Neoliberale sufferds


De crisis houdt dit katern in haar greep. Historicus en voormalig VVD-prominent Frank Ankersmit zag onze democratie vervallen tot een regelrechte oligarchie. „Dat wil zeggen: de situatie dat een clubje mensen goed voor zichzelf zorgt ten koste van de rest.” Op de volgende pagina’s verwoorden vijf publicisten hun persoonlijke crisisgevoel. „Ik moet concluderen dat de relatief vredige naoorlogse verzorgingsstaat geen held van mij heeft gemaakt.”


De kredietcrisis is een keerpunt in de geschiedenis – net als 1789, de beide wereldoorlogen en de val van de Muur dat waren. Onze wereld zal nooit meer zo zijn als die was vóór 2008. Natuurlijk zal ook veel hetzelfde blijven – daarover geen misverstand. Maar wat hetzelfde blijft, is niet meer van belang. Dat kan geen kompas zijn in de tijd die ons te wachten staat.

Niets is pijnlijker en moeilijker dan het nieuwe onbevangen onder ogen zien.

Pijnlijk, omdat het afscheid van een oude wereld nooit meevalt. Wie zal niet terugverlangen naar de ongekende welvaart, de relatieve rust en zekerheid van vóór 2008? Toen de vraag of de vader van Máxima bij haar huwelijk aanwezig mocht zijn nog ons grootste politieke probleem kon zijn? Toen we ons druk maakten om Mabelgate? Gelukkig het land dat zich over dit soort dingen kan opwinden.

En het is ook moeilijk het nieuwe onder ogen te zien omdat niemand in de toekomst kan kijken. Toch moeten we het proberen, om niet al meteen verstrikt te raken in de eerste de beste val.

Eén zo’n val is de opvatting dat de kredietcrisis louter een economisch probleem is. En dat we dus voor de oplossing goed naar economen moeten luisteren. Er is een heleboel mis met dat idee.

In de eerste plaats zijn we uit het oog verloren dat er voor nare problemen lang niet altijd een oplossing is. We weten allemaal dat ziekte en dood zowel akelig als onvermijdelijk zijn. Er werd nog nooit een remedie tegen doodgaan ontdekt. Maar zodra het om sociale, economische en politieke problemen gaat, denken we altijd dat daarvoor oplossingen moeten bestaan. En dat we die zullen vinden, als we er maar diep en lang genoeg over peinzen. Niet dus. Ook de economie heeft haar plagen die onvermijdelijk zijn en die we maar hebben te ondergaan.

In de tweede plaats is het sowieso vreemd om nu het heil van economen te verwachten. Tenslotte zijn zij het juist geweest die alle rampen over ons afriepen, met hun theorieën over de onfeilbaarheid van de markt, de zegeningen van de hebzucht en de noodzaak van onbeperkte economische groei. Wie nu bij een econoom te rade gaat voor hoe we de toekomst vorm moeten geven, is te vergelijken met iemand die aan de beleggingsadviseur die de helft van zijn vermogen zoekmaakte, vraagt hoe hij die weer terug kan krijgen. De kans is groot dat hij de helft die hem nog rest óók nog zal kwijtraken. Economen zijn niet de oplossing van de huidige problemen, maar zelf een deel daarvan.

Interessant is verder dat de ’officiële’ economie de kredietcrisis helemaal niet heeft zien aankomen. Wat zouden wij zeggen van de astronomie als die de botsing tussen de aarde en een grote meteoriet niet zou kunnen voorspellen? Waarom blijven we de economie dan wel serieus nemen? Niet toevallig waren het geen geleerde economen, maar mensen uit de praktijk zoals Warren Buffet, Max Otte, Willem Middelkoop en Rienk Kamer, die jaren geleden al voorvoelden dat er iets heel ergs zat aan te komen. Nog steeds hebben zij veel beter in de gaten wat er aan de hand is dan de ’officiële’ economie. Economen lukt het maar niet om greep te krijgen op de ware omvang van de crisis. Zij hollen steeds achter de feiten aan. De almaar verkeerde inschattingen van het Centraal Planbureau spreken boekdelen.

Natuurlijk wil dat niet zeggen dat wij nu alle adviezen van economen naast ons neer zouden moeten leggen. Maar wel dat we die met het grootste wantrouwen moeten bezien. En dat we van die adviezen nooit meer moeten verwachten dan symptoombestrijding.

Waarom presteren economen zo matig? Oorzaak is dat de economie, anders dan ’echte’ wetenschappen als de natuur- of scheikunde, werkt met vereenvoudigingen van de werkelijkheid. Allerlei historische, culturele, psychologische, sociologische, institutionele en politieke factoren worden in de economie welbewust niet, of onvoldoende verdisconteerd. Breekt er een crisis uit die ook die andere factoren triggert, dan is de economische ’wetenschap’ hulpeloos. En eerder een bron van nieuwe inschattingsfouten dan van betrouwbare inzichten.

Dat is ook waarom de economie – anders dan die naïeve neoliberale sufferds van de VVD nog steeds willen – nooit de plaats van de politiek kan en mag innemen. Het is fout om de politiek te reduceren tot het brave slaafje van de economie. Juist dat heeft de kredietcrisis mogelijk gemaakt. Het blinde vertrouwen in de economische rationaliteit bracht ons op de rand van de afgrond. De politiek zou algemenere waarden en belangen moeten dienen dan alleen de economie.

Anders dan de econoom kan de politicus zich nooit excuseren met het argument dat een bepaalde factor niet in zijn systeem zat. Zoals Alan Greenspan deed, toen hij onlangs onbekommerd verklaarde dat hij jammer genoeg eventjes iets over het hoofd gezien had en na die mededeling weer rustig naar huis ging. Natuurlijk maken ook politici inschattingsfouten. Maar zij weten heel goed dat ze verloren zijn zodra ze de complexiteit van de werkelijkheid onderschatten. Vereenvoudiging van de werkelijkheid is de grootste zonde in de politiek.

Anders dan de econoom zal de politicus daarom altijd proberen om zoveel mogelijk het totaaloverzicht te behouden over die baaierd van factoren die onze sociaal-politieke werkelijkheid bepaalt. Dat heeft de politicus gemeen met de historicus.

Niet het discours van de economie, maar dat van de politiek en van de geschiedenis biedt daarom de beste mogelijkheden om zicht te krijgen op de toekomst. Talloze grote staatslieden uit het verleden hadden affiniteit met de geschiedbeoefening. Denk aan Caesar, Frederik de Grote, Napoleon, Churchill of Kennedy. Van een groot staatsman met een achtergrond in de economie heb ik nog nooit gehoord.


© Trouw, 28-02-2009 (Frank Ankersmit)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB