De verantwoordelijke samenleving


Vrijheid, vertrouwen, verantwoordelijkheid en verzoening. Die vier v's wil een groep intellectuelen, academici en middenveldverantwoordelijken in onze samenleving gerealiseerd zien. Met het onderstaande manifest roepen ze iedereen op om die woorden om te zetten in daden.


IN 2005 vieren mensen her en der in Europa de honderdste verjaardag van de geboorte van Emmanuel Mounier. Emmanuel Mounier (1905-1950) is de grondlegger van het personalisme, de filosofie van de geëngageerde en verantwoordelijke mens. Zeventig jaar geleden publiceerde Mounier een manifest, een pleidooi voor de menselijke persoon. Tegen de achtergrond van een ernstige economische en politieke crisis riep hij de burgers van Europa op om kleur te bekennen, om zich uit te spreken tegen de haat en voor de verantwoordelijkheid. Vandaag richten wij ons opnieuw tot alle mensen van goede wil.

In Vlaanderen, België en Europa staan we aan de vooravond van grote en belangrijke hervormingen op sociaal, economisch en politiek vlak. Wij stellen voor om in die woelige wateren een personalistische koers aan te houden. De maat van elke oplossing is de waardigheid van de mens. De bakens zijn door Mounier gezet, maar we moeten ze durven te verplaatsen. We leven niet meer in een industrieel Europa, maar in een mondiale kennissamenleving. Vandaar deze herijking van het personalistische gedachtegoed.

Wij bieden geen concrete oplossingen. Het personalisme is geen actieplan. Het is een methode van denken en doen. Wat ons bindt, is het geloof in de unieke en onvervangbare waarde van elke mens en de verantwoordelijkheidszin van eenieder.

WAT drijft ons? Vrijheid en vertrouwen.

Persoonlijke vrijheid moet verankerd worden in een verantwoordelijke en solidaire samenleving. Echte vrijheid heeft slechts een kans als we eerst de persoonlijke verantwoordelijkheid in ere herstellen. Al te vaak wordt de fout of de schuld aan de ander - de politiek, de economie, de overheid, de ouders, de school - toegeschreven. Maar vrijheid zonder verantwoording is blind en verantwoordelijkheid zonder vrijheid is leeg. Echte vrijheid doet ook altijd recht aan de medemens, dichtbij en veraf. De vrijheid van de een eindigt niet waar de vrijheid van de ander begint. Waar de vrijheid van de medemens eindigt, begint net de persoonlijke en collectieve verantwoordelijkheid.

Daarnaast moet het tussenmenselijke vertrouwen hersteld worden. Wij geloven dat de mens relatie is. Geen monoloog maar dialoog. De medemens is geen rem op, maar motor van de persoonlijke vrijheid. Wat écht telt, is ontmoeting, dialoog en vriendschap. Voor wie gelooft dat de mens relatie is, is het onaanvaardbaar dat zoveel mensen in Vlaanderen in eenzaamheid en isolement leven. Mensen mogen geen vreemden zijn voor zichzelf. En evenmin voor anderen. Wij roepen op tot verzet tegen een cultuur van verdachtmaking en angst. Haat leidt nergens toe. 'Samen' en 'leven' worden best opnieuw bij elkaar gebracht.

WAT willen wij dan? Dat economie, techniek, wetenschap en politiek dienstbaar zijn aan de mens.

De welvaart moet ten dienste staan van het welzijn van de mens. Menselijke arbeid en publieke goederen kunnen we niet louter als een verhandelbaar iets beschouwen. De inzet 'om niets' van de vrijwilliger is een belangrijk goed. Want de ervaring leert dat in een samenleving waar elke dienst een prijs heeft, mensen ook voortdurend met elkaar afrekenen. De welvaart en het welzijn van de mensen in het armere Europa en het zuidelijk halfrond moeten de maat van onze welvaartsgroei worden. Herverdeling dringt zich op. Eén van de grootste uitdagingen in de Europese Unie is de investering in opvoeding en zorg. Het doel van zorg en opvoeding is niet winst maken. Als er al sprake kan zijn van 'winst', dan is die van sociale en menselijke aard. De strijd voor het behoud van het social-profit karakter van onderwijs en zorg kan het sociale gezicht van Europa mee bepalen.

De techniek heeft welvaart en voorspoed gebracht. De wetenschap heeft door haar kennis de angst voor het onbekende voor een groot deel verdreven. En daar past bewondering voor het menselijke vernuft bij. Maar diezelfde drang naar kennis, naar inzicht, naar beheersing brengt nieuwe risico's met zich mee. Het meesterschap over leven en dood dreigt het respect voor leven en dood te verdringen. De beheersingsdrift lijkt eindeloos. Nochtans is de maakbaarheid van de mens en van de samenleving beperkt. De nieuwe risico's, eigen aan een hoogtechnologische samenleving, zoals onveiligheid en onzekerheid, vragen een rechtvaardige spreiding. Iedereen moet zich in de risicosamenleving kunnen beschermen en verzekeren. Iedereen heeft recht op voldoende en heldere informatie om (gezondheids)risico's te kunnen inschatten. Hier stellen zich nieuwe uitdagingen voor de organisatie van de solidariteit.

De politiek moet eerlijker en moediger. De kernopdracht van de politiek is mee vormgeven aan een rechtvaardige en geweldloze samenleving. Wij willen geen onpersoonlijk overheidsapparaat. De politiek moet zoveel als mogelijk mensen verantwoordelijkheid geven om mee te helpen het algemeen welzijn te realiseren. Dat is persoonsdemocratie. En binnen dat soort democratie rust dan ook op iedereen de verantwoordelijkheid om mee vorm te geven aan een faire samenleving. Wetten zijn overbodig als de ethiek kan volstaan. Te veel regels en wetten werken juridisering en sociale ongelijkheid in de hand. Wij hebben ten slotte genoeg van een misplaatst voluntarisme. Alleen de daad strekt tot voorbeeld. Halve waarheden en hele leugens richten de politiek ten gronde, net zoals het gebrek aan integriteit. Politiek is ' le refus du mensonge '.

Maatschappelijke instituties zoals het gezin, het onderwijs, de vereniging en de media moeten hun vormende rol durven op te nemen. Ze moeten vertrouwen geven waar het kan en grenzen trekken waar het moet. Begripvolle grenzen lokken geen agressie uit, maar roepen tijdig een halt toe aan de verruwing van de omgangsvormen. Maatschappelijke instellingen moeten de doelen en waarden waarvoor ze zijn opgericht kunnen realiseren: waarde(n)volle opvoeding, kwaliteitsvol onderwijs, deugddoende ontspanning, objectieve en gedegen berichtgeving. De overheid moet daarvoor ruimte scheppen. Maatschappelijke instituties leveren ook een bijdrage aan sociaal gedrag en publieke moraal door de manieren waarop men die in de eigen institutie onderhoudt en bevordert. Maatschappelijke instituties moeten focussen op hun kerntaak. Dat aspect krijgt voor de media een bijzonder accent. Zonder vrije, onafhankelijke en deskundige pers is er geen levendige democratie. Maar er is een tendens waar te nemen dat, onder invloed van een moordende concurrentieslag om de kijkersgunst, juist de aandacht voor de kritische meningsvorming en voor de democratische opdracht van de media verloren gaat.

WAAROP hopen wij? Verzoening.

Er is tegenwoordig sprake van een maatschappelijk onbehagen, van verzuring. Dat onbehagen is volgens ons cultureel van aard. Met cultuur bedoelen we het geheel van waarden waarop de waardigheid van de mens steunt. Vrijheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid zijn volgens ons de belangrijkste waarden. Dé opdracht van de toekomst is werken aan een cultuur van verzoening. Verzoening van het unieke van elke mens met de diversiteit aan culturen en religies, van de scheiding van kerk en staat met levensbeschouwing en politiek, van de neutraliteit van de overheid met de waardegeladen overtuigingen van de burgers, van de rechten van de mens met de plichten van de persoon, van de tolerantie met de zoektocht naar waarheid. Voor elke mens betekent werken aan een cultuur van verzoening: persoon worden. Een persoon is zoveel meer dan een ding, een burger, een consument, een kijker of een klant. Een persoon is engagement en verantwoordelijkheid. Welnu, voor een faire en vrije samenleving van verantwoordelijke mensen spreken wij ons uit.

Koen Algoed , Benoît Allemeersch , Koen Baeten , Raoul Bauer , Léonce Bekemans , Roger Blanpain , Carine Boonen , Geert Bouckaert , Luk Bouckaert , Dirk Bruneel , Aimé F Caekelbergh , Bea Cantillon , Erik Celis , Bert Claerhout , Geert D'Haens , Marc De Clercq , Ludo De Cort , Jan De Groof , Peter Degadt , Bart De Moor , Roger Dillemans , Koen Geens , Joris Geldhof , Georges Heeren , Kristine Kloeck , Emiel Lamberts , Bruno Lambrecht , Mark Lambrechts , Johan Leman , Truus Lostrie , Wim Moesen , Vic Nachtergaele , Walter Nonneman , Herman Nys , Toon Osaer , Danny Pieters , Piet Raes , Bart Van Daele , Joris Vandenberghe , Herman Van der Wee , Walter van Gerven , Mieke Van Hecke , Steven Van Hecke , Paul Van Orshoven , Wilfried Van Rompaey , Paul Van Rompuy , Frans Vanistendael en Matthias Wauters

(De auteurs zijn een groep academici en middenveldverantwoordelijken.)


23/07/2005

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB