De crisis in drie vragen en antwoorden - De mening van Geert Noels, Derk Jan Eppink en Paul Huybrechts


De schuldencrisis kwam deze week in een nieuwe fase terecht. Wie dacht dat noodleningen aan probleemlanden een oplossing voor de crisis konden zijn, kwam bedrogen uit. Er wordt in toenemende mate gespeculeerd over een schuldherschikking voor Griekenland, in welke vorm dan ook. Dat roept fundamentele vragen op. We stelden er drie aan evenveel bevoorrechte waarnemers: econoom Geert Noels van Econopolis, Derk Jan Eppink, Europees parlementslid voor de LDD, en Paul Huybrechts, voorzitter van de Vlaamse Federatie van Beleggingsclubs en Beleggers.


1. Is een Griekse schuldherschikking onvermijdelijk?

Geert Noels: 'Een of andere aanpassing van de terugbetalingsmodaliteiten van de Griekse schuld is niet te vermijden. Voorbeelden daarvan zijn een verlenging van de looptijd, het overslaan of kapitaliseren van een rentebetaling, het nemen van een 'haircut' (bijvoorbeeld aanvaarden dat de lening terugbetaald wordt tegen haar huidige prijs op de markt, dus beneden de nominale waarde). Als je Griekenland in de euro wil houden, en het land dus de weg van de devaluatie ontneemt, zal een schuldherschikking nodig zijn om de economie terug op de rails te krijgen. Tot nu toe handelt Europa immers als een woekeraar: het biedt nieuwe schulden aan om de rente, de tekorten en de oude schulden te kunnen financieren. Tegelijkertijd moet Griekenland zwaar bezuinigen, wat de economie doet krimpen, wat een schuldbeladen economie nog meer wurgt. Zo'n beleid is maar beperkt houdbaar voor de Griekse bevolking. Zij zal besparingsmoe worden, wanhopig en ten slotte woedend. In een land dat politiek labiel is, zal dit verder ontaarden. Als je Griekenland hoop wil geven om te kunnen ontsnappen aan die vicieuze cirkel, is een schuldherschikking noodzakelijk. Eigenlijk twijfelt niemand nog aan die noodzaak, wel aan de timing. Een herschikking van de schulden moet betaald worden door degenen die het geld aan Griekenland hebben geleend, en het risico steeds gekend en aanvaard hebben: de Europese banken, verzekeraars, pensioenfondsen en obligatiefondsen. Zeggen dat dit hen in moeilijkheden zal brengen, is overdreven: een herschikking zal een bepaald percentage verlies geven, op een beperkt percentage van de obligatieportefeuille. Het mag niet door de belastingbetalers worden gedragen.'

Derk Jan Eppink: 'Vast en zeker. Alle besparingsmaatregelen van de Griekse regering ten spijt blijven het begrotingstekort en de schuld er oplopen, waardoor het land tegen hele hoge rentes kapitaal moet lenen op de internationale markten en, nog erger, waardoor de dynamiek van de Griekse economie helemaal komt stil te vallen. Eigenlijk had de schuldherschikking al veel eerder moeten plaatsvinden, zoals trouwens het IMF ook al heeft aangegeven. Maar dat was vanuit Europees politiek oogpunt niet haalbaar. Ik verwacht nog voor de zomer een schuldherschikking, zo niet wordt de situatie alleen maar erger. Natuurlijk moet die ingreep goed gemanaged worden. Dat kan best meevallen. Ongetwijfeld zijn de experts er achter de schermen al mee bezig. Allicht wordt een deel van de uitstaande leningen op een langere terugbetalingstermijn doorgeschoven. Er zal zeker een impact zijn op de grote kapitaalverstrekkers op de markten, op de banken en verzekeringsmaatschappijen maar ook op de pensioenfondsen. Maar die houden daar al rekening mee, door hun Griekse risico's al af te waarderen. De klap zal niet de omvang van Lehman Brothers hebben, en helemaal niet onverwacht zijn.'

Paul Huybrechts: 'Ja. We moeten de Grieken en de Portugezen en de Ieren nog perspectief bieden. Ze moeten ooit onder het schuldenjuk wegraken. De financiële en sociale kosten zullen hoe dan ook lange tijd zwaar blijven. Een schuldherschikking kan verschillende vormen aannemen. Langere looptijden, lagere rente of een haircut, waarbij de schuld zelf wordt verlaagd. Het IMF heeft daar sinds de Brady Bonds (1989, Latijns-Amerika) en de Aziatische schuldencrisis (1997) veel ervaring mee. Een devaluatie is binnen de eurozone onmogelijk, maar de schuld van de Latijns-Amerikaanse en Aziatische landen luidde toen ook hoofdzakelijk in dollar. Een devaluatie van de nationale munten bood toen indirect wel wat verlichting, zoals een reductie van de zuiderse koopkracht nu ook zal doen. Zal dit de banken en beleggers pijn doen? Onvermijdelijk. Zij zijn de schuldeisers. Men kan de operatie zodanig structureren dat de effecten van een schuldherschikking tijdelijk met creatieve boekhouding worden getemperd. Maar de banken en verzekeraars moeten aan hun aandeelhouders en klanten durven opbiechten dat vermeende zekerheden toch onzekerheden zijn gebleken. Laten we dat zo nuchter mogelijk onder ogen zien, zonder politieke exploitatie. Vooral daar zie ik gevaar. In een democratie is onvrede brood voor politici. De Ware Finnen en Marine Le Pen passeren langs de politieke kassa. De andere partijen worden dan gedwongen om mee 'schuldigen' te zoeken. Maar wie is het meest schuldig? De kredietnemer of de kredietgever?'


2. Is de grens van de Europese solidariteit bereikt?

Geert Noels: 'Solidariteit heeft een verschillende betekenis voor de verschillende spelers op de markt. Solidariteit betekende bij de start dat we ons allen gingen houden aan de Maastricht-criteria. Die solidaire afspraak is verwaterd. Solidariteit betekent ook dat iedereen dezelfde regels respecteert van transparantie, boekhouding en economische evenwichten. Ook dat is niet solidair nagekomen. Solidariteit betekent niet dat de mieren steeds moeten betalen voor de krekels, of dat goede huisvaders zomaar moeten opdraaien voor potverteerders. Dat is een verkeerd uitgelegde solidariteit. Er is bij de start van de euro nooit geopperd dat een land daardoor solidair zou worden met de schulden en onverantwoord gedrag van andere leden. Anders zouden heel wat landen, zoals Nederland, Duitsland, Finland en Oostenrijk, tegen de euro hebben gestemd. Het is net omdat solidariteit zo verkeerd wordt geïnterpreteerd dat verschillende landen zich beginnen af te keren van het Europese project. De grote test van deze solidariteit komt de volgende jaren: sommige landen hebben gespaard voor de vergrijzing, andere hebben geleefd alsof morgen niet bestaat. Landen die grote pensioenreserves hebben, zullen niet bereid zijn om de pensioentekorten van kortzichtige landen te gaan bijpassen. Dit heeft niets te maken met een gebrek aan solidariteit, wel met verantwoordelijkheid tegenover de eigen bevolking.'

Derk Jan Eppink: 'Bijna. En niet alleen in Finland, waar de anti-Europese partij Ware Finnen bij de parlementsverkiezingen veel stemmen heeft bijgewonnen. Ook de Duitse bondskanselier Merkel krijgt steeds meer tegenwind. Het breekpunt waarop de publieke opinie in Duitsland zich frontaal tegen de noodlijdende Zuid-Europese landen gaat keren, is niet meer veraf. “Waarom zouden wij, de hardwerkende Duitsers, nog geld geven aan die luie Grieken?, Toegegeven, dat beeld is een cliché, maar het leeft wel heel sterk.'

'Eigenlijk gaat het om een kloof tussen noord en zuid in Europa. Tussen landen met een competitieve economie, zoals de Scandinaven en Duitsland met zijn Benelux-buurlanden, en landen als Griekenland, Portugal en Spanje, waar er weinig vooruitzicht is op economische groei. Ierland is een ander verhaal. Met zware financiële problemen als gevolg van de bankencrisis, maar met een stevige economische basis. Vergeet niet dat de Amerikaanse investeringen in Ierland groter zijn dan in China of Rusland. Het zal een grote politieke uitdaging zijn om de transfers van noord naar zuid in Europa te blijven verantwoorden. Voor de Belgen zal dat dilemma vertrouwd in de oren klinken. Het verhaal over de scheefgetrokken solidariteit tussen Vlaanderen en Wallonië is identiek.'

Paul Huybrechts: 'Nee, laten we ons pessimisme verlicht houden. In alle Europese lidstaten is sterk leiderschap meer dan ooit nodig. Europa blijft het boeiendste experiment uit de wereldgeschiedenis. Misschien is dit een goed moment om Europa meer vanuit de burgers te laten groeien. Ik heb de indruk dat de Europese Commissie en het Europees Parlement dit hebben begrepen. Het wemelt van de adviescommissies en de raadplegingen, ook over materies zoals pensioenen, fiscaliteit en financieel recht waar Europa tot nog toe niet of niet formeel voor bevoegd was. Je mag nooit wanhopen. Misschien maakt Vlaanderen wel als eerste regio een masterdiploma afhankelijk van zes maanden Europees buitenland.'

'Solidariteit in de economie betekent dat we de verschillen in prestaties moeten wegwerken, dus de handelstekorten van de zwakke Europese lidstaten. Dat is uiteraard een werk van lange adem. Intussen moeten landen met overschotten 'solidair' blijven met landen met tekorten. Die solidariteit mag wel nooit 'normaal' worden. Bedoeling moet zijn dat de Grieken en de Portugezen straks goedkoper Duitse auto's bouwen die ze dan in Brazilië kunnen verkopen. Hun handelstekorten moeten weg, in plaats van gefinancierd te worden. Met name de Griekse financiële problemen gaan terug op de afzet van onder meer peperdure Duitse duikboten waarvoor Griekenland kredieten opnam bij Duitse banken. Europese obligaties zijn een goed idee als ze dienen om de infrastructuur van Griekenland en Portugal te versterken, niet om de financiële crisis te rekken.'


3. Wat betekent de schuldencrisis voor de toekomst van België?

Geert Noels: 'België moet zich bewust zijn van zijn kwetsbaarheid: de schuld is betaalbaar als de rente niet te veel stijgt. Elk procentpunt stijging van de rente betekent een extra procent van het bbp dat besteed moet worden aan schuldaflossing, waardoor ons begrotingstekort verhoogt. Volgens de Oeso zullen de Belgische pensioenlasten de komende decennia sneller stijgen dan in de andere eurolanden. Voor ons land dreigt dus een dubbel gevaar: rente en vergrijzing. Ons land wordt (terecht of ten onrechte) als potentieel volgende domino aangeduid. Alleen al het feit dat we 'verdacht' zijn, maakt de kostprijs van onze schuld hoger. België heeft het rentevoordeel dat de invoering van de euro ons bezorgde (de rentebonus), tussen 2000 en 2007 niet gespaard. Het heeft dit voordeel opgesoupeerd om in die periode kortetermijnvoordelen te bieden aan de verschillende kiezersgroepen (verhoging uitkeringen, belastingverlagingen, notionele interest,...) en als glijmiddel gebruikt om de regering bij elkaar te houden. Nu deze bonus niet gebruikt is om de vergrijzingsschok van de volgende dertig jaar op te vangen, maar om zeven jaar voluntaristisch beleid te voeren, is ons land erg kwetsbaar voor een schuldencrisis in Europa. Het is inderdaad juist dat ons begrotingstekort vandaag onder het gemiddelde ligt. Maar de vergrijzingslasten zijn veel hoger, de concurrentiekracht lager, en de slagkracht van onze overheid ook geringer. Daarbij komt dat de bankencrisis nog steeds niet volledig is opgelost. Een schuldencrisis zal ongetwijfeld ook gevolgen hebben voor onze financiële instellingen, en dan zal er opnieuw gewezen worden naar kleine landen met grote banken.'

Derk Jan Eppink: 'Eigenlijk ben ik niet zo pessimistisch over de toekomst op korte termijn. De economische en budgettaire basisgegevens zijn niet zo slecht. Op dat vlak heeft premier Leterme wel een punt. Er is één geweldig voordeel aan een langdurige regering van lopende zaken: die neemt weinig beslissingen en dus ook weinig domme beslissingen, zoals belastingverhogingen. De politieke impasse maakt dat de Belgische regering geen stommiteiten kan uithalen. We mogen de negatieve impact van het onvermogen om een nieuwe regering te maken, niet overdramatiseren. Natuurlijk kan deze situatie niet blijven duren. De kostprijs van de politieke onzekerheid kan zwaar gaan wegen als de financiële markten het gevoel krijgen dat de stilstand in ons land gelijk staat aan achteruitboeren. Het slechtste scenario zijn dan ook nieuwe verkiezingen. Die kunnen we echt wel missen, want in dat geval zullen de rentetarieven voor Belgische staatsleningen snel gaan oplopen.'

'Voor de grote, internationale kapitaalverstrekkers maakt het niet zoveel uit waar de regeringsonderhandelingen zullen landen. Zij willen alleen de zekerheid krijgen dat er een Belgische 'speler' zal zijn om in 2015 of 2020 de leningen die vandaag worden aangegaan, netjes terug te betalen. Dat de Belgische staatsfinanciën het zullen toelaten dat alle schulden aangezuiverd zullen worden, zonder in Griekse taferelen te vervallen. Pas wanneer er twijfel komt over die terugbetaling, zitten we in de problemen. Maar of die betaler nu uitsluitend de federale schatkist is, dan wel een combinatie van die schatkist met de regionale overheden, maakt die kapitaaljongens niet zoveel uit.'

Paul Huybrechts: 'Op onze financiële instellingen na, zijn onze bedrijven gezond. Dat moeten we zo houden en nog verbeteren. Ook onze gezinnen blaken van financiële gezondheid. Privé torsen de Belgen relatief weinig schulden. Dat bleek deze week nog eens uit de statistieken van de Belgische particuliere vermogens.'

'De financiële instellingen zijn nog lang niet uit de problemen, maar hun toestand is wel onder controle. Als we ooit een nieuwe federale regering hebben, moet er kritisch worden gekeken naar de vele beslissingen die we eind 2008 in allerijl moesten nemen. De blootstelling aan Griekse en andere probleemsituaties moet in die reflectie worden meegenomen. Ik meen te weten dat er ideeën circuleren om de overheidsparticipaties in de banken veel beter te gaan beheren. En om eventueel nog wat problematische producten en kredieten uit de balansen van onze banken te lichten. Men moet hopen dat de Fransen de Belgen hier niet dwarszitten. Anders moet het maar keihard worden gespeeld.'

'Maar dat is dus werk van een nieuwe regering. Zoals de Belgische overheidsschuld en de vergrijzing. België kan de schuldencrisis aan, maar moet dan wel bestuurd worden. Er wacht een nieuwe minister van Financiën moeilijk maar dankbaar werk. Is het wijs om in die hachelijke context eindeloos te hakketakken over de structuren van het land en zijn interne solidariteitsmechanismen? Als belegger vind ik dat waaghalzerij, maar onze politici houden blijkbaar meer van risico dan ik.'


DS, 23-04-2011 (Luc Coppens, Johan Rasking, Jan Reyns)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB