee van hele en halve verdachtmakingen over winstbewijzen, deals in achterkamertjes, en fiscale technieken voor gevorderden?

Wat daarbij al evenmin helpt is de krampachtige manier waarop de vroegere en de huidige ACW-top reageren. De beweging heeft dan ook weinig ervaring in het genre. Toen het nog goed ging, werden er nooit vragen gesteld over het reilen en zeilen van Bacob of Dexia, ook niet door de tienduizenden leden die zich nu bedrogen voelen.

Na de financiële catastrofe is het onmogelijk nog die rol van ‘la grande muette' te blijven spelen. De beweging berokkent zichzelf daarmee veel schade. Ze doet ook te weinig om de drogredenering te ontzenuwen dat je alleen de wetten moet naleven waarmee je het eens bent. Als de Belgische wetgever op democratische wijze beslist heeft dat holdings een specifiek fiscaal regime genieten, dan kun je van individuele organisaties niet verlangen dat ze vrijwillig van dat regime afzien. Ook wie vindt dat het nonsens is dat de overheid rijke tweeverdieners subsidieert om zonnepalen te plaatsen, heeft nog altijd recht op die subsidie. Ik heb in elk geval nog nooit gehoord dat iemand zo'n subsidie heeft geweigerd, en ik ken ook geen enkele organisatie of bedrijf die een legale belastingaftrek weigert.

De zuil brokkelt dus verder uit elkaar. Eerder was het politieke cement al verdwenen doordat CD&V almaar kleiner en machtelozer werd, en nu verdwijnt ook het financiële cement. Opnieuw volgt de christelijke zuil hier het voorbeeld van de socialistische, maar met twee decennia vertraging. Ook bij de rode kameraden is er van de eens zo roemruchte Socialistische Gemeenschappelijke Actie niet veel meer te merken. Die erosie hoeft op zich niet fataal te zijn: ook over twintig jaar zul je nog vrijwilligersorganisaties hebben die zich inzetten voor ziekenzorg, gepensioneerden en ontwikkelingssamenwerking. Alleen staan die organisaties, elk op zich, een stuk zwakker dan wanneer ze in een sterk netwerk zitten. Vakbond en ziekenfonds denken nu nog dat ze gerust zonder een koepel kunnen, die hen toch maar in diskrediet brengt. Maar beide organisaties worden natuurlijk het volgende doelwit van het offensief tegen het middenveld. Er zijn weinig landen waar de vakbonden instaan voor het uitbetalen van werkloosheidsuitkeringen, en in de meeste Europese landen is de ziekteverzekering sterk gecommercialiseerd. Er is geen reden waarom België die trend niet zou volgen. Een kwarteeuw geleden lanceerde Guy Verhofstadt al een offensief tegen het middenveld, maar hij beet zijn tanden stuk op de weerstand van het ACW. Ook nu gaan er bij de N-VA stemmen op die zeggen dat het middenveld zich wel mag bezighouden met een cursus bloemschikken voor bejaarden, maar geen rem mag zijn voor de hervorming van de arbeidsmarkt. Zullen de afzonderlijke middenveldorganisaties een dergelijke aanval nog eens overleven, nu ze niet meer kunnen schuilen onder de brede paraplu van de machtsmachine die het ACW zo lang is geweest?


Geen ‘kingmaker' meer

Het ACW heeft grotendeels het eigen lot in handen. De organisatie moet er niet op rekenen dat ze ooit nog weer de absolute ‘kingmaker' van de Belgische politiek kan worden. De tijd dat de gewone militant kritiekloos alle informatie uit De Volksmacht slikte ligt ook definitief achter ons. Maar een deel van de meubelen kan wel nog gered worden door volledig open kaart te spelen. Nu wacht men gewoon af tot een ambitieus maar fiscaal niet geschoold kamerlid weer eens een nieuw schandaal ontdekt, wat dan na een paar dagen bedenktijd op een halfslachtige manier wordt ontkend, maar tegen dan is er alweer een nieuw schandaal opgedoken.

De belangrijkste regel uit de crisiscommunicatie is meteen alles duidelijk en helder naar buiten te brengen. Er is niets tegen een sterke middenveldorganisatie die ook de financiële middelen heeft om haar taak uit te voeren. Maar als je dag na dag wordt aangevallen, volstaat het niet te zeggen dat je alle vertrouwen hebt in de Bijzondere Belastingsinspectie.


Marc Hooghe, historicus en politicoloog (KU Leuven).

DS, 02-03-2013

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB