Een Belgische confederatie

Luc Van den Brande


IN volle commotie over de RTBF-grap nam ik deel aan een vergadering van de Raad van Europa. Enkele collega's vroegen mij of België nog wel als lid kon worden beschouwd. Achter de ironie van hun vraag zat hun waarneming dat de tegenstellingen in België groter worden en de evolutie onvoorspelbaar maken. Dat is juist. Tenzij we werk maken van een globaal institutioneel concept.


De Vlaamse werkgevers zijn daar steeds meer voor gewonnen, maar de vakbonden reageren verkrampt. Hun afwijzende standpunten kan ik niet volgen. Een samenleving kan de zwakkeren alleen versterken als het sociaal kapitaal en het vertrouwen in de overheid voldoende aanwezig zijn. De kern van die twee elementen ligt voor de Vlaamse burgers niet meer op het federale niveau. Hebben een eigen onderwijsbeleid, havenbeleid, sociaal huisvestingsbeleid dan niet geleid tot een beter bestuur? Net zo zal het werkgelegenheidsbeleid meer kansen krijgen met autonomie van de deelstaten. De sociale bescherming komt daarbij helemaal niet in het gedrang.

Veel zal afhangen van de houding van de Vlaamse partijen. Verklaringen van de laatste weken doen het ergste vrezen. Premier Verhofstadt is, erg doorzichtig, louter met tactiek bezig, niet met inhoud. Het is hij of de chaos. Maar het lijkt er almaar meer op dat hij en de VLD de chaos zijn. In Le Soir pleit Verhofstadt voor een 'derde weg', 'de Belgische federatie'. Ik dacht dat wij al een federatie hadden? Hij pleit dus voor de betreden paden met een file aan problemen.

Karel De Gucht, heldere sofist, steunde enkele jaren geleden nog de overdracht van bevoegdheden naar de deelstaten, maar wil nu herfederaliseren. Patrick Dewael wil federale en regionale verkiezingen weer laten samenvallen en noemt de resoluties van het Vlaams parlement van 1999 achterhaald. Hoe zit dat met rechtlijnigheid? Of is dat de progressieve aanpak? Hoever gaat het cynisme van Johan Vande Lanotte, die zonder meer afstand neemt van deze resoluties en zich niet gebonden acht door het Vlaamse regeerakkoord? Waren de Vlamingen binnen de toenmalige BSP toch meer standvastig dan de huidige, 'Vlaamse' SP.A?

De laatste bestuurshervorming van enige betekenis dateert van vijftien jaar geleden. Intussen is de wereld grondig veranderd door de globalisering: andere spelers nemen een steeds prominentere plaats in.

België zelf is ook grondig veranderd: er zijn nu voluit twee verschillende publieke opinies, twee verschillende bestuursculturen, en verschillende beleidsvoorkeuren; er is geen landelijke inbedding van de gekozenen; en door de euro zijn we ook niet langer een eigen monetaire unie.

Bestuur gesteund op kernen van bevoegdheden van elke bestuurslaag, gemeenten, deelstaten, staten en Europa, dat is de architectuur van de toekomst. Hoe pakken wij dat aan? Door de verschillende bestuurslagen positief te laten samenwerken. En door het subsidiariteitsprincipe te laten gelden: het zwaartepunt moet liggen bij het bestuursniveau dat het dichtst bij de mensen staat en het meest geschikt is om een antwoord te geven op hun vragen en behoeften. In België zijn dat de deelstaten.

Tegelijk moet er ook in Vlaanderen een staatshervorming komen die de gemeenten meer verantwoordelijkheid en middelen geeft, naar het voorbeeld van de Scandinavische landen.

De grondwettelijke onafhankelijkheid van Vlaanderen, als 19de-eeuwse natiestaat, is niet aan de orde. De droom van sommigen om opnieuw te komen tot versterkte Belgische bevoegdheden al evenmin. Beide zijn achterhaald in de huidige Europese context.

Staatshervormingen zijn geen doel op zich. Goed bestuur is dat wel. Onduidelijke en onefficiënte bevoegdheidsverdelingen moeten verdwijnen. Men moet komen tot samenhangende bevoegdheden die steunen op een wezenlijke fiscale en financiële autonomie. Het maatschappelijke draagvlak en de draagkracht moeten in rekening gebracht worden. En tenslotte is er nood aan een doorzichtige en betaalbare institutionele organisatie.

Een confederale staatsopbouw dringt zich dus op. Toen ik dat in 1993 zei, brak er een storm los. Maar na verloop van jaren is het voor velen dé optie geworden. Het is zeker ook het partijstandpunt van CD&V. Ik ken de - formeel juiste - bezwaren van constitutionalisten, die stellen dat slechts afzonderlijke staten samen een confederatie kunnen vormen. Ik heb altijd gezegd dat een begrippenstrijd weinig nut heeft. Sommigen schijnen het niet juist te (willen) begrijpen. Laat het mij zeggen zoals het is. Het gaat erom het zwaartepunt van de bevoegdheden, met inbegrip van de fiscale en financiële verantwoordelijkheid en de belangrijkste sociaal-economische hefbomen over te hevelen van de federale overheid naar de twee deelstaten. De Duitstalige Gemeenschap én Brussel, onze hoofdstad, houden een speciaal statuut; de indeling van het land in vier taalgebieden blijft ook.

De confederale instellingen moeten hiervan een afspiegeling zijn. Het confederale parlement en de confederale regering moeten met hun bevoegdheden het beleid van de deelstaten ondersteunen en versterken.

Vanzelfsprekend is dit een ingrijpende hervorming, waarbij men doordringt tot belangrijke elementen van de statelijke bevoegdheden. Na de autonomie op cultureel en regionaal-economisch vlak, leiden financiële en sociaal-economische autonomie tot politieke autonomie van de deelstaten in de Belgische confederatie.

Dit is niet meer, maar ook niet minder dan wat in de resoluties van het Vlaams parlement van 1999 staat, die geactualiseerd werden in het Vlaams regeerakkoord.

Dit hervormingsproces zal niet leiden tot verarming van Wallonië. Het zal zelfs een positieve weerslag hebben op zijn economie, zijn sociale samenhang en zijn bestuurskracht. Maar een Waals 'front de refus ' zal elk Vlaams begrip doen afbrokkelen.

Moeten wij een nieuw Vlaams front vormen? Dat is niet nodig als alle Vlaamse partijen gewoon woord houden. Na de federale verkiezingen moeten de grote oriëntaties van de staatshervorming meteen in het regeerakkoord staan. De regering moet zich ertoe verbinden de concrete ontwerpen van de hervorming - binnen een afgesproken termijn - bij het parlement in te dienen.

Zo gaan wij de fictie voorbij en werken wij aan de realiteit van morgen.


DS, 12-01-2007 (Luc Van den Brande)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB