De diversiteitsparadox


Moet multiculturaliteit verbannen worden naar Utopia? Geen weldenkend mens wil deze vraag bevestigend beantwoord zien. Een studie van Harvardsocioloog Robert D. Putnam heeft een verontrustende uitkomst. Als de diversiteit stijgt in een wijk, stad of samenleving, vallen sociale netwerken uit elkaar en gaan mensen elkaar wantrouwen.


Robert Putnam is een van de meest gezaghebbende sociologen van zijn generatie. Hij was adviseur van de regeringen van Bush en Clinton en is de goeroe van de multiculturele samenleving. In het midden van de jaren negentig werd hij tot ver buiten zijn vakgebied bekend met het boek Bowling Alone, over de toenemende sociale isolatie van zijn landgenoten. Meer Amerikanen bowlen dan ooit tevoren, maar steeds minder doen dat in clubverband. Al die verenigingen met hun vergaderingen en sociale verplichtingen passen niet meer in het leven van de drukke tweeverdieners.

Putnams stokpaardje is sociaal kapitaal, het amalgaam van vriendschapsnetwerken, verenigingen, kerken en sociale bewegingen die een samenleving gezond houden. Hoe groter het sociale kapitaal, hoe hoger het welbevinden van de burgers. Wie in een samenleving met bloeiende sociale netwerken leeft, is gemiddeld gelukkiger, gezonder en geëngageerder. Mensen die op zichzelf zijn, gaan eerder dood.

Zijn geruchtmakende nieuwe studie 'E Pluribus Unum: Diversity and Community in The Twenty First Century' is een 'inconvenient truth' voor de supporters van de multiculturele samenleving. Zo schrijft hij dat mensen die in heterogene gemeenschappen wonen hun buren meer wantrouwen, wat ook hun huidskleur is, dat ze zich zelfs van hun beste vrienden afkeren en dat ze minder stemmen, minder aan goede doelen geven en minder vrijwilligerswerk doen. Ze verwachten minder van de overheid dan bewoners van homogene wijken en wantrouwen hun leiders.

Robert Putnam zelf was eigenlijk het meest verbaasd over de uitkomst van het onderzoek waarbij 30.000 mensen over heel Amerika werden ondervraagd. Hoewel het onderzoek al in 2001 is verricht, heeft hij de resultaten nu pas gepubliceerd omdat hij zich er eerst van wilde vergewissen of de onverwachte uitkomst kon zijn veroorzaakt door fouten in het onderzoek. Hij heeft geen hoopgevender uitkomst, gevonden. Kleinschaliger onderzoek wijst allemaal in dezelfde richting, schrijft hij: 'diversiteit creëert huismussen die steeds minder te bewegen zijn tot participatie en de rug keren naar anderen en de samenleving.' Deze bevindingen verdienen nader onderzoek. Gangbare verklaringen als xenofobie lijken niet meer van toepassing. Misschien overschrijdt een te grote diversiteit gewoon de gemiddelde menselijke draagkracht. Wat kan een mens aan? Misschien de ene mens wel minder dan de ander.

Er is namelijk één verwarrende uitkomst die de naam van de 'diversiteitsparadox' heeft gekregen. Op universiteiten en in geglobaliseerde ondernemingen blijkt diversiteit juist te werken als een stimulans voor de creativiteit. Deze paradox verklaart met terugwerkende kracht de succesvolle bijdrage aan de 'gouden eeuw' door joodse handelaren die Zuid-Europa waren ontvlucht. Een andere conclusie die door de diversiteitsparadox gewettigd lijkt, is dat vooral hoger opgeleiden positief staan tegenover de multiculturaliteit. Het drama dat zij veroorzaken ligt in het feit dat de projectie van hun eigen ervaringen op de samenleving niet blijkt te kloppen.

Hoe zit het met het vertrouwen en gemeenschapsgevoel in mijn homogene dorp aan de Leie, waar de enige gesluierde vrouw 's morgens met de bus aankomt en aan het eind van de middag moe van het poetsen weer weggaat? De eerste maanden dat ik hier woonde, maakte ik me zorgen over het gebrek aan sociaal contact, maar in de zomer kwamen de buurtgenoten te voorschijn. Het begon met een voorzichtig praatje, maar al snel werd het koffie en een kus. En hier heb je wat spinazie uit de tuin en onze marmelade moet je ook proberen. Zij zijn de autochtonen en wij zijn de allochtonen. Niks geen homogene samenleving. Een Hollandse homoseksuele schrijver in een sjofele trainingsbroek in je straat is misschien niet minder exotisch dan een vrouw in een burka. Na de autochtonen meldden zich onze collega-allochtonen. Een buurman nodigde ons uit voor een buurtborrel aan de rand van zijn zwembad. Ik zag voor het eerst van mijn leven huisvrouwen van mijn leeftijd. En ik merkte ook dat je over golfen abstracte gesprekken kunt voeren. Het werd uiteindelijk een feestelijk diner en zoveel hartelijk buurtschap heb ik nog nooit meegemaakt. Ik merkte dat niet zozeer dit dorp vijandig was geweest maar ikzelf. Omdat ik op zoek was naar liefde en erkenning en bang was dat ik die niet zou krijgen.

Oscar van den Boogaard is schrijver.


DS, 08-10-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB