De corrigerende kracht van de massa


Wikipedia, de gratis internetencyclopedie, bestaat vandaag precies tien jaar. Bij de start riepen velen dat het ding geen kans maakte, omdat iedereen er geheel naar eigen goeddunken artikels in kan schrijven en herschrijven. Nu blijkt net die massale sociale controle een van de grote succesfactoren. Wij deden de test en veranderden de naam van de hoofdredacteur van De Standaard op Wikipedia.


Tien jaar geleden werd geschreven dat Wikipedia wel moest mislukken omdat de informatie op de site onbetrouwbaar zou zijn. Die wordt immers aangeleverd door onbekende en ongecontroleerde vrijwilligers. Tot zover de theorie die op het eerste gezicht wel steek leek te houden, maar die glansrijk werd geklopt door de praktijk. Door wat nu bekendstaat als de 'wisdom of the crowd': de kracht van de massa die per definitie altijd slimmer is dan het individu.

En zo komt het dat de meeste mensen ondertussen gestopt zijn met zich af te vragen of Wikipedia wel betrouwbaar is, en de site gewoon bij hun favorieten zetten. Want wat is het alternatief? Toch niet de ontelbare Google-pagina's die naar je toe worden gemitrailleerd telkens wanneer je een zoekterm intikt.


De Standaard-test

Om de betrouwbaarheid van Wikipedia aan een snelle toets te onderwerpen, besloten we zelf een fout binnen te smokkelen in het artikel over onze krant. Een van de manieren om een artikel op Wikipedia in te voeren of om er iets aan te wijzigen, is na registratie als gebruiker. Maar daarvoor moet je echt niet doorgestudeerd hebben. Ik deed het vorige week donderdag om 13.48 uur en een minuutje later kon ik de naam Karel Verhoeven als co-hoofdredacteur al vervangen door Els Depuydt, een van de betere eindredactrices van De Standaard. Zo simpel gaat dat.

Die namen staan redelijk diep in het artikel over De Standaard en dus zou onze milde vorm van internetvandalisme wel een hele tijd onopgemerkt blijven, dachten we. Ik had Karel Verhoeven beloofd om de fout niet langer dan één week te laten staan. Maar zo lang hoefde hij niet te treuren. Diezelfde dag nog, om precies 23.28 uur, werd zijn naam op zijn rechtmatige plaats teruggezet.

Als wij professor Dirk De Grooff van de KU Leuven de anekdote vertellen, is hij niet verbaasd. 'Het heeft nog lang geduurd, vind ik. Ik doceer aan mijn studenten online zoekstrategieën, en als ik in de les voor het eerst over het fenomeen Wikipedia vertel, breng ik mijn laptop altijd mee naar het auditorium. Aan het begin van de les breng ik een fout aan en tegen het einde van het lesuur checken we samen of de fout inmiddels gecorrigeerd is. Dat is bijna steeds het geval.' Hij heeft het wel over de Engelstalige versie. 'Daar gebeurt de controle grondiger en uitgebreider dan in de Nederlandstalige versie.'

Hij raadt zijn studenten dan ook zeker niet af om Wikipedia te gebruiken als informatiebron, maar met één voorbehoud. 'Gebruik het voor feitelijkheden: de juiste schrijfwijze van een naam bijvoorbeeld, of een jaartal. Wikipedia is veeleer het vertrekpunt van een zoektocht naar kennis. Diepgravende info moet je elders zoeken. En zeker in artikelen over godsdienst of politiek sluipen subjectieve of manipulerende informatie binnen. Maar over het algemeen vind ik deze internetencyclopedie toch redelijk betrouwbaar.'

Dat je moet oppassen met de informatie die Wikipedia aanreikt, wordt geweldig goed geïllustreerd door de 430 artikelen over de controversiële sekte Scientology. Het lijkt soms wel of de hele wereld daar een mening over heeft, want de artikelen worden haast non-stop 'aangepast' door believers en non-believers. Sommigen hebben het over een soort virtueel burgeroorlogje dat hier wordt uitgevochten op Wikipedia.


Moderatoren

Terug naar onze test. Een klein beetje zoekwerk leert dat ene André Engels de 'foute hoofdredactrice' van De Standaard op het spoor is gekomen. Hij is een van de ongeveer zestig moderatoren die de Nederlandstalige Wikipedia 'bewaken'. Een informaticus uit Den Bosch. Als we hem zeggen dat het opmerkelijk is dat hij dezelfde dag nog die fout kon herstellen, antwoordt hij dat het volgens hem nog redelijk lang duurde.

'Eigenlijk moet het sneller. Ik herinner me dat ik die avond de lijst aan het bekijken was van nieuwe medewerkers en welke wijzigingen ze aangebracht hadden. Ik deed dat omdat wij met Wikipedia aan een project werken om jonge medewerkers beter te coachen. Toen ik de naam Els Depuydt zag, begon ik te twijfelen. Voor alle zekerheid heb ik haar gegoogeld, belandde ik op jullie website en leerde dat Els Depuydt eindredactrice is. Ik heb de fout dan meteen gecorrigeerd.'

Hij maakt een onderscheid tussen twee soorten fouten: wijzigingen door een geregistreerde gebruiker en wijzigingen door iemand van wie enkel het ip-adres van zijn computer kan worden getraceerd. 'Die laatste fouten zien we veel sneller. Terwijl wij aan het spreken zijn, kan ik zien dat er nu nog ongecontroleerde wijzigingen openstaan. De oudste van die wijzigingen gebeurde een kwartier geleden.'

Hij is elke dag actief op Wikipedia, sinds 2002. Eerst op de Engelstalige Wikipedia, nog voor er een Nederlandstalige versie was. 'Ik moet toch vaak fouten of onnauwkeurigheden veranderen. Het meeste is het werk van flauwe grappenmakers. Het genre mensen dat bijvoorbeeld een snor tekent op de foto van Bill Gates. Die mensen krijgen na enkele fouten een waarschuwing en nadien wordt hen de toegang tot Wikipedia ontzegd.' 'Maar we moeten soms ook ingrijpen als mensen Wikipedia gebruiken om reclame voor zichzelf of hun bedrijf te maken. Het gaat dan om informatie die onvoldoende neutraal is. Ze stellen zichzelf of hun bedrijf beter voor.'

Die neutraliteit en totale onafhankelijkheid zijn erg belangrijk voor de Wikipedianen. Medeoprichter Jimmy Wales weigert elke vraag van bedrijven om reclame op de site te zetten. Hij vreest dat dat de perceptie over de betrouwbaarheid en onafhankelijkheid in gevaar brengt.

Volgens Dirk De Grooff is het een juiste beslissing. 'Wikipedia is nu als het ware het eigendom van een grote Wikipedia-gemeenschap met vele duizenden medewerkers die gratis voor hun encyclopedie werken. Als er reclame wordt toegelaten, riskeer je die mensen te verliezen.'

Als je weet dat Wikipedia de vijfde meest bezochte website is ter wereld en dat Facebook onlangs een marktwaarde kreeg opgeplakt van liefst 50 miljard dollar, dan moet de verleiding groot zijn om toch reclame toe te laten. Maar daar is geen sprake van. Jimmy Wales staat erop om te werken met vrijwillige donaties. Onlangs deed hij nog een bedelronde en dat leverde in geen tijd 16 miljoen dollar op. Het geld dient om de zware servers te laten draaien en om 'slechts' 35 personeelseden te betalen. Gemiddeld bedroeg een donatie 22 dollar. Er waren meer dan een half miljoen individuele donateurs en 130.000 schenkingen van allerlei verenigingen.

Het is ook mogelijk om een artikel van Wikipedia op je eigen (bedrijfs-)website te plaatsen. Dan word je door een medewerker 'aangemaand' om een donatie te doen ten voordele van de Wikipedia Foundation, maar verplicht is het niet.


Wikipedia versus Britannica

De betrouwbaarheid van Wikipedia werd in 2005 getest door Nature. Veertig reviewers van het wetenschappelijke tijdschrift vergeleken vijftig artikelen in Wikipedia en de Encyclopedia Britannica. Ze vonden 123 fouten in de Britannica en 162 bij Wikipedia. Beide organisaties maakten volgens Nature vier ernstige fouten. Het besloot daaruit dat beide encyclopedieën haast even betrouwbaar zijn.

Toch zijn er heel wat beroemde voorbeelden van fouten. Er zijn gevallen bekend van artikelen over niet-bestaande personen, of artikels die zogezegd geschreven waren door een befaamde professor, maar dat bleek een verzinsel. In het artikel over de slag bij Stalingrad stond drie jaar lang dat hij op 28 juni was begonnen, terwijl het 17 juli 1942 was. Op de Engelstalige versie heeft zes maanden lang gestaan dat de moord op JFK was gepleegd door een journalist die nog medewerker was geweest van Bobby Kennedy.

Ook Remi Vermeiren, de vroegere topman van KBC, lacht groen als hij het over Wikipedia heeft. Hij stond terecht in de fiscale rechtszaak rond KB Lux en werd om die reden op Wikipedia een tijdje omschreven als 'een Belgisch crimineel'.

Een ander mooi voorbeeld van geschiedenisvervalsing kwam enkele jaren geleden van Mabel Wisse Smit, die met de Nederlandse prins Johan Friso was getrouwd. Mabel Smit had daarvoor een relatie met de bekende drugscrimineel Klaas Bruinsma en in haar artikel was de 'onvolledige en onjuiste informatie' die ze daarover had gegeven aan het koningshuis veranderd in 'onvolledige informatie'. Dat ze onjuistheden had verteld was weggelaten. Even later raakte bekend dat Mabel en haar prins de tekst zelf hadden gewijzigd.

Maar snel zijn ze wel, die jongens en meisjes van Wikipedia. Toen Jan Anciaux, de broer van Bert, vorige week aankondigde dat hij overstapte naar N-VA, stond dat enkele minuten later al op Wikipedia. Een collega op de redactie ontdekte dat het er sneller op stond dan dat Jan zijn broers en zussen kon verwittigen.


DS, 15-12-2011 (Michel Vandersmissen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

GESCHIEDENIS


‘...en op de achtste dag schiep God Wikipedia.' We zouden het ons zo kunnen voorstellen. Hoe de leraar tijdens de godsdienstles de zeven Bijbelse dagen afdreunt en er de Wikipediadag aan toevoegt. Alsof God er nog een druppeltje scheppingsdrang wist uit te persen, na dat dutje op zondag.


Want zeg nu zelf: Wikipedia, dat is zoiets als het internet. Dat heeft toch altijd al bestaan? Het moment vóór het internet, dat was toch de oerknal?

Nein. Ook Wikipedia werd ooit bedacht door een onbewogen beweger (ofte: een informaticus) en het net op gezwierd. ‘Een encyclopedie waarin de wereld samenkomt, dankzij de wereld, en waarin iedereen vrij toegang heeft over alle kennis.' Over een (r)evolutietheorie gesproken.

Vóór Wikipedia was er de ‘wiki': server-software die het voor alle internetgebruikers mogelijk maakt om zonder toestemming webpagina's samen te stellen en te wijzigen. Het idee van de wiki staat op conto van Ward Cunningham, in 1995. De term zelf komt van het Hawaïaanse ‘wikiwiki', dat zoveel als ‘dynamisch en interactief' betekent. Het is naar dat principe dat ook Wikileaks verwijst, al is de klokkenluiderssite van Julian Assange ondertussen niet langer een site die volgens het wiki-beginsel werkt.

Vijf jaar na de ontwikkeling van de software was er de eerste versie van Wikipedia: Nupedia, opgericht in maart 2000 door de Amerikaan Jimmy Wales. Die laatste had in de gaten dat gratis software in de lift zat en die trend alleen maar kon verklaard worden doordat programmeurs uit de hele wereld de handen in elkaar sloegen. Zoiets moest ook mogelijk zijn in de vorm van een online encyclopedie.

Toch had Nupedia weinig succes: de encyclopedie kende een te strikt controlesysteem en na een paar maanden telde de site slechts een paar artikels.

Het ontstaan van de ‘echte' Wikipedia gebeurde Facebook-gewijs door een gesprek tussen Jimmy Wales en twee vrienden: Larry Sanger en Ben Kovitz. De drie ontwikkelden in januari 2001 MediaWiki, software die toeliet dat een onbeperkt aantal gebruikers de inhoud van de internetpagina's kon aanpassen. De macht moest bij de gebruikers liggen. Daar was Wikipedia.

Wikipedia werd meteen het succesverhaal van de Wikimedia Foundation, het moederbedrijf dat ze oprichtten en waaronder ook vandaag nog alle wiki-initiatieven vallen. Want er is nog leven buiten Wikipedia: met onder meer Wiktionary, Wikiquote en Wikinews probeert de Wikimedia Foundation aan alle behoeften van de internetgebruiker te voldoen.

Een mens moet mee met z'n tijd, dus nieuwe media moeten mee met de mens. Drie jaar na de start ontwikkelde Florian Amrhein Wapedia: de eerste dienst die het mogelijk maakte om Wikipedia vanop je mobieltje te raadplegen. De opzet van Wikipedia kreeg er zo een extra dimensie bij: vrije toegang tot alle kennis voor iedereen op elk moment. En nog staat Wikipedia niet stil.


DS, 15-01-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Verveeld met zijn uitvinding


Jimmy Wales, Jimbo voor de vrienden, schoonde tot achttien maal zijn eigen Wiki-pagina op. Wales werd 44 jaar geleden geboren in Huntsville, Alabama. De legende wil dat hij als kind niets liever deed dan encyclopedieën lezen, plat op zijn buik. Hij behaalde een master op de universiteit van Alabama. In 1994 werd hij toegelaten voor een voorgezette opleiding aan de universiteit van Indiana, maar hij besloot om optiehandelaar te worden in Chicago.


Vier jaar later verhuisde hij naar Californië en maakte er fortuin als internetentrepreneur. Hij richtte onder meer het bedrijf Bomis op, een indexerings- en portaalsite van webringen. Webringen is een ondertussen redelijk verouderde technologie waardoor websites die thematisch wat met mekaar te maken hebben, aan elkaar worden verbonden of gelinkt.

Minder bekend is dat Wales in die periode ook een tijd actief was in de online porno-industrie - lange tijd de snelste en makkelijkste manier om veel geld te verdienen op het net. Op zich deed hij niets illegaals.

Het liep wel mis toen in december 2005 onthuld werd dat Wales het artikel over hem op zijn eigenste Wikipedia tot achttien maal zelf had gewijzigd en opgeschoond. Hij herschreef het gedeelte over zijn pornowebsite. Dat soort daden wordt door de Wikepedia-gemeenschap beschreven als verderfelijk 'vandalisme'.

Wales gaf later zijn fout toe. Opmerkelijk is wel dat in de Nederlandstalige Wikipedia bij zijn biografie nog steeds niet staat dat hij een pornowebsite heeft beheerd. Zijn pogingen om die episode uit zijn geschiedenis te wissen, worden wel ongegeneerd beschreven.

Tussen 1999 en 2001 werkte hij via zijn bedrijf Bomis mee aan het Nupedia-project. Dat is de voorloper van Wikipedia. Nupedia was geconcipieerd als een klassieke encyclopedie, maar dan op het internet. Met artikelen geschreven door redacteuren en deskundigen. Maar omdat Nupedia geen groot succes werd, besliste Wales enkele maanden later samen met Larry Sanger, de toenmalige hoofdredacteur van Nupedia, om Wikipedia op te starten, als een open en transparant systeem waarin iedereen zijn eigen vrijwillige bijdrage kan leveren.

Toen Wales betrapt werd op het wijzigen van zijn biografie op Wikipedia, bleek ook dat hij de rol van medeoprichter Larry Sanger nogal had geminimaliseerd. Het doet een beetje denken aan wat sommigen Mark Zuckerberg verwijten, de medeoprichter van het al even succesvolle Facebook.


DS, 15-01-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Kennis is macht


Omdat Wikipedia bestaat bij de gratie van het internet, is het vooral een kind van zijn tijd. Wikipedia is er omdat het internet dat mogelijk maakt. Zo creëren elke tijd en het dominante medium daarin een kans om een onverwoestbare menselijke ambitie vorm te geven: kennis verzamelen.


Daarom is het niet overdreven om Wikipedia te zien als een opvolger van de Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers van Denis Diderot en Jean le Rond d'Alembert, het icoon van de achttiende-eeuwse Verlichting. Met zijn zeventien boekdelen tekst en elf volumes illustraties was de Encyclopédie in zekere zin ook een icoon van de boekdrukkunst. Onder anderen Voltaire en Rousseau werkten eraan mee en Diderot voelde zich niet te beroerd om zich voor een bijdrage aan de Encyclopédie te verdiepen in de kunst van het confituur maken.

De encyclopedisten wilden alle in hun ogen nuttige kennis verzamelen om die in te zetten tegen wat ze de préjugés van hun tijd noemden, de door onwetendheid of vooringenomenheid ingegeven vooroordelen die de vooruitgang in de weg stonden. En daar hoorde ook, voor een deel toch, de religieuze doctrine bij. Geen wonder dat de Encyclopédie vaak botste met de kerkelijke censuur.

Vooruitgangsdenken ontbreekt al evenmin bij Wikipedia. Dat dient niet zozeer de Verlichting, maar wel de democratisering, door iedereen op een zo eenvoudig mogelijke wijze (gratis, bijvoorbeeld) toegang te geven tot zoveel mogelijk en bij voorkeur alle beschikbare kennis.

Wie zich zou verbazen over Diderots interesse in confituur, vindt een nog veel breder palet bij Wikipedia, waar pakweg ook biografietjes van pornoactrices te vinden zijn. Kortom, geen moralisme bij Wikipedia, en al evenmin hiërarchieën, noch ideologisch, noch cultureel tussen hoog en laag. Geen wonder dat de site in 2007 een rechts-christelijke tegenhanger kreeg met Conservapedia, die waarschuwt voor onder meer de Harry Potter-boeken, voor 'Barack Hussein Obama', de schuldige voor de dure benzine, en voor atheïsme, want dat kan tot overgewicht leiden.

Even postmodern bij Wikipedia is het totale ontbreken van enige samenhang. De Encyclopédie had, al ordende die zijn lemma's alfabetisch, daarentegen wel de ambitie om zelfs 'geheime' verbanden bloot te leggen. Maar ook hier is Wikipedia een kind van zijn tijd en het erbij horende medium: met de vele hyperlinks kan elke gebruiker al surfend een eigen, hoogstpersoonlijke samenhang creëren.

Dat Wikipedia gratis is, past al wat minder bij deze neoliberale tijd, die waarde alleen in geld uitdrukt. Maar het spoort wel nog uitstekend met de oorspronkelijke, 'rebelse' ideeën van het internet.

Al uitzonderlijker is dat Wikipedia, anders dan onder meer de Googles van deze wereld, geen reclame accepteert en er probeert op toe te zien dat er geen promopraatjes in de lemma's sluipen. Meestal - maar niet altijd - waarschuwt de site ervoor als ze teksten daarvan verdenkt of als die een schijn van ideologische eenzijdigheid wekken.

Zulke lemma's blijven dan wel vaak op de site staan, omdat Wikipedia nu eenmaal permanent een work in progress blijft. De normen van correctheid, onpartijdigheid, controleerbaarheid en toegankelijkheid liggen hoog, maar daarvoor is de site wel geheel afhankelijk van zijn auteurs - en dat zijn al wie zich daartoe maar geroepen voelt.

De theorie over the wisdom of the crowds, zo genoemd naar een boek van James Surowiecki uit 2004, stelt dan ook dat meer wijsheid schuilt in de collectiviteit dan in het individu, als er maar voldoende diversiteit, opinievrijheid en variëteit van invalshoeken binnen de groep bestaan. De basis daarvoor hadden Benjamin Page en Robert Shapiro al in 1992 gemerkt in de politieke evoluties in de Amerikaanse publieke opinie, die op langere termijn getuigt van veel consistentie en rationaliteit.

Zoals Diderot en d'Alembert hun medewerkers zochten in hun kennissenkring, zo doet Wikipedia dat in de community van vrijwilligers die elk hun stukje kennis bijdragen. So eenentwintigste eeuw, so internet!


DS, 15-01-2011 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB