De financiële achilleshiel van België


Een klein landje met een veel te grote banksector. Dat was België aan de vooravond van de bankencrisis. Net zoals Ierland. Het totale balanstotaal van de Belgische banksector was eind 2008 ruim vijf keer zo groot als het bruto binnenlands product (bbp). Dat is de som van alle goederen en diensten die ons land produceert in een jaar tijd.


Bij de Ierse banken was die wanverhouding zelfs nog groter. Anglo Irish Bank& co wogen zelfs zes keer zwaarder dan het bbp van hun land.

Onhoudbaar, zo blijkt nu. Onder druk van de kapseizende Ierse banken zag de Ierse regering zich enkele weken geleden verplicht aan te kloppen bij de EU en het IMF, die het land in ruil voor een kapitaalinjectie van 85miljard euro onder curatele hebben gezet.

België is daaraan ontsnapt, zij het nipt. Want ook de Belgische regering injecteerde tijdens de wereldwijde financiële crisis tientallen miljarden euro's in noodlijdende banken als Dexia en KBC, via onder meer kapitaalinjecties en staatsgaranties. Met als gevolg dat de overheidsschuld -die al hoog was- inmiddels opnieuw is opgelopen tot bijna 100 procent van het bbp.


Kwetsbaar

Maar in tegenstelling tot de Ieren -die de banksector bijna volledig nationaliseerden- was de Belgische regering zich bewust van de beperkte draagkracht van ons land. En handelde de tandem Leterme/Reynders daarnaar. Fortis -dat toen een balanstotaal had dat bijna drie keer zo groot was als het bbp- werd opgebroken en ijlings verkocht aan Nederland en de Fransen van BNP Paribas. Waardoor het gewicht van de banksector al een stuk draaglijker werd. Zeker als je weet dat de resterende Belgische grootbanken -Dexia en KBC- nadien door de Europese Commissie verplicht werden om fors af te slanken. Iets waarmee beide banken inmiddels volop bezig zijn.

En toch blijven de Belgische grootbanken kwetsbaar. Dat stond de voorbije weken niet alleen te lezen in kranten als The Guardian of blogs van The Wall Street Journal en The New York Times, het was eerder ook al de conclusie van rapporten van het IMF en, onlangs nog, kredietbeoordelaar Fitch.

De analyse van beide officiële instanties is gelijklopend: België kende dan wel geen ontwrichtende vastgoedcrisis, zoals in Ierland of Spanje, de financiële crisis heeft de winstmotor van de Belgische banken fel aangetast en de economische groei blijft zwak.

De Belgische overheid mag zijn steun aan KBC en Dexia dan ook niet te snel afbouwen. Beide grootbanken moeten eerst nog wat tijd krijgen om hun balansen en hun kapitaalreserves te versterken. Want net als de andere Europese banken profiteren ook Dexia en KBC volop van de extreem lage kostprijs van hun grondstof, geld, om hogere rentewinsten te boeken. Wat welgekomen is na de zware verliezen van de voorbije jaren en in het vooruitzicht van hogere kapitaaleisen (BazelIII).

De dwingende verplichting om meer kapitaal opzij te zetten, is namelijk niet de enige moeilijke horde voor de Belgische banken. Er is bijvoorbeeld ook de verdere verzwakking van de Amerikaanse huizenmarkt, die kan leiden tot verdere verliezen in de toxische kredietportefeuilles. Om nog maar te zwijgen van de oplopende langetermijnrente, die kan leiden tot grote afschrijvingen op de enorme obligatieportefeuilles.


Besmettingsgevaar

Maar veruit het grootste risico is het besmettingsgevaar vanuit Oost- of Zuid-Europa, waar er steeds meer landen zijn die vroeg of laat mogelijk hun overheidsschulden niet zullen kunnen terugbetalen. Zowel het IMF als het ratingbureau Fitch merken op dat de Belgische grootbanken erg vatbaar voor zijn voor dit landenrisico. Hoe? Dat is eenvoudig. Omdat eventuele schuldherschikkingen (het niet terugbetalen van een deel van de overheidsschuld of het spreiden ervan in de tijd) in die landen kunnen leiden tot nieuwe, belangrijke afschrijvingen op de enorme portefeuilles staatspapier die KBC en Dexia bezitten.

Zo bleek uit een onthullende Oeso-studie (DS 17augustus) dat KBC en Dexia samen voor ruim 38miljard euro staatsobligaties bezitten uit zogenaamde PIIGS-landen (Portugal, Ierland, Italië, Griekenland en Spanje). En dat cijfer houdt dan nog geen rekening met de risicoblootstelling van de bankdochters van KBC in risicolanden als Ierland (17,4 miljard) en Hongarije -waar KBC volgens de Oeso-experts meer dan 5procent van het kernkapitaal riskeert- en evenmin met de grote filialen van Dexia in Spanje en Italië.

De Oeso-studie was bovendien opmerkelijk omdat ze voor het eerst rekening hield met de enorme berg staatspapier in de langetermijnportefeuille (banking book) van beide Belgische banken. En niet alleen met het staatspapier in de handelsportefeuille (trading book), die niet tot vervaldag worden bijgehouden. Waarmee de experts veel verder gingen dan de fel bekritiseerde Europese stresstests, die vreemd genoeg geen enkele rekening hielden met een mogelijke wanbetaling door de overheden.


5 miljard

De Oeso-experts bleken, achteraf bekeken, erg vooruitziend. Net zoals de financiële markten nu hielden ze er toen al rekening mee dat vanaf 2013 een schuldherschikking, of zelfs een nieuw bankenfaillissement, niet valt uit te sluiten. En dat omdat het Europese noodfonds van 750 miljard euro, dat als vangnet dient voor de eurozone, eind 2012 afloopt.

Door eigen stresstests op de staatsobligaties los te laten, probeerden de Oeso-experts zelfs al in te schatten welke gevolgen dat voor de Belgische banken zou hebben. En die zijn niet min. Bij een relatief bescheiden 'haircut' van 6,9 procent -het percentage van het staatspapier dat bij een schuldherschikking niet wordt terugbetaald- zouden Dexia en KBC samen 5miljard euro extra afschrijvingen riskeren (hoe dat onderling verdeeld moest worden, maakte de Oeso niet bekend).

Een cijfer dat vanzelfsprekend oploopt, naarmate de 'haircut' groter wordt. Dat bleek duidelijk toen het Franse economische weekblad Challenges nadien een eigen, veel strengere stresstest liet uitvoeren door het beurshuis AlphaValue waar de Belgische banken in het ergste geval samen zelfs 20miljard euro (Dexia 13,7 en KBC 7,1) extra kapitaal nodig zouden hebben. Een resultaat dat op basis van de gebruikte methodiek achteraf door beide banken werd weggelachen als absurd.


Ongelukkig advies

Maar zelfs al zijn laatstgenoemde schattingen wellicht overdreven, de Belgische banken weten zelf ook dat ze risico lopen en volgen met argusogen de Europese schuldencrisis. En dat wellicht met een dubbel gevoel. Want het had anders kunnen lopen. Zo wou KBC ruim een jaar geleden haar Ierse dochter al verkopen, maar deed de bank dat niet op uitdrukkelijke vraag van de Europese Commissie. En dat louter omdat de Commissie toen al vreesde dat een gedwongen verkoop de wankele markt in Ierland grondig zou kunnen verstoren.

En dat was niet het enige ongelukkige overheidsadvies. Op vraag van de ECB had de regering vorig jaar de Belgische banken ook al met aandrang aangeraden om volop in staatspapier te beleggen, onder meer omdat dit in de toenmalige beursvolatiliteit extra veilig zou zijn. Niet dus.

Maar toch is er een troost. Het zijn namelijk diezelfde overheden die ervoor kunnen zorgen dat bovenstaande rampscenario's nooit werkelijkheid worden -bijvoorbeeld door het Europees noodfonds fors te verhogen- en die er bovendien ook alle belang bij hebben dat het nooit zover komt.

Dexia en KBC zijn namelijk lang niet de enige banken in Europa die kwetsbaar zijn. In de langetermijnportefeuilles van de 91 Europese banken die in juli voor het eerst een stresstest ondergingen, zitten liefst voor 1.600 miljard euro staatsobligaties die nog niet getest zijn op het landenrisico. Ongeveer een derde daarvan is staatspapier van de zwakke perifere eurolanden. En als je daarop dezelfde (conservatieve) test loslaat als op de Belgische grootbanken, komen de Oeso-experts tot liefst 138 miljard euro extra afschrijvingen. Om nog maar te zwijgen van de verliezen op de ruim 70miljard euro aan perifere staatsobligaties die de ECB zelf inmiddels heeft opgekocht.

Anders gezegd, door de crisis zijn banken en overheden in heel Europa tot elkaar veroordeeld. Het is om die reden dat de Zwitserse bankreus Credit Suisse vorige week in een analistenrapport -enigszins voorbarig- besloot dat de kans op een splitsing van de eurozone 'nul' is. Want als er ergens in Europa een haircut of schuldherschikking komt, redeneert Credit Suisse, zal dat voor een domino-effect zorgen waarbij zowat elke Europese bank wordt geraakt. Net als tijdens de Lehman-crisis.


Geldkraan

En dat is niet de enige gelijkenis met de bankencrisis van 2008. Net als toen stellen ook nu de financiële markten zich volop vragen over de zwakke schakels in de markt. Met andere woorden, welke Europese banken de grootste afschrijvingen moeten boeken op hun staatspapier en dus het eerst in problemen zullen komen. En dat met de bedoeling om de kredietkraan naar die risicobanken dicht te draaien. Want als bankier wil je natuurlijk de zekerheid dat je lening door je collega-bankier volledig zal worden terugbetaald.

Dat bleek duidelijk in de periode tussen de Griekse en de Ierse crisis, toen de internationale interbankenmarkt niet alleen voor de lokale Griekse en Ierse banken opdroogde, maar bijvoorbeeld ook voor Portugese en Spaanse banken. Maar ook hier sprong de overheid in de bres. Om een nieuwe bankencrisis te voorkomen, hadden de centrale bankiers van de ECB geen andere keuze dan de geldkraan met kortetermijnkredieten wijdopen te houden om het financiële systeem drijvende te houden. Wat ze prompt ook deden.

Opvallend daarbij is dat de Belgische banken relatief weinig van die geldkraan gebruik moesten maken (zie grafiek). Wat suggereert dat het met het wantrouwen ten opzichte van de Belgische banken wel lijkt mee te vallen. Zelfs Nederlandse banken leenden in verhouding meer bij de ECB.


Verslavend

In vergelijking met andere Europese landen lijken de risico's bij de Belgische banken voorlopig dus onder controle. Zeker nu de ECB onlangs besliste om de geldkraan ook in 2011 open te houden -en volgens economen dus besliste om haar monetair beleid aan te passen aan de 'weakest link' in de eurozone. Vrij vertaald wil dat zeggen dat de ECB, nu de Ierse banken geherkapitaliseerd zijn, de geldkraan zo lang zal openhouden tot ook de zwakste banken in Europa uit de problemen zijn.

Al kwam de afgrond de voorbije weken wel even in zicht. Want eigenlijk wil de ECB de geldkraan dichtdraaien omdat de stroom van kortetermijnkredieten voor veel banken 'verslavend' zou werken. Maar toen ECB-voorzitter Trichet dat in volle Ierse crisis aankondigde, begon de interbancaire geldmarkt in Europa razendsnel op te drogen. Ook voor Dexia en KBC. Een alarmsignaal dat Frankfort niet kon negeren en Trichet aanzette om het geweer van schouder te veranderen.


Franse Postbank

Het betekent dat ook de Belgische banken nu de tijd krijgen om hun zwakheden, waar mogelijk, verder weg te poetsen. En dit zonder dat ze zich meteen zorgen hoeven te maken over nieuwe financieringsproblemen. Wat vooral voor Dexia een opluchting moet zijn, want net dat is de zwakke plek van de Belgisch-Franse bank.

Dexia financierde jarenlang haar langlopende leningen met kortlopende leningen op de interbankenmarkt, die telkens weer hernieuwd moesten worden. Dankzij de wijdopen geldkraan van de ECB krijgt Dexia nu meer ademruimte om zijn verslaving aan kortetermijnfinanciering verder af te bouwen en naar alternatieven te zoeken. De onderhandelingen met de Franse Postbank (DS 30september) over een permanente kredietlijn van 3 tot 4miljard euro, zouden door de Ierse crisis versneld zijn en in een laatste fase zitten.

Hopelijk doet dat zelfs de meest cynische speculant besluiten dat een speculatieve aanval op ons land nutteloos is. Al weet je natuurlijk nooit, want naast een financiële achilleshiel heeft België natuurlijk ook nog een politieke handicap. Maar daarover is al voldoende geschreven.


DS, 11-12-2010 (Nico Tanghe)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB