VROUWE JUSTITIA DE MOND GESNOERD


Op 21 april 2007 keurde het federaal parlement de wet goed over de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van de advocaat. De partij die een proces verliest draait voortaan op voor de kosten die de tegenpartij heeft betaald voor de bijstand van een advocaat. Het gaat om forfaitair vastgestelde bedragen, verbonden aan de inzet van het geschil. Het systeem is in werking sinds 1 januari van dit jaar en is van toepassing op alle procedures waarin op die datum nog een vonnis moet worden geveld.


De wet kwam tot stand vanuit een democratische en sociale bekommernis. Ze zou de toegankelijkheid tot het gerecht verbeteren. Wie zijn gelijk via een gerechtelijke procedure moet halen, loopt voortaan niet meer het risico dat het voordeel dat hij daaruit haalt volledig wordt opgesoupeerd door de proceskosten.

Het principe dat aan de wet ten grondslag ligt, is nobel, maar de uitwerking ervan is ondemocratisch en asociaal.

Om te beginnen heeft de wetgever over het hoofd gezien dat partijen meestal niet procederen om de tegenpartij op stang te jagen, maar wel omdat er tussen 'partijen' een (juridisch) meningsverschil is gerezen waar men niet uitgeraakt, zodat de zaak ter beslechting aan de rechter wordt voorgelegd. Die vorm van geschillenbeslechting heeft op zich niets oneerbaars.

Door de wet krijgt procederen wél een slechte bijsmaak. De partij die door de rechter in het ongelijk wordt gesteld, krijgt nu meteen het verwijt onterecht een beroep op de rechter te hebben gedaan. Ze moet dan ook maar opdraaien voor de kosten. Elke nederlaag wordt daardoor smadelijk, terwijl een vonnis in wezen niet meer is dan de beslechting van een geschil, ook al wordt dat geschil in ons gerechtelijk systeem voor de rechter gebracht als een vordering.

Bovendien werkt het idee dat men voor de procedurekosten zal worden vergoed alleen drempelverlagend als de uitkomst van de procedure min of meer voorspelbaar is. Dat is nooit zo, en dus betekent de toepassing van de nieuwe wet alleen een verhoging van het procesrisico, en werkt de wet net drempelverhogend. Wie aan een proces begint, zal er voortaan rekening mee moeten houden dat hij bij verlies niet alleen de eigen advocaat moet betalen, maar ook de advocaat van de tegenpartij.

Bij partijen die elkaar in principe waard zijn, zoals bij de koop/verkoop van een particuliere woning, kan nog worden aangenomen dat dit ontradend effect een gunstige invloed heeft op het vlak van de gerechtelijke achterstand. Nochtans is het aantal 'hobbyquerulanten' vandaag al niet erg hoog, en kon hun geestdrift ook vroeger al worden getemperd door het opleggen van een schadevergoeding wegens tergend en roekeloos geding.

Het ontraden van het beroep op de rechter moedigt anderzijds wel eigenhandig optreden aan. Men verschaft zichzelf recht in de vaak terechte hoop dat het slachtoffer de moed niet zal hebben de zaak bij de rechter aan te kaarten. Want als hij verliest... De vraag is maar of het aanmoedigen van eigenhandig optreden niet haaks staat op het principe van de rechtsstaat.

Veel erger is het nog gesteld met het effect van de wet op geschillen tussen partijen die zich maatschappelijk in een erg ongelijke situatie bevinden: de werknemer en zijn werkgever, de klant en zijn financiële instelling, de burger en zijn overheid. In zulke gevallen kan het procesrisico kwantitatief dan wel gelijk zijn verdeeld, relatief gezien is het dat allerminst.

Een financiële instelling die - al dan niet terecht - een krediet opzegt, lacht met een risico van een paar duizend euro. Hetzelfde risico zal de kredietnemer er wellicht van weerhouden de houding van de bank aan de rechter voor te leggen. Dat geldt ook voor een misschien wel onwettig bouwverbod. Geen overheid maalt om de bijkomende kost als blijkt dat de burger van de rechter gelijk krijgt. Bovendien wordt die kost met belastinggeld betaald en riskeert de beleidsverantwoordelijke die de onwettige beslissing genomen heeft nooit zelf voor de kosten te moeten opdraaien.

De wet heeft op dat vlak aldus een erg pervers effect. Ze is niet minder dan een vrijgeleide voor economische en politieke machthebbers om hun macht nog ruimer bot te vieren. Administratief en economisch machtsmisbruik zal onbeteugeld blijven, niet omdat de rechter weigert te beteugelen, maar omdat geen burger nog het risico zal nemen het eigengereide optreden van de macht aan de rechter voor te leggen. Het risico is te groot.

De rechtsstaat verdient beter. De wet is zijn hoogste goed, samen met de bescherming van de burger die er zich op beroept tegen politiek en economisch machtsmisbruik.

Door de wet zal de gerechtelijke achterstand snel verdwijnen, maar tot welke prijs? Vrouwe Justitia riskeert binnen afzienbare tijd wezenloos in een lege rechtszaal te staren, haar blinddoek in de mond gepropt.

Pieter Jongbloet is advocaat.


DS, 27-02-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB