De armste Europeanen


In Europa wonen acht miljoen Roma, vooral in landen als Servië en Slowakije. Hun aantal neemt snel toe, maar werk of een huis vinden zij nauwelijks. De komende tien jaar moet dat veranderen.


Dwars door het centrum van Belgrado loopt de E70, de snelweg die Noord- en Zuid- Servië verbindt. Onder de brug die deze snelweg over de rivier de Sava voert, rijden bulldozers af en aan om de grond te egaliseren. De brug moet aan de onderzijde worden gerepareerd, luidt de officiële lezing van de gemeente.

De tweeduizend Roma die half onder en half naast de brug in uit golfplaten en zeilen opgetrokken hutjes wonen, twijfelen daaraan. „Deze week nog heeft de gemeente een ander getto in Belgrado met de grond gelijk gemaakt,” vertelt een Rom die toekijkt hoe de bulldozers onverstoord hun activiteiten voortzetten. „Eerder is ons beloofd dat we naar containerwoningen elders in Belgrado zouden worden overgebracht, maar na demonstraties van de buurtbewoners daar heeft de gemeente alles op de lange baan geschoven.”

Het is tekenend voor de omstandigheden waaronder de Roma in Midden- en Zuidoost-Europa leven. Veel van hen wonen in aparte delen van steden en dorpen. Vaak ontbreken basisvoorzieningen zoals water, elektriciteit, gas, wegen en huisvuilinzameling. De meerderheid van de bevolking moet meestal niet veel van de Roma hebben, omdat ze zouden stinken, stelen en niet zouden willen werken.

De werkelijkheid is complexer. Volgens een recent rapport van de Wereldbank vormen de circa acht miljoen Roma het grootste armoedeprobleem in Europa. Tachtig procent van de Roma in Bulgarije en Roemenië leeft onder de armoedegrens. En zelfs in Hongarije, sociaal- economisch een van de welvarendste landen in Oost-Europa, leeft veertig procent van de Roma van minder dan vier euro per dag. Bovendien neemt de armoede toe, omdat de Roma de snelst groeiende bevolkingsgroep in Europa vormen. In de landen met de grootste Romapopulatie is een op de drie pasgeboren kinderen Roma. De armoede heeft verschillende oorzaken en meestal een lange voorgeschiedenis.

De Roma in Detva, een stadje in Slowakije, werden massaal werkloos na de val van het communisme in 1989. Ze werkten vrijwel allemaal in de lokale industrie of landbouwsector en toen die instortten, moesten vooral de Roma het ontgelden. Een Rom die twintig jaar in een fabriek had gewerkt en aan zijn baas vroeg waarom de Roma het eerst werden ontslagen, kreeg als antwoord: „Jullie Roma kunnen wel van 1000 kronen [25 euro] uitkering per maand leven, maar wij Slowaken kunnen dat niet.”

Het massale ontslag was des te desastreuzer omdat de Roma in de meeste communistische landen aan een radicale assimilatiepolitiek waren onderworpen. Ze waren in de industrie of landbouw tewerkgesteld en in flats gehuisvest. Hun kinderen werden naar speciale scholen gestuurd, vaak scholen voor geestelijk gehandicapten. „In de periode kort na 1989 hebben veel Roma schulden gemaakt die ze later niet meer konden afbetalen,” verklaart Marie Olahova, zelf Roma en organisator van projecten voor Roma in Detva. „Omdat ze geen goede scholing hadden, konden ze niet weer aan de slag, zoals veel andere Slowaken. Soms ook moesten ze hun huis opgeven en naar familie op het platteland uitwijken.”

Op het Slowaakse platteland zijn er nu ruim zeshonderd min of meer van de maatschappij afgesloten Roma ’nederzettingen’. Daar leven in totaal zo’n 150.000 Roma. Een groot deel van deze plaatsen is al in de Tweede Wereldoorlog ontstaan toen nazi-wetgeving verordonneerde dat Roma op minimaal twee kilometer van de dorpscentra moesten wonen. Na 1989 hebben veel Roma uit de stad in deze plattelandsgetto’s hun toevlucht gezocht.

Het merendeel van de kinderen die hier wonen, gaat nog altijd naar speciale scholen. Doorstroming naar het regulier onderwijs en perspectief op werk is vrijwel uitgesloten.

Verschillende Oost-Europese regeringen, een groot aantal Roma organisaties, de Wereldbank en de EU willen de trend nu keren. Eind april heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen over de situatie van de Europese Roma, waarin het de toenemende afzondering van Roma in huisvesting en onderwijs, hun discriminatie op de arbeidsmarkt, de etnische zuivering van Roma in Kosovo en de ontkenning van de holocaust op de Roma in harde bewoordingen veroordeelt.

Daarnaast hebben acht Oost-Europese regeringen en verschillende Roma organisaties op initiatief van de Wereldbank en het Open Society Institute de periode 2005-2015 tot het decennium van de integratie van de Roma uitgeroepen. Onderwijs, gezondheidszorg, werkgelegenheid en huisvesting moeten daarin verbeterd worden.

Valeriu Nicolae, een Rom uit Roemenië en mededirecteur van het European Roma Information Office in Brussel, vindt deze initiatieven goed. „De angst bestaat alleen dat het bij woorden en goede bedoelingen zal blijven, dat de geldkraan goeddeels gesloten blijft.” Ook is hij bang dat de Roma zelf niet bij de de projecten betrokken worden, terwijl dat volgens hem een absolute voorwaarde voor succes is.

Ook de afgelopen jaren is er al veel gedaan om de positie van de Roma te verbeteren. Zo zijn er micro-kredieten aan Roma verstrekt; kleine leningen die projecten ondersteunen die hun kunnen helpen een basisinkomen te verwerven. De Roma in het Slowaakse dorp Zvolenská Slatina hebben op die manier varkens aangeschaft. De hoop is dat de varkensfokkerij voldoende inkomen garandeert om de lening te kunnen terugbetalen én de betrokken gezinnen te onderhouden.

Deze micro-leningen zijn een initiatief van Spolu, een Nederlandse organisatie die met subsidie van het ministerie van buitenlandse zaken en de Raad van Europa een groot aantal projecten in zeven Oost-Europese landen heeft opgezet.

Ander positief nieuws komt uit Tsjechië. Romea, een Roma organisatie in Praag, voorziet via een website scholen van informatie over de geschiedenis, taal en cultuur van de Roma en over hun sociaal-maatschappelijke problemen. Meer dan zestig Tsjechische scholen hebben inmiddels materiaal van deze website in hun lesstof opgenomen.

Jarmila Balazova, directrice van Romea: „Op deze manier proberen we via het reguliere onderwijssysteem de vaak stereotiepe opvattingen over Roma te veranderen en hopen we bij te dragen aan de verbreiding van kennis over de Roma in Tsjechië. De meeste Tsjechen kennen geen Roma en zijn nog nooit echt met hen in aanraking gekomen. Deze maatschappelijke afstand heeft vaak angst opgeroepen en wij hopen dat we door beter onderwijs over de achtergronden van de Roma die angst kunnen wegnemen.”

Maar vaak wordt de subsidiëring van projecten voor Roma net zo makkelijk weer afgebroken als ze is begonnen, zegt Balazova. „De subsidie voor de projecten is vaak voor hooguit een jaar. De helft van onze werktijd zijn we bezig geld bij elkaar te sprokkelen om onze activiteiten voort te kunnen zetten. Soms moeten we noodgedwongen projecten afbreken. We hebben nu een project lopen waarin we Roma tot journalist opleiden. Waarschijnlijk hebben we geen financiering om het project voort te zetten. Bedenk wat dat voor die mensen betekent. Ze hebben er al hun tijd en energie in gestoken.”

Onder de brug in Belgrado domineert ondertussen vooral de angst voor ontruiming. De twee voornaamste groepen Roma die er wonen vrezen bovendien elkaar. De Roma die tijdens de oorlog in 1999 uit Kosovo zijn gevlucht, zijn bang dat de Roma die in het bevolkingsregister van Belgrado staan ingeschreven het eerst zullen worden geholpen. Maar die Roma zijn op hun beurt bang dat de Kosovaarse Roma voor zullen gaan. „Ons land doet niets, dus we zullen het van internationale organisaties moeten hebben. Maar hun enige agenda is Kosovo.”

De Kosovaarse Roma zijn zo mogelijk nog wanhopiger. Ze laten hun identiteitspapieren zien en wijzen op de namen die aangeven waar ze vandaan komen: Kosovska Mitrovica, Pristina, Prizren. „De Albanezen hebben ons gedwongen te vertrekken. Daarna hebben ze onze huizen platgebrand. Alles wat we hadden, hebben we verloren en er is niemand die iets doet. Belgrado, de EU, de Verenigde Naties; niemand komt in actie. En mocht dat plan van die containerwoningen nog doorgaan, dan krijgen de Roma uit Belgrado vast voorrang.”


Trouw, 19-09-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB