Requiem voor een kerkvorst


Dat we in een gedesacraliseerde wereld leven, het is blijkbaar alleen aartsbisschop Léonard ontgaan, aldus PETER DE GRAEVE. Het effect van zijn uitspraken is van de weeromstuit steeds meer ontluisterend.


Niemand, neem ik aan, zal de beslissing van Jürgen Mettepenningen op onbegrip onthalen. Wel kan ik me voorstellen hoe in een Mechels paleis een heilige man op de knieën zit, in gebed verzonken, en lijdt - of toch doet alsof. Maar het gebed van de aartsbisschop is eenzaam en troebel. Hij, die met zijn straffende uitspraken zoveel mensen de nok in joeg, is nu zelf de geslagen vijand. Mocht er zoiets bestaan als transcendente gerechtigheid, je zou hopen dat ze in het voordeel van de woordvoerder speelt, niet van de aartsbisschop. In een religie waar het Woord en de Boodschap altijd zo'n cruciale rol speelden is het vreemd dat de woordvoerder, een boodschapper, net deze kelk aan zich voorbij laat gaan. Alsof een evangelist de pen neerlegt nog vóór het verhaal de ware Passie bereikt. Het zijn harde tijden voor blijde boodschappen.

Er was niet langer een basis van vertrouwen, aldus de woordvoerder. Ik vind de woordvoerder een barmhartig man. Volgens mij waren er geen geloof, geen hoop en geen liefde meer.

Er bestond tot voor kort, in sommige kringen, nog enig begrip voor het optreden van de aartsbisschop. Hier sprak iemand met een duidelijke boodschap. Niet het minst de aartsbisschop zelf was die mening toegedaan. Vanwaar dan toch de commotie? Volgens Léonard zelf is het simpel: de cultuur van emotie die in de pers heerst zet ruis op zijn boodschap, de media zijn er enkel op uit 'evenementen te creëren'. Het ontslag van Jürgen Mettepenningen heeft nu wellicht de laatste twijfels weggenomen. Deze kerkvorst heeft een probleem met zijn boodschappen. En de Kerk heeft een nog groter probleem met deze vorst.

Als je de uitspraken van de aartsbisschop analyseert, kom je snel tot de vaststelling dat noch de interpretatie, noch de context, laat staan de pers het probleem vormen. Het gaat hier om het fundamenteel onaangepast zijn van de boodschapper en zijn boodschap.


Darwin met staf en mijter

Neem nu zijn uitspraak over de 'immanente gerechtigheid' van de ziekte aids. Léonard zei, letterlijk, dat niet God de zonde straft (transcendentie), maar dat ons eigen gedrag tot de ziekte leidt (immanentie). Critici zagen in de uitlating een 'terugkeer naar de Middeleeuwen'. Dat is onjuist. De aartsbisschop is hier bepaald modern. Hij maakt, zonder het met zoveel woorden te zeggen, een darwinistische analyse van aids. Die ziekte is (zoals elke ziekte) een gevolg van de handelingen van de mens. Ze is een product van de wereld, van de natuur. Dat betekent, op de keper beschouwd, Léonards begrip 'immanente gerechtigheid'.

Maar de aartsbisschop eet van twee walletjes. Hij verbindt een evolutionair perspectief met een ethisch oordeel. Bacteriën en virussen zijn biologisch en historisch (wij zeggen: 'evolutionair') wel degelijk onderdelen van de natuur, van onze immanente orde. Zoveel is zeker. Maar dat ze tegelijk zouden behoren tot een morele orde, tot een immanente rechtsorde, lijkt mij filosofische (en religieuze) onzin. Daarenboven doet de aartsbisschop alsof hij een expert in de materie is, een soort 'immanente gerechtsdeskundige'. Een Darwin met staf en mijter. Dat is een beetje lachwekkend. Ja, de aartsbisschop kan er maar beter het zwijgen toe doen. Niet omdat hij oprecht en zonder omwegen zijn mening zegt. Maar omdat zijn oprechtheid de leugenachtigheid niet hindert, evenmin als zijn blije gemoed de gemeenheid.

Mocht ik de sandalen van de woordvoerder hebben gedragen, dan was dit misschien mijn laatste raad aan de kerkvorst geweest:

Monseigneur,

il n'y a plus de Monseigneur. U gebruikt Uw sacrale positie om mensen duidelijk te maken dat een immanente gerechtigheid, door uw heilige wijsvinger, uw sacrale index aangeduid, boven onze banale wereld uitstijgt. Dat is niet zo, Monseigneur. De hemelse hoogte van waaruit Uw oordeel op ons nederdaalt bestaat niet meer. De verhevenheid van waaruit U zo graag tot ons spreekt is oogverblinding, zelfbedrog. U bent vandaag niet meer dan mijn buurmans buurman. Om het in Uw taal uit te drukken: U staat midden onder ons, Monseigneur.

Wij, lastige modernen, erkennen niet zomaar 'iemand daarboven', of Iemand daarboven. Zo immanent onrechtvaardig zijn wij inmiddels geworden. De wereld op wie U Uw sermoenen loslaat is een triviale plek geworden. (Gelukkig maar, denk ik soms, in een wat vrolijker bui.) U weet wat de filosoof Max Weber een eeuw geleden zei: onze wereld is gedesacraliseerd. Wij leven op een grote kokende steen, die met duizelingwekkende snelheid rond een gloeiende gasbel zwalpt, die zelf om een mysterieus zwart gat heen cirkelt, in een quasi oneindige ruimte vol gloeiende gasbellen en zwarte gaten. (Wat heet 'normaal', niet?)

Uzelf, Monseigneur, ondergaat vandaag die wet van de trivialisering. Ook Uw positie is vandaag gedesacraliseerd. Niets wat U zegt of denkt (of denkt te zeggen te hebben) kan daar verandering in brengen. Integendeel, wellicht: hoe hardnekkiger U vasthoudt aan de illusie dat U ons kunt blijven toespreken vanuit een vermeend sacrale hoogte, des te sterker lijkt het ontluisterend effect van Uw uitspraken. In Uw geval, Monseigneur, betekent immanente gerechtigheid, dat Uzelf en Uw Woord inderdaad banaal zijn geworden. Banaal, zoals wij, met ons dagdagelijkse gebazel in praatprogramma's, met ons niet aflatende getater op het mondiale marktplein, met ons futiele geleuter in columns en opiniestukken (zoals dit). Welkom, Monseigneur, in de woestijn van de werkelijkheid.

Zult U alsnog tot Kerstmis zwijgen? Dat zou jammer zijn. Want Uw Woord kan niet worden gesmoord. Het was in den Beginne, Uw Woord was bij God, Het was God. Van mij mag U doorgaan met het uiten van visies. Spreek, Monseigneur, en U zal geconsacreerd worden. Dat wil zeggen: gemediatiseerd. Ja, kruid ons eindeloos oppervlakkige gebazel, getater en getwitter met Uw verheven boodschappen. Baten ze niet, zo schaden ze niet. Nu ja, ons toch niet.

Welkom, Monseigneur, in onze wereld.

Peter De Graeve, filosoof


DS, 03-11-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB