Veel genot, weinig pijn en liefst een beetje moraal


Wat kunnen denkers zeggen over het nieuws, over wat krantenlezers schokt of juist koud laat? Tweewekelijks laten wijsgeren uit Trouws filosofisch elftal hun gedachten erover gaan. Vandaag: De vakantie moet een paradijs zijn, het leven een feest. Hoe gaat het een samenleving die op hedonisme stoelt?


’Een apathische, overvreten bevolking zal van buitenaf onder de voet worden gelopen”, wordt gezegd. "Het verhaal dat we aan decadentie ten onder zullen gaan, is al eeuwen oud. Maar ik leef liever in een samenleving met mensen die te dik zijn dan in een samenleving met mensen die honger hebben.’’

Kinneging: ,,We mogen dan genoeg te eten hebben, het beschavingsniveau neemt af. Kijk naar de misdaadstatistieken. In veertig jaar is de criminaliteit met duizend procent toegenomen.’’

Pekelharing: ,,Op sommige Marokkaanse websites lees je pleidooien voor Saoedi-Arabië. Daar zijn de misdaadcijfers pas echt laag, staat er dan. Maar ik ben blij dat ik leef in een samenleving waar ruimte is voor meningsvrijheid, mensenrechten, korte rokjes, pornografie en computerspelletjes. Dat noem ik beschaving.’’

Kinneging: ,,Korte rokjes en porno zijn geen tekenen van beschaving, maar van decadentie. Jij doet alsof er maar twee mogelijkheden zijn, ofwel Saoedisch fundamentalisme, ofwel plat vermaak. Maar je slaat de derde optie over. Dat is de gedachte van beschaving, van fatsoen, van volksverheffing, van Bildungsbürgertum.’’

Pekelharing: ,,Het gaat niet alleen om karaktervorming, maar ook om rechtvaardige instituties. Ik wil niet in mijn eentje verantwoordelijk zijn voor het lijden van mensen. Ik wil fatsoenlijke arrangementen zoals die er zijn in Nederland.’’

Kinneging: ,,Dit verlangen van jou naar instituties die het lijden wegnemen en het genot maximaliseren, is politiek hedonisme. Dit is ook de dominante lijn in de moderne politieke filosofie sinds de 17de eeuw. In de woorden van Jeremy Bentham: ’De mens kent twee soevereine meesters: genot en pijn’.

Zo neem je afscheid van de klassieke gedachte dat mensen een morele opvoeding nodig hebben zodat ze zelfcontrole verkrijgen. Immanuel Kant noemt dat een innere Zwang. Het gaat om het ontwikkelen van een geweten. Om het vermogen schaamte en schuld te kunnen voelen, niet alleen genot en pijn.’’

Pekelharing: ,,Maar wat wil je dan? Sinds de 17de eeuw zijn de politiek filosofen het eens dat we het nooit eens worden over wat het hoogste goed is. In plaats van ons te richten op het hoogste goed, kunnen we volgens hen beter proberen om het ergste kwaad te voorkomen. Het niet beschadigen van elkaar wordt dan de maatstaf. En dat lijkt mij een uitstekende zaak.’’

Kinneging: ,,Het is nog maar de vraag of het zo goed is om als samenleving zonder hoogste goed te leven. Als je alleen het schadebeginsel als maatstaf hebt, kun je niet zeggen dat de Duitse man die toestemming aan een andere man gaf om zijn geslacht op te eten iets verkeerds heeft gedaan. Alles wat lekker voelt, is dan toegestaan. Kinderen worden dan ook niet meer opgeroepen om het beste uit zichzelf te halen. Ze hoeven alleen nog maar optimaal te genieten.’’

Pekelharing: ,,Nogmaals, wat wil je dan? Het is nog veel makkelijker om voorbeelden te bedenken die laten zien hoe belangrijk het is dat we mensen niet dwingen om zich te onderwerpen aan een bepaalde moraal. De moraal van de jaren vijftig was nogal discriminerend voor vrouwen, homoseksuelen en mensen met een andere huidskleur. Moeten we daar naar terug?’’

Kinneging: ,,Het hedonistische element is altijd sterk getemperd geweest door het stoïcijnse ideaal en door het christendom. Maar die twee temperende factoren zijn de laatste dertig jaar weggevallen. We zitten nu in een nieuw tijdperk van ongeremd hedonisme. Hoe houden we deze eindeloze zoektocht naar steeds meer genot binnen de perken? Hoe voorkomen we steeds meer roof en verkrachting? Dat is de vraag. Het moderne antwoord luidt: met wapenstokken en camera’s. Om de grenzen van het schadebeginsel te bewaken, heb je volgens Hobbes de Leviathan nodig: een sterke staat die mensen in het gareel houdt. Ik prefereer dan het klassieke antwoord: mensen kunnen uiteindelijk alleen zichzelf bewaken. Daarom hebben ze een morele opvoeding nodig.’’

Pekelharing: ,,We verwerken nu nog steeds de gevolgen van de veranderingen die zich in de jaren zestig voltrokken hebben. Die veranderingen moeten we niet aan de ondergangsretoriek ten prooi laten vallen. Het is positief dat vrouwen nu op de arbeidsmarkt terechtkunnen, dat homo’s hand in hand op straat kunnen lopen, dat er ruimte is ontstaan voor zeer veel verschillende opvattingen over het goede leven. We hebben bovendien eerder last van een teveel dan van een te weinig aan beschaving. Onze handen zijn gebonden omdat we vinden dat sommige dingen niet kunnen. Dat je kinderen niet mag slaan, bijvoorbeeld. Of dat je mensen met andere opvattingen moet tolereren. Het is dus niet zo dat we teugelloos zijn. We hebben onszelf op allerlei manieren beteugeld.’’


Trouw, 27-07-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB