Wees niet bang, blanke man

1. Culturele minderheden kunnen aparte rechten krijgen als die hun integratie in de samenleving bevorderen.
2. Een minderheidsstatuut compenseert de druk van de natievorming die uitgaat van de dominante cultuur.
3. Niemand hoeft te vrezen dat een minderheid ooit de meerderheidscultuur kan overvleugelen. Daarvoor zijn de machtsverhoudingen te ongelijk.


Van kredietcrisis tot multipolaire geopolitiek: de wereld wordt er bepaald niet minder complex op. Welke denkers kunnen licht in de duisternis brengen? In de zomerweken leggen we de vraag voor aan slimme mensen van hier. Vandaag legt MARC REYNEBEAU uit waarom u moet kennismaken met Will Kymlicka.


Het helpt als ze in je eigen land het probleem al lang kennen. Zoals in Canada, waar ook Indianen en Inuit wonen, plus een Franssprekende minderheid in de provincie Québec. Daar beseffen ze al lang dat niet iedereen zich thuis kan voelen in de klassieke lokale Leitkultur, in dit geval de dominerende Britse kolonistencultuur. Die nationale ervaring heeft het denken van de Canadese politiek filosoof Will Kymlicka mee vorm gegeven, zoals hij op zijn beurt is gaan nadenken over hoe Canada — en bij uitbreiding elke Westerse democratie — succesvol kon omgaan met niet alleen ‘historische' minderheidsculturen, maar eveneens met nieuwe types minderheden, de vaak andersgekleurde immigranten met een vaak een heel verschillende culturele achtergrond.

Canada moest die minderheden wel serieus nemen, al was het aanvankelijk maar om de Québécois niet te fel door het separatisme te laten verleid worden. Het antwoord lag in het toekennen van minderheidsrechten, bijvoorbeeld inzake taalgebruik, en het uitbouwen van federale staatsstructuren. Canada had iets anders kunnen kiezen, theoretisch toch, bijvoorbeeld door die Franssprekenden, goedschiks of kwaadschiks, te laten assimileren en verdwijnen in de Engelstaligheid. Dat niet te willen doen, vraagt een andere motivatie: streven naar vrijheid, gerechtigheid, democratie en respect voor de diversiteit. Dat veronderstelt dus wel een politieke en zelfs ideologische keuze.

Will Kymlicka, hoogleraar aan Queen's University in Kingston (Ontario), omschrijft die keuze uitdrukkelijk als liberal, een term die hier te begrijpen is in de progressieve en individualistische Angelsaksische politieke traditie. In dat kader werkte hij een brede theorie uit over hoe samenlevingen kunnen omgaan met etnisch-culturele minderheden. En dat is geen luxekwestie, nu de globalisering tot steeds meer culturele diversiteit leidt en veel nieuwe democratieën moeten omgaan met een multinationale bevolking.

De liberale politieke filosofie heeft het vaak wat moeilijk met het groepsdenken. De verleiding is inderdaad groot om te denken dat iedereen over gelijke kansen beschikt om individueel een succesvol integratie- en emancipatietraject te volgen. Kymlicka gelooft daar niets van; de feiten van onrecht en discriminatie spreken dat tegen. Hij stelt dat liberals wel degelijk, juist vanuit hun overtuiging, de belangen van die groepen kunnen behartigen, meer bepaald door hen specifieke rechten toe te kennen. Hij denkt dan bijvoorbeeld aan bepaalde vormen van zelfbestuur (zeker voor ‘aboriginal' minderheden), een gegarandeerde politieke vertegenwoordiging of ‘polyetnische' rechten als het recht voor Sikhs om een tulband te dragen, ook als dat het dragen van een kepie belet.

Net de Canadese ervaring sterkt Kymlicka daarin: het pragmatische ‘multiculturele' beleid steunt er precies op liberale principes als niet-discriminatie, gelijkheid en het individuele recht om de eigen identiteit te beleven. De keerzijde daarvan ziet hij in het kennelijke verlangen van de meeste etnisch-culturele minderheden, zeker hedendaagse immigranten, om wel degelijk volwaardig te participeren in de liberaal-democratische instellingen.

Dat laatste is wel een voorwaarde, want Kymlicka's ‘multicultureel burgerschap' is alleen denkbaar binnen een context van democratie en mensenrechten. Wanneer hij groepsrechten bepleit, mogen die dan ook niet bedoeld zijn om de rechten van andere minderheden of om die van leden van de eigen groep — in de praktijk vaak: vrouwen — te beknotten.

‘Aanpassingen' hoeven voorts niet eenzijdig te zijn. De integratie voltrekt zich tenslotte niet in een neutrale context. De dominante cultuur heeft immers de staat aan zijn kant. ‘Autochtonen' merken er niet veel van en, zo ja, dan vinden ze het vanzelfsprekend, maar ze onderschatten hoeveel staatsmacht ook in moderne democratieën wordt ingezet om de natievorming te bevorderen, al gaat het maar om details als officiële feestdagen. Nogal wat overheden maken die natievorming bovendien tot een uitdrukkelijke beleidskeuze, bijvoorbeeld in het hedendaagse Frankrijk of Vlaanderen. Zelfs het België van de negentiende eeuw was er een voorbeeld van. Hoe klein de staat toen ook was, hij slaagde er bijna in om in naam van de natievorming het Nederlands geheel te marginaliseren, al was dat de taal van de meerderheid van de bevolking.

Voor Kymlicka is die natievorming niet het probleem. Wel is het nodig om te beseffen dat ze bestaat en dat ze culturele minderheden wel degelijk onder druk kan zetten, dat ze hen kan vervreemden of benadelen. Als die dan, in reactie daarop, een aparte status krijgen, ligt de verantwoording van specifieke rechten net in het feit dat die een instrument kunnen vormen waarmee zij met die druk kunnen omgaan. Zo kunnen ze de nadelige effecten compenseren die zij erdoor ondervinden — bijvoorbeeld doordat hun toegang tot de arbeidsmarkt wordt bemoeilijkt — en die uiteindelijk ook hun maatschappelijke integratie dreigen te hinderen.

De neiging is groot dat specifieke rechten als excessief worden ervaren, om te denken dat minderheden worden ‘gepamperd' en zelfs een voorkeursbehandeling krijgen, ten nadele van de meerderheidscultuur. Ja, het risico zou bestaan dat ‘wij' op termijn zullen worden ‘overspoeld' door die nu te vriendelijke bejegende minderheden. Kymlicka is niet naïef: het multiculturele burgerschap is complex en leidt tot soms pijnlijke conflicten. Maar zeker is ook: nooit zullen minderheden zelfs maar over een fractie van de middelen beschikken als de staatsmacht nu inzet om de natie rond de dominante cultuur verder uit te bouwen. Angst is nergens voor nodig.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant.


DS, 21-08-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB