Afspraak met de toekomst


Stel dat we over vijfhonderd jaar terugkeren naar de aarde. Misschien ziet de mens er dan helemaal anders uit, zijn we al enkele technologische revoluties verder en wonen we op een heel andere plek. Enkele toekomstscenario’s.


Wetenschappers kunnen in de toekomst kijken. Zij weten wat de wetenschap en de technologie aankunnen en welke ontwikkelingen eraan zitten te komen. Af en toe laait het publieke debat over de grenzen van het toelaatbare op. Zo heeft de Amerikaanse president zich uitgesproken tegen toepassingen met stamcellen. Ethici stellen zich vragen over de wenselijkheid van klonen, genetische manipulatie of levensverlenging. Nanotechnologie en artificiële intelligentie bieden tal van mogelijkheden voor de toekomstige mens.

Wetenschappelijke thema's duiken almaar vaker op in de kunst. Soms komen kunstwerken zelfs tot stand in laboratoria, zoals bijvoorbeeld de virtuele experimenten van Crew. Bovendien koesteren sommige wetenschappers het verlangen om niet louter rationeel te werk te gaan, maar ook gebruik te maken van de intuïtie en de fantasie van kunstenaars.

Om over die evolutie te reflecteren, brengt het kunstencentrum Vooruit een schare wetenschappers in contact met artiesten op het festival Homo Futuris . Een van de wetenschappers die bij het festival betrokken zijn, is de futuriste Maya Van Leemput (37). Als toekomstverkenner bestudeert ze welke toekomstbeelden mensen hebben en hoe die ideeën gebruikt worden. Ze reisde heel de wereld rond en nam in meer dan twintig landen 450 interviews af van leken en experts. We vroegen haar enkele toekomstscenario's tegen het licht te houden.


1. De mens en de evolutie van de soort

,,Volgens biologen is 99 procent van alle levende soorten die ooit op aarde voorkwamen, uitgestorven. Dat kan dus ook gebeuren met de mens. Daarmee worden we blijkbaar niet graag geconfronteerd. Het blad Futures deed een poos geleden een oproep om artikels in te sturen over uitroeiscenario's. Er kwam niet alleen relatief weinig respons, de bijdragen waren ook weinig plausibel en realistisch. Blijkbaar is het makkelijker om scenario's te bedenken over de stilstand van de beschaving dan over de uitroeiing van onze soort.''

,,Sommigen vinden dat de mens zijn lot in eigen handen moet nemen. Met behulp van technologie willen ze het menselijk lichaam aanpassen. Er zijn scenario's waarbij de menselijke hersenen gekoppeld worden aan een computerchip. Zo zouden we de capaciteit van ons geheugen beduidend kunnen vergroten. We zouden geluidsfrequenties kunnen waarnemen die ons nu ontgaan. De toekomstige mens zou een combinatie kunnen zijn van organisch en technologisch materiaal. De kwetsbare huid zou vervangen kunnen worden door kunststof. In de plaats van ons breekbare gebeente zou er een exoskelet kunnen komen, een soort harnas, zoals we nu al gebruiken voor militaire doeleinden of in gevaarlijke omstandigheden. Uiteindelijk maakt het dan niet meer uit of de mens in een extreem warme of extreem koude omgeving leeft, of in zuurstofrijke sferen of niet.''

,,De aanvaarding van dit soort beelden verloopt heel geleidelijk. Er is onderzoek gedaan naar de reacties op dergelijke scenario's. Ze worden des te beter aanvaard naarmate ze dienen om een tekort te verhelpen, een teveel weg te nemen of zich ergens tegen te wapenen. Hoe meer deze ideeën afwijken van wat we vandaag kennen, hoe minder ze geaccepteerd worden. Een chip inplanten om iemands gehoor te verbeteren, wordt vrij algemeen aanvaard. Maar hetzelfde doen om iemands geheugen uit te breiden, kan voorlopig maar op weinig instemming rekenen.''


2. De mens en zijn gezondheid

,,De transhumanisten , die de menselijke soort via technologie willen versterken, richten zich op het verbeteren van de levenskwaliteit. Dat ligt in het verlengde van wat we nu al doen. Wie slecht ziet, zet een bril op om zijn zicht te corrigeren. Wie 's winters liever geen griep krijgt, laat zich vaccineren. Maar niet alle ingrepen zijn even evident. Men zou ook een pil kunnen ontwikkelen die ervoor zorgt dat woestijnvolkeren een andere stofwisseling krijgen, zodat ze zich nog beter kunnen aanpassen aan de woestijn. Dat is al een paar stappen verder.''

,,De levensverwachting is op korte tijd ontzettend toegenomen. In 1950 lag ze wereldwijd nog op 47 jaar, op dit moment is het 67 jaar en in 2050 wordt verwacht dat mensen gemiddeld 75 jaar zullen worden. De cijfers kunnen enorm uiteenlopen, zelfs binnen dezelfde regio. Bij de Aboriginals ligt de levensverwachting twintig jaar lager dan bij blanken die op dezelfde plek wonen. Onze levensverwachting is gestegen omdat we beter zijn gaan beseffen wat ons bedreigt en daarnaar zijn gaan handelen.''

,,Als we het leven naar hartenlust zouden verlengen, zoals de transhumanisten willen, dan heeft dat belangrijke gevolgen. Stel dat je 157 wordt, hoe lang ga je dan naar school? Wanneer ben je dan volwassen? Kunnen we dan nog voor iedereen blijven zorgen? Zal er genoeg zuiver water zijn? Zal iedereen tweeduizend calorieën voeding per dag hebben? De leeftijdsverwachting in het Noorden en het Zuiden verschilt nu al aanzienlijk. Als alleen een kleine groep uit de westerse wereld het zich kan permitteren hun sterfdatum te manipuleren, dan wordt die kloof nog veel groter. Het valt ook op dat men in het Zuiden veeleer denkt aan het verbeteren van de minimale gezondheid en in het rijke Westen aan de verbetering van de soort.''


3. De mens en demografie

,,Er zijn 6,5 miljard mensen op aarde. Volgens prognoses komen er daar tegen 2050 nog eens 2,5 miljard bij. De grootste groei doet zich voor in de stedelijke gebieden van ontwikkelingslanden. Wat nu nog regionale trekpleisters zijn, kunnen tegen die tijd uitgroeien tot grote steden. Nu al leeft 31 procent van de wereldbevolking in sloppenwijken. Als de plattelandsvlucht zich doorzet, kan dat aantal nog aanzienlijk verhogen. Een moeilijke overgangsperiode kondigt zich aan. De meeste nieuwelingen uit rurale gebieden hebben nog geen werk en hebben andere leefgewoonten dan wie al langer in de stad woont.''

,,Experts van de Verenigde Naties denken dat we het probleem van de snel toenemende bevolking misschien kunnen oplossen door urbanisatie. De schaalvergroting zou moeten toelaten voor meer mensen te zorgen met minder moeite. Anders moeten grote inspanningen geleverd worden om water, warmte, energie en goederen naar tal van uithoeken te distribueren. De nadelen van dit systeem zijn dat je ook de problemen concentreert en dat een steeds grotere oppervlakte van de aarde door steden ingenomen wordt. De Italiaanse architect Paolo Soleri heeft in de jaren 1970 een interessant project opgezet voor een toekomstige stad. In de Mohavewoestijn in Arizona tekende hij een verticale stad op een kleine oppervlakte, waar functies als wonen, werken, winkelen en spelen maximaal in elkaar verstrengeld zijn.''

,,The American Council of the United Nations University formuleert al sinds 1997 jaarlijks vijftien uitdagingen voor de toekomst, op basis van een bevraging van tweeduizend experts. Die gaan onder andere over het afstemmen van de bevolkingsaangroei op de voorzieningen, zoals energie, voedsel en water. Er zijn al enkele interessante toekomstscenario's voor 2050. Zo is er een plan om heel Ghana te voorzien van een elektriciteitsnetwerk. Een goed idee is om dat niet te doen met grote krachtcentrales, vanwaar de energie naar andere plekken verdeeld wordt, maar met individuele elektriciteitsgenererende units, zoals zonnepanelen. Een Duitse onderzoeksinstelling ontwikkelde een energiescenario voor België. Daaruit bleek dat het niet zo moeilijk zou zijn ons energieverbruik met veertig percent te verminderen.''


4. De mens en zijn persoonlijke ambitie

,,De persoonlijke toekomst van mensen is veruit het minst onderzochte deeldomein van het toekomstdenken. Nochtans gaat dat iedereen aan. In het zuidelijk halfrond betekent 'ik' vaak vanzelf 'ik en mijn familie'. Meestal projecteert men niet zo ver in de toekomst; veeleer vijf dan vijfentwintig jaar. Volkeren met een cyclische tijdsbeleving kijken makkelijker naar de toekomst. Er zijn indiaanse stammen die zeven generaties in het verleden én in de toekomst als één tijdseenheid beleven.''

,,Als het gaat over persoonlijke ambities, keren meestal dezelfde elementen terug, zij het op een andere manier. Onderwijs is daar één van. Bij ons duikt dat thema op bij jongere mensen die aan hun opleiding bezig zijn. In het Zuiden komt het ook vaak voor bij oudere mensen die nooit de kans hebben gekregen om te studeren. Werken is bij ons vaak iets wat je doet omdat het moet. Bij de Dogon in Afrika is het het belangrijkste wat ze zich kunnen voorstellen. Ze werken liefst tot hun dood. Als ze niet meer in staat zijn tot arbeid, betekent dat zoveel als het einde van hun leven. Aan de woning wordt bij ons veel aandacht besteed: waar staat je woning, hoe is ze opgebouwd en met welke materialen? Elders gaat het vaker om fysieke beschutting. Maar ook materialen bleken relevant. Westerse toeristen trekken naar Mali om de opmerkelijke leemarchitectuur te zien, maar de kinderen van Mopti hebben maar één ambitie: in een stenen huis wonen.''

,,Uit de interviews blijkt dat westerse mensen banger zijn in de toekomst iets te verliezen. Ze zijn onzekerder en hun ambities zijn vaak materialistischer van aard. Wie zijn status quo wil behouden, is doorgaans niet erg geneigd over veranderingen na te denken. In het zuidelijk halfrond hebben mensen vaak minder mooie vooruitzichten. Waar het niet veel slechter kan, zijn de antwoorden doorgaans optimistischer. Men kan zich verandering dan beter voorstellen.''


DS, 23-09-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB