Grieks drama voor Leterme


Formateur Yves Leterme beleefde veertig dagen een Grieks drama. Didier Reynders bracht nooit wat hij beloofde, Joëlle Milquet beloofde zelfs nooit iets meer dan 'non'.


Proloog. Dehaene komt te vroeg

Heel de Wetstraat slaakt een diepe zucht na de eindeloze en, vooral, nutteloze triomftocht die informateur Didier Reynders (MR) voor zichzelf reed. De informateursnota is ruim 200bladzijden dik en daarmee is het belangrijkste erover gezegd. Het is tijd voor een bemiddelaar. De koning kiest, op advies van CD&V/N-VA, voor oud-premier Jean-Luc Dehaene. Gewaagd, want zonder enig uitzicht op een oplossing legt het kartel met Dehaene nu al zijn ultieme troefkaart op tafel.

Dehaene moet oranje-blauwe gesprekken voorbereiden en, vooral, polsen of iedereen rond de tafel wil. Nog belangrijker is dat hij de contouren van een communautaire onderhandeling moet aftasten. Dehaene begint met frisse tegenzin, maar geniet gaandeweg meer van zijn opdracht. Hij spreekt voortdurend met iedereen afzonderlijk en behoudt als enige het overzicht.

Aanvankelijk wil hij landen rond 21juli, na een paar dagen geeft hij aan dat het langer zal duren. Hij wint vertrouwen bij CDH-voorzitter Joëlle Milquet, die van meet af aan bijzonder koel is over oranje-blauw. Dehaene werkt met drie lijstjes: BHV dat eerst gesplitst moet worden, daarna alles wat met een gewone meerderheid geregeld kan worden, en dan een lijstje voor alles wat een tweederde meerderheid nodig heeft. Zijn redenering om oranje-blauw te vormen is simpel: laat de MR de splitsing van BHV slikken, in ruil voor een stevige regering zonder de PS.

Voor de MR is BHV bijzonder zwaar om te verteren - de liberalen halen er veel stemmen en het FDF deed het beter dan ooit - maar Reynders krijgt wel een unieke kans om een 'anti-PS-project' te leiden langs Franstalige kant. Het regeerakkoord zou een pak liberale stokpaardjes bevatten. Maar het CDH is mentaal helemaal niet rijp voor een regering met liberalen, laat staan voor een pak liberale accenten. Dehaene komt te vroeg.

Zondagavond 15juli geeft Dehaene abrupt op, zonder persconferentie, zonder handjesschudden met Yves Leterme voor de camera's. De koning stelt Leterme stante pede aan als formateur.

Op 10juli verklaarde 'de loodgieter' nog publiekelijk dat het te vroeg was om onderhandelingen te beginnen die kans op slagen zouden hebben, vijf dagen later geeft hij er de brui aan. Zelf zegt hij dat hij zijn opdracht als afgerond beschouwde. Volgens onderhandelaars hebben een aantal andere motieven meegespeeld.

Het stoorde de oud-premier dat discretie ontbrak. Wat aan de buitenwereld verklaard werd strookte bovendien vaak niet met hoe het er binnenskamers aan toeging. Dehaene zag bovendien dat hij het terrein niet voor zich alleen had. Leterme en Reynders bedisselden heel wat onder elkaar.

Voor een liberale bron staat het als een paal boven water dat Dehaene zijn eigen kartel niet meekreeg in communautaire toegevingen.

Dehaene: 'Wie nauw bij de onderhandelingen betrokken was, wist dat ik het niet langer zou rekken dan nodig. Ik heb verschillende pistes aangegeven waarop voortgewerkt kon worden, om tot een oplossing te komen. Ik heb geen persconferentie gegeven omdat er dan vragen zouden komen over communautaire pistes. Als ik daar toen iets over gezegd had, zou ik die pistes onmogelijk gemaakt hebben.'

Toch is de beëindiging van de opdracht van de ontmijner zowel voor Franstalige als Vlaamse onderhandelaars een bijzonder kantelmoment. 'Pasklaar waren de oplossingen van Dehaene nog niet, maar hij was niet slecht bezig. Had hij nog een week kunnen voortwerken, dan was het misschien anders gelopen. Al wat daarop gevolgd is, was gewoon een kroniek van een aangekondigde crisis.'


Intochtslied. Leterme zelf aan zet

Op 15juli brengt Dehaene tijdens een ontbijt CD&V-voorzitter Jo Vandeurzen en N-VA-voorzitter Bart De Wever op de hoogte van zijn beslissing om te stoppen. Iedereen wordt koud gepakt, niemand had verwacht dat Dehaene zo snel zou verdwijnen.

Op het CD&V-hoofdkwartier is de discussie 'smiddags nog volop aan de gang. Leterme zelf wil niet meer wachten om als formateur aan de slag te gaan, ondanks waarschuwingen van partijgenoten dat het te vroeg is. Om de verrassende switch bekend te maken stelt de partij een communiqué op terwijl Jean-Luc Dehaene aan de andere kant aan de telefoon zit. Daarin staat dat 'oranje-blauw de enig mogelijk coalitie is'. CDH-voorzitter Joëlle Milquet, ook aanwezig op de vergadering, vraagt meermaals om die passage aan te passen in 'oranje-blauw is een van de mogelijkheden'. Maar Leterme houdt het been stijf.

Leterme moet nu als formateur doen wat Dehaene eigenlijk voor hem had moeten doen: het vertrouwen winnen van de partners. Hij neemt zijn intrek in het kasteel Hertoginnedal en ontvangt er de voorzitters van de oranje-blauwe partijen. Hij wil snel een formatienota op tafel leggen die de kern van een consensus kan bevatten. Na een weekje heeft hij op zondagavond de formatienota De kracht van mensen klaar. 'Te vaag, geen visie', zegt Open VLD, 'onvoldoende' of 'een verkiezingspamflet van CD&V', sneren MR en CDH.

Leterme onderschat de gevoeligheden van zijn partners. Bovendien bevat de nota geen apart communautair hoofdstuk, de punten zitten in de tekst ingeweven. Aan Franstalige kant klinkt het dat de tekst 'doorspekt is met separatistische elementen', terwijl de Vlaamse kritiek juist is dat de tekst communautair wel erg mager is.

Vervelend voor Leterme is het Brabançonne-incident. Leterme zingt op 21juli voor de camera's van de RTBF de Marseillaise in plaats van de Belgische hymne en oogst daarmee een pak Franstalig wantrouwen. De Franstalige pers begint een heftige campagne, wat de Franstalige onderhandelaars verder opjaagt. Leterme bezet op geen enkel moment het mediaveld en moet in de bomvolle priorij van Hertoginnedal zijn excuses aanbieden voor het incident. Hij weigert dat in het Frans te doen, wat de relatie met de Franstalige pers verder verziekt.


Eerste bedrijf. De F-nota

Dinsdag 24juli komt iedereen voor het eerst samen op Hertoginnedal. Leterme begint volgens zijn methode aan de onderhandelingen: stukje voor stukje worden de punten uit de formateursnota, of F-nota, besproken. Het communautaire zal in vier fases afgewerkt worden: eerst alles wat met een gewone meerderheid kan, dan alles wat met een tweederde meerderheid moet, dan alles onder hoofdstuk8, punt1 - 'een brede staatshervorming' staat er in de nota, het kan dus ruim gaan - en pas helemaal op het einde 'de atoombom', BHV.

Vanaf dag één komt Open VLD met een heel duidelijke boodschap aan tafel: lastenverlaging. CD&V/N-VA, en vooral Herman Van Rompuy, heeft moeite met 'het gebrek aan budgettaire ernst' van de Vlaamse liberalen en tempert serieus. Het CDH is ronduit tegen en eist een even groot pakket verhoging van de sociale uitkeringen. Aan de poort melden de Vlaamse liberalen dat er een principeakkoord over een lastenverlaging is. Op Hertoginnedal fronsen een paar mensen hun wenkbrauwen, maar formateur Leterme laat zich verleiden om een communiqué te sturen dat het akkoord bevestigt.

CDH-voorzitter Joëlle Milquet is razend en eist de volgende dag duidelijkheid. CD&V/N-VA springt haar bij: er was geen akkoord. De sfeer is bijzonder gespannen. Milquet verkrijgt een dag later dat er een nietszeggende persmededeling komt met een 'principeakkoord over verhoogde sociale uitkeringen'.

'Gewoonlijk staan er de eerste dag dertig journalisten aan de deur, de tweede dag nog twintig, en als iedereen steeds als in een begrafenisstoet binnenrijdt, staat er na vijf dagen nog tien man, na twee weken nog vijf en na vier weken alleen nog de RTBF-journalist die moet komen. Hier groeide de groep alleen maar aan, dag na dag. En alles wat buiten verklaard werd, kwam als een boemerang weer binnen om de sfeer te verpesten', zegt een onderhandelaar.' 'Leterme gedroeg zich als een notaris die noteerde zonder in te grijpen. Het kabbelde maar voort, zonder ergens naartoe te gaan', zegt er één. 'Als je dagenlang vergadert als bezigheidstherapie, kun je op den duur elkaars gezicht niet meer zien', zegt een ander.

Elk begin van een communautaire discussie wordt meteen hersendood gemaakt. CDH-grondwetexpert Francis Delpérée komt meer dan anderhalf uur tussenbeide over het 'ongrondwettelijk karakter' van een Vlaams voorstel om de verschillen tussen federaal en Vlaams betaalde rolstoelen weg te werken. De Vlamingen ervaren het als een Chinese marteling, oranje-blauw komt niet onder stoom.

Na twee weken als formateur boekt Leterme dan toch een eerste, bescheiden, succesje. Het valt die eerste weken op dat er een as Leterme-Reynders in de maak is. Oranje-blauw heeft op de laatste dag van juli een akkoord over de begroting 2007. Twee dagen later heeft Leterme nog een akkoord op zak: de kerncentrales mogen langer openblijven. Meteen heeft oranje-blauw een potje geld om later als pasmunt voor de begroting te gebruiken. Het zullen de enige twee echte akkoorden zijn die Leterme met oranje-blauw afgesproken kreeg.


Tweede bedrijf. De F-nota bis

Woensdag 8augustus presenteert Leterme zijn F-nota bis aan de partners. Het is de formateursnota, aangevuld met verzuchtingen en opmerkingen van de partners. Het document lekt pijnlijk snel uit, waardoor het 'smiddags al te lezen is op de website van De Standaard. Argumenten en stellingen zijn toegewezen aan de verkeerde personen, wat bijzonder veel irritatie oproept. Bovendien is het een Word-document waarin alle correcties duidelijk aangegeven zijn. Iedereen kan dus zien wie wat eist en op welke manier. Leterme moet zich in allerlei bochten wringen om het geblunder van zijn personeel uit te leggen. 'sMiddags lekt uit dat hij in het Conrad-hotel zit met de Franstaligen, 'savonds zit hij met de Nederlandstaligen aan het Martelaarsplein. Daar loopt de spanning tussen de formateur en Open VLD erg hoog op. Karel De Gucht en Patrick Dewael (Open VLD) eisen dat hij zijn F-nota bis weer intrekt. Verhofstadts kabinetschef, Wouter Gabriëls, stelt een communiqué op en Leterme wordt gedwongen openlijk te laten weten dat zijn nota zonder waarde is. Ondertussen zitten Jo Vandeurzen (CD&V), Herman Van Rompuy (CD&V) en Bart De Wever (N-VA) al anderhalf uur in de gang te wachten. Het komt tot een kletterende ruzie tussen liberalen en christendemocraten.

Er steekt een mediastormpje op over het onverwachte tochtje van Joëlle Milquet naar Zuid-Frankrijk, maar de knauw die het gezag van Leterme gekregen heeft sinds de F-nota bis, is binnen de muren veel meer voelbaar. De formateur lijkt stilaan de regie te verliezen en speelt daarop hoog spel. Hij geeft op 11augustus de Vlaamse onderhandelaars het signaal dat de Franstalige wederhelft wil praten over een lijstje communautaire eisen van de Vlaamse kant. De bedoeling is dat Vlamingen en Franstaligen elke communautaire verzuchting die ze hebben, in het mandje van de formateur droppen, die er dan iets uit zal boetseren.

De Vlaamse partijen bereiden de lijst voor op het bureau van Guy Verhofstadt in de Wetstraat16. Leterme brengt de lijst mondeling over aan de Franstaligen en geeft op de feestdag van 15augustus een optimistisch interview aan De Standaard, waarin hij stelt 'dat de cement begint te komen'.


Derde bedrijf. Het oranje-blauwe koor ruziet

Niet alleen het optimistische interview staat 'sanderendaags in de krant, in Le Soir staat ook de hele Vlaamse eisenlijst. De sfeer op Hertoginnedal zakt tot onder het vriespunt. Op de middag verzamelen de Franstalige partijen bijeen om hun lijstje voor te leggen. CDH en FDF willen het hard spelen, MR-topman Reynders probeert te sussen.

Milquet heeft gevraagd dat er die dag nog een werkgroep kan doorgaan, zodat het voor de buitenwereld toch niet lijkt alsof ze met het communautaire bezig zijn. Pro forma vergadert een groepje justitie-experts, met onder anderen Tony Van Parys (CD&V) en Geert Bourgeois (N-VA). Er wordt niets beslist, iedereen wacht op het Franstalige antwoord. Leterme loopt zenuwachtig heen en weer. Milquet duwt het gaspedaal in. Haar woordvoerder komt de kamperende journalisten aan de poort zeggen 'dat een tweederde meerderheid zoeken uitgesloten is voor het CDH'. Reynders staat schaakmat en stuurt Olivier Maingain (FDF) ook naar de poort. Het is voor Reynders onmogelijk om communautair ook maar een stapje op te schuiven als hij telkens een njet van Milquet moet vrezen.

De MR-voorzitter laat zijn beloftes aan Leterme vallen en legt harde eisen op tafel. De hele avond probeert de formateur de situatie nog te redden. Rond negen uur ontvangt Leterme de zes Vlaamse onderhandelaars. Ze reageren verbijsterd en woedend op de eisenlijst van de Franstaligen. Ze stellen samen een communiqué op waarin ze uitleggen dat ze opstappen uit de onderhandelingen. Vandeurzen loopt ermee tot bij Leterme, die amper 30seconden nodig heeft om zijn fiat te geven.


Exit. Leterme zet koning in

Leterme gaat op vrijdag 17augustus naar de koning, maar tegen de verwachtingen in gooit hij de handdoek nog niet in de ring. Koning Albert zal in het weekend de vier partijvoorzitters zien om de situatie te laten afkoelen. Niemand ziet een alternatief voor oranje-blauw, maar niemand weet hoe het verder kan. Urenlang praten met Milquet levert de formateur niets op. MR-voorzitter Reynders, die niet heeft kunnen leveren wat hij Leterme beloofde, speelt het spel cynisch door meteen een ultimatum te stellen: 'Tegen donderdagvoormiddag moeten we opnieuw vertrokken zijn, of Leterme moet de eer aan zichzelf houden'. Open VLD was vooraf op de hoogte van het ultimatum.

Leterme begint aan een 'schema' waarbij de partners het eerst eens zijn om te praten over een dertigtal punten, plus het communautaire en de begroting. Het CDH moet daarbij wel toegeven om over een staatshervorming met een tweederde meerderheid te praten, wat een brug te ver is voor Milquet. Op een ultieme bijeenkomst in de Kamer weigert ze toe te geven aan de CD&V/N-VA-druk. Leterme kan niets meer doen. 'Hij heeft misschien niet elke kans benut en een paar slechte tactische beslissingen genomen. Maar zoals de kaarten lagen, ken ik er weinig die hier veel meer van hadden kunnen maken', zegt een onderhandelaar.


Epiloog. Handdoek in de ring

Na een nachtelijke thriller staat het vast: Leterme trekt naar de koning, en ditmaal om zijn opdracht als formateur terug te geven. Hij komt zelf gekneusd uit zijn passage, die volgens een pak onderhandelaars nodeloos een week gerekt werd.

Nu is het aan Leterme om zelf op het balkon te gaan zitten en toe te kijken. Een nieuwe onderhandelaar zal zijn handen moeten vuilmaken, wellicht iemand uit het Franstalige kamp. Die zal bovendien snel ontdekken dat hij niet om het stemmenkanon uit Ieper heen kan. 'I'll be back', lacht Leterminator.


DS, 24-08-2007 (Wouter Verschelden)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB