België is aan de durvers


De regeringsmakers moeten zich vooralsnog buigen over BHV, vindt Carl Devos. 'Als BHV niet voor de start van de regering opgelost wordt, zorgt het tijdens de rit voor grote moeilijkheden.


De oorzaken van de politieke crisis zijn bekend. De oplossingen ook. Ze circuleren al vele weken, maar kunnen pas gecombineerd en uitgevoerd worden als de tijd daar rijp voor is. Het is nog niet zover. Bovenop de bestaande littekens duwt de terechte niet-benoeming van enkele faciliteitenburgemeesters het moment van de waarheid nog even verder weg. Onverstandige uitspraken van 'Le Bel Armand' zijn hinderlijk, maar de senaatsvoorzitter weegt onvoldoende zodat ze weinig effect hebben. Ondertussen worden stilaan niet meer te volgen constructies gelanceerd - een 'nationaal college van dialoog' tussen 'koninklijke commissarissen' dat zelfs verschillende regeerperioden moet functioneren - die tijd moeten winnen. Ze hebben voorlopig, gelet op de eensluidende en onveranderlijke reacties van oppositiepartijen, geen ander nut dan het uitstellen van 'het moment van de waarheid'. Hoe vaker dat zich aankondigt, hoe meer kans dat het er ooit van komt. Wellicht is het, hopelijk ergens volgende week, eindelijk zover.

Het selectieproces, waarbij mogelijke uitwegen een na een sneuvelen, functioneert volop. Een tripartite of nieuwe verkiezingen beloven nog meer moeilijkheden dan de logische uitwerking van de na 10 juni afgelegde weg. Dat er weinig tot geen alternatieven zijn, zet sommigen er anderzijds ook toe aan om op hun standpunt te blijven en zich zelfs na 150 dagen verder in te graven. Maar dat is niet meer vol te houden. De rampscenario's bij mislukking zijn moeilijk in te beelden. Wat kan de ruwe omtrek van het compromis zijn?

De regeringsmakers moeten zich vooralsnog buigen over BHV. Daar is in het verleden onvoldoende echt over onderhandeld. Het dossier komt door de verweermiddelen - belangenconflict en alarmbelprocedure - onherroepelijk, vroeger eerder dan later, terug op de regeringstafel. Als BHV niet voor de start van de regering opgelost wordt, zorgt het tijdens de rit voor grote moeilijkheden en zal het ondertussen als een zwaard van Damocles andere belangrijke dossiers hinderen.

Bovendien is het aangewezen om over BHV te onderhandelen binnen een ruimere package deal. Verhofstadt II heeft bewezen dat het onmogelijk is om dit dossier geïsoleerd op te lossen. De splitsing is logisch en conform de opbouw van dit land, maar slechts één van de alternatieven. De Franstaligen staan niet zonder argumenten. Ook daarom moet erover onderhandeld worden. Gelukkig zijn er ter zake verschillende mogelijkheden. Zo is een oplossing in de 'diepte' - wat meer toegevingen in weinig (faciliteiten)gemeenten - aangewezen. Ook andere dossiers kunnen in het bad gegooid worden.

Tegenover die Vlaamse bereidheid om over BHV te praten, staat de Franstalige bereidheid om ernstig over staatshervorming te praten. Het is ook in hun belang. Niet zozeer omdat ze zelf beter kunnen worden van een verstandige staatshervorming, maar vooral omdat vroeg of laat het dam tegen het 'stuwmeer' van Vlaamse verzuchtingen breekt. Tenzij men op gecontroleerde wijze die druk opvangt via een staatshervorming. Elk 'non' leidt tot meer Vlaamse radicalisering. Wie door de retoriek heen kijkt ziet dat de Franstaligen over staatshervorming willen praten, dat de Vlamingen geen radicale resoluties ter tafel leggen, kortom dat iedereen onderhandelde oplossingen verkiest. Enkele retorische accidenten buiten beschouwing gelaten is er meer redelijkheid dan de beelden doen vermoeden.

Voorts moet het regeerakkoord een passage bevatten over de grote staatshervorming. 'Garanties' kunnen nimmer een resultaatsverbintenis zijn, wel een stevige intentieverklaring. Die omvat een lijst met onderwerpen waarover gepraat wordt, een timing en ruwe aanduiding van de richting van deze hervormingen. In deze passage komt het vakmanschap van de politieke kunst naar boven: ze is vaag genoeg voor de Franstaligen en de oppositie, die later onderhandelingsruimte willen hebben, ze is concreet genoeg voor de Vlaamse partijen. Dat is zeker mogelijk, die expertise is overvloedig aanwezig in de Wetstraat. De timing laat eventueel toe om de regering te laten vallen - voor juni 2009 - indien resultaten uitblijven of ondermaats zijn. Goed voor het onderlinge vertrouwen is dit niet, maar zo kan iedereen het gezicht redden.

De uitwerking van deze sleutelpassage, en dus de gesprekken met de oppositie, starten ná de vertrouwensstemming in een 'commissie der wijzen'. Het is niet realistisch te verwachten dat de oppositie voor de start van de regering ernstig wil onderhandelen. Dat lijkt er te veel op alsof zij de regering moeten redden. Trouwens, waarover moet gepraat worden? De voorstellen moeten vanuit de meerderheid geïnitieerd worden. Hun visie is de discussiestof. Indien die daarover geen eensgezindheid bereikt, mag men van de oppositie niets verwachten. De vage toezegging van de oppositie om over staatshervorming te praten kan nooit een spijkerharde garantie op resultaat zijn. Bij CD&V-N-VA weten ze dat. Wellicht zijn ook hun partijcongressen ervan te overtuigen om de sprong te wagen. Immers, het kartel heeft zowat alles uit de kast gehaald, meer zat er niet in en de mogelijkheid blijft dat het straks lukt. Oranje-blauw mét Leterme én met uitzicht op grote staatshervorming: wie redelijk is zegt daar niet zomaar neen tegen.

Ook de regeringen van de deelstaten kunnen eventueel in die commissie - die de vorm aanneemt van een soort 'Staten-Generaal' - opgenomen worden. Dat biedt voordelen. Niet alleen worden zodoende de socialisten vanuit een (regionale) regeringspositie volop betrokken, ook afspraken over meer samenwerking of een creatieve invulling van de staatshervorming kunnen makkelijker gemaakt worden als de deelstaten expliciet mee onderhandelen. Die samenstelling laat misschien ook toe vanuit een groot draagvlak te praten over de exclusief Belgische bevoegdheden, via artikel 35 van de grondwet. Een investering in de toekomst van België én een betekenisvolle staatshervorming, er zijn dingen die zich moeilijker laten verzoenen. Een intelligente formulering van dit overleg doet denken aan de 'copernicaanse omwenteling' die Kris Peeters (DS 31 augustus) voorstaat. Maar die voorstelling gebeurt best pas na het akkoord. Zo'n ruime vergadering kan met zo'n moeilijke opdracht op zak bezwaarlijk op korte termijn (lees voor de regeringsvorming) tot resultaten komen. Maar als het vertrouwen groeit, kan dit tot een grote staatshervorming leiden.

Een internationale vergelijking leert dat de politieke mechanismen ter bescherming van de minderheden in België uitzonderlijk sterk uitgebouwd zijn. De Franstaligen zetten ze met hun meest verregaande gebruikskracht in. Faciliteiten zijn nimmer uitdovend, overlegmechanismen worden vetorechten. Wie deze mechanismen tot in de meest ultieme consequentie aanwendt, herleidt het federalisme in essentie tot confederalisme. Sommige Franstaligen, die zich als behoeders van deze federatie opstellen, hanteren door het specifieke gebruik van beschermingsmechanismen een feitelijk confederale logica. Ons bipolair holding together federalisme is teer en kan dergelijke blokkeringen moeilijk verdragen. Minderheid en meerderheid hebben hun rechten. Een gesprek blijven afwijzen of onophoudelijk op de eigen visie blijven staan, beide zijn simpelweg onhoudbaar.

Het bovenstaande is niet het resultaat van een uitzonderlijke luciditeit of originaliteit. Dat velen in de Wetstraat beseffen dat het ongeveer die kant uit moet, leert dat een goede afloop nog mogelijk is. Ze kunnen het. Er is alleen de moed nodig om samen op weg te gaan. Durven ze?

Carl Devos is politicoloog aan de UGent


DS, 16-11-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB