De trukendoos van de vervalsers


De National Gallery in Londen stelt haar eigen vergissingen tentoon. Achter vervalsingen, verkeerde toeschrijvingen en misleidend opgesmukte schilderijen schuilt een eeuwig verhaal van list, bedrog, onwetendheid en hebzucht.


De National Gallery, ideaal gelegen aan Trafalgar Square in hartje Londen, is een van de grote kunsttempels van de wereld. Hoewel de collectie met zowat 2.400 schilderijen beduidend kleiner uitvalt dan die van het Louvre in Parijs of het Prado in Madrid, munt het museum uit door de hoge kwaliteit van wat er aan de wanden hangt. De National Gallery biedt een volledig overzicht van de Europese schilderkunst met topwerken van Leonardo da Vinci, Rafaël, Rubens, Vermeer, Monet en vele anderen. Het is een must voor kunstliefhebbers. Je raakt er nooit op uitgekeken.

Toch gebeuren er ook in een instelling van dit niveau soms fouten. Een Madonna met een engel die het museum binnenkwam als een schilderij uit de renaissance, valt na grondig onderzoek als een negentiende-eeuwse vervalsing door de mand. Een sensuele schoonheid blijkt na het wegnemen van de overschildering een ijsprinses te zijn. Een doek dat er aanvankelijk uitzag als een duur portret van Luther door Hans Holbein, toont in werkelijkheid een saaie klerk, vereeuwigd door een anonieme meester.


Spitstechnologie

Op de ongemeen boeiende tentoonstelling Close examination – Fakes, mistakes & discoveries, windt de National Gallery geen doekjes om haar vergissingen. Je ziet er een veertigtal schilderijen die na onderzoek in het laboratorium niet blijken te zijn wat ze eerst leken. In een enkel geval werd zelfs veel geld betaald voor een middelmatig werk. Maar het komt ook voor dat onderzoek met röntgen, infrarood of de elekronenmicroscoop een onvermoed meesterwerk aan het licht brengt, zoals gebeurde bij de Madonna met de anjers van Rafaël.

Het onderzoek is de taak van het wetenschappelijk departement van de National Gallery, dat in 1934 werd opgericht. Door het bestuderen van de structuur en de toestand van schilderijen uit de collectie wil het departement bijdragen tot een optimale conservatie van de stukken. De bedoeling is dus niet om vervalsingen te ontmaskeren — al is dat af en toe mooi meegenomen — maar om met de hulp van spitstechnologie zo goed mogelijk te begrijpen hoe kunstwerken in elkaar zitten.

Het laboratoriumvan de National Gallery was een van de eerste om kunstwerken met moderne apparaten en technieken te onderzoeken. Zo kan men er met infraroodstraling onder de verflaag van oude schilderijen kijken, om te weten te komen of er een aanlegtekening onder zit. Die aanlegtekening levert in regel belangrijke informatie over de authenticiteit en het auteurschap van het kunstwerk.

Ook analyseert men in het lab minuscule monsters uit de verflaag van schilderijen, om te zien welke pigmenten en bindmiddelen de kunstenaar gebruikte. Gesofisticeerde toestellen zoals een massaspectrometer worden ingezet om onooglijke korreltjes verf uit een Van Eyck of een Rembrandt op de rooster te leggen.

Dat al dit vernuft op het geheel van de collectie tot nu toe slechts twee regelrechte vervalsingen aan het licht bracht, is een bewijs dat de National Gallery verstandig heeft aangekocht. De twee fakes hangen meteen in de eerste zaal van de tentoonstelling.

De eerste is een Maria met kind en een engel die in 1924 aan het museum werd geschonken door Ludwig Mond, een van de meest gerespecteerde verzamelaars van zijn tijd. Het stuk stond op naam van de Bolognese meester Francesco Francia, een tijdgenoot van Rafaël. Toen in 1954 een andere versie van het werk opdook op een veiling, werden beide schilderijen nader onderzocht. Toen bleek dat er in het stuk van de National Gallery een pigment zit dat pas vanaf de negentiende eeuw gebruikt werd. Wat natuurlijk niet kan voor een renaissanceschilderij.


Verkoopbaar

Ook een tweede renaissanceportret viel in het laboratorium van zijn voetstuk. Op dat werk had de vervalser een laag schellak aangebracht, een soort was die het schilderij een oud uitzicht moest geven. Om de misleiding compleet te maken, schilderde hij in de rechterbovenhoek het wapenschild van Federico da Montefeltro, een van de beroemdste kunstlievende vorsten van de renaissance.

Een stuk moet geen complete vervalsing zijn om te misleiden. Het komt ook voor dat vervalsers een bestaand oud werk overschilderen of bijwerken om het beter verkoopbaar te maken en meer in overeenstemming met de smaak van de tijd. Of dat ze een anoniem werk het uitzicht van een peperdure meester te geven.

Een treffend voorbeeld op de tentoonstelling is het Portret van een vrouw aan het venster van een onbekende Noord-Italiaanse kunstenaar uit de renaissance. De dame ziet er een beetje gemeen uit en haar decolleté is nogal uitdagend. Daar hield men in het Victoriaanse Engeland niet van. Daarom maakte een vervalser haar trekken wat lieflijker en haar lichaamsvormen minder geprononceerd. De koele blondine werd een charmante brunette. Het bedrog kwam aan het licht tijdens een reinigingsbeurt. De overschildering werd verwijderd en het portret in zijn oorspronkelijke toestand hersteld.

Handige lieden kunnen zelfs van een rond schilderij een meer courant rechthoekig formaat maken. Een sterk staaltje op de tentoonstelling is het paneel van Dosso Dossi waarop een man en een vrouw elkaar omhelzen. Het werk blijkt uit vijf aan elkaar gezette stukken populierenhout te bestaan, allemaal gezaagd uit een rond plafondschilderij dat Dossi in opdracht van Alfonso d'Este maakte voor diens kasteel in Ferrara.

Een bezoek aan Close examination is een verrijkende ervaring. Je leert er een tikje wantrouwiger te kijken naar kunst die er fraai uitziet. Juist met de beste kunstenaars wordt het vaakst geknoeid. Die brengen immers het meeste geld in het laatje en daar is het allemaal om begonnen.

‘Close examination – Fakes, mistakes & discoveries' in de National Gallery in Londen loopt tot 12/9, alle dagen 10-18 uur.

www.nationalgallery.org.uk


DS, 03-07-2010 (Jan Van Hove)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB