Berichtgeving in zwart-wit

Katleen De Ridder, 'De witte media. Of waarom allochtonen altijd slecht nieuws zijn'. Lannoo, 184 blz.


De media werken de polarisering tussen autochtonen en allochtonen in de hand, schrijft Katleen De Ridder in De witte media. Ze pleit voor meer expertise en empathie in de berichtgeving over intercultureel samenleven. 'Wat de journalistiek nu doet, is desinformatie.'

Berichten over etnische minderheden is voor journalisten een delicate evenwichtsoefening. Wie nuance en terughoudendheid beoogt in het debat over islam, integratie en grootstedelijke samenlevingsproblemen, krijgt al snel van lezers het verwijt de realiteit te verbloemen. Wie problemen benoemt, wordt verweten bevolkingsgroepen te stigmatiseren. Katleen De Ridder volgt al zes jaar de berichtgeving over de allochtone medeburger voor het Minderhedencentrum, en is bijzonder scherp over de Vlaamse media. Die vormen eerder een obstakel voor het samenleven van autochtonen en allochtonen dan dat ze de bevolkingsgroepen dichter bij elkaar brengen. Dat doen wij, journalisten, daarom niet opzettelijk, maar we kijken volgens De Ridder te zeer door onze witte bril naar de wereld. Door die bril zouden we de voorbije twintig jaar allochtonen vooral als een bron van problemen zijn gaan zien.

Ze geeft meteen een voorbeeld: 'Een bericht in De Standaard. Vierhonderd moslimorganisaties tekenen een Europees-islamitisch charter waarin Europese moslims hun wil uitdrukken om mee te bouwen aan het toekomstige Europa. Op zich goed nieuws, dus. Toch slaagt een belangrijk duidingsmagazine als Terzake erin om dit nieuws om te vormen tot een verhaal over het conflict tussen het Westen en de islam. Terzake stuurt een reporter de straat op om enkele onnozele quotes te verzamelen die moeten illustreren dat de islamitische waarden botsen met de Europese. Conclusie: die moslims zeggen wel dat ze loyaal zijn, maar in de feiten zijn ze niet te vertrouwen.'



Pure desinformatie

Dit is geen losstaand voorbeeld, zegt De Ridder, maar een dominant procédé in de berichtgeving over etnische minderheden. Door hun witte bril vervormen media het nieuws ten koste van groepen in de samenleving die geen greep hebben op de berichtgeving, schrijft ze in het pas verschenen De witte media. Waarom allochtonen altijd slecht nieuws zijn. 'Dat leidt tot pure desinformatie. Want wie zich alleen via de media informeert over allochtonen, krijgt een eenzijdig, negatief beeld van hen.'


Is wat u een witte bril noemt, niet gewoon een journalistieke bril? De relatie tussen autochtonen en allochtonen is een nieuwe breuklijn in de samenleving. Een journalist hoort daar kritisch over te informeren.

'Mijn stelling is dat die breuklijn net grotendeels gecreëerd is door het publieke debat daarover, als een self-fulfilling prophecy. Hoe meer verschil we willen zien, des te meer de perceptie ontstaat van tegengestelde groepen die elkaar bekampen. Terwijl sociologisch onderzoek uitwijst dat er tussen die groepen amper contact is.'


Wat toch bewijst dat die breuklijn er is?

'Maar er zijn nog andere, veel diepere breuklijnen in de samenleving, waarover veel minder bericht wordt. Is de groeiende kloof tussen arm en rijk geen veel pertinenter vraagstuk dan de vermeende concurrentie tussen allochtoon en autochtoon?'


Men heeft de pers lang het omgekeerde verweten. Door te politiek correct te berichten over multicultureel samenleven zouden de media mee het bed gespreid hebben voor het Vlaams Blok, dat wel oor had naar het groeiende ongenoegen in de volkswijken.

'Die politieke correctheid in de media is een mythe. Al in 1993 toonde een studie van de Universiteit Gent aan dat een derde van de berichten waarin allochtonen aan bod kwamen, over criminaliteit handelden. Die idee van politieke correctheid is na 9/11 gelanceerd, op een moment dat rechtsere analyses van de samenleving de bovenhand begonnen te krijgen.'



Discussiefora

Voorbeelden van wat u wel als een goede journalistieke aanpak beschouwt, zoals het boek van Chris De Stoop over de Belgische zelfmoordterroriste Muriel Degauque, benoemen toch ook de problemen?

'Ja, maar op een gelaagde manier. Het boek van De Stoop veralgemeent niet en tegelijk biedt het meer inzicht dan de modale berichtgeving. De Stoop kijkt in het hoofd van die vrouw, en doorbreekt zo het stereotiepe beeld van de moslimterrorist. Niet de islam op zich, maar een hoop andere, persoonlijke redenen hebben ertoe geleid dat Muriel Degauque haar identiteit zocht in een heel radicale geloofsbeleving.'


Bepaalt de werkelijkheid, en heel concreet 9/11, de bommen in Madrid of de rellen in Kuregem, niet veel meer de perceptie van de islam dan een krantenbericht?

'Die gebeurtenissen hebben uiteraard de islam meer in de belangstelling geplaatst. Maar dan nog blijft de vraag hoe je erover bericht. Vlaamse moslims hebben niets te maken met wat er in Afghanistan gebeurt, maar worden wel gevraagd er rekenschap over af te leggen. De pers heeft zich daarbij te slaafs laten leiden door de publieke opinie, die alleen negatief nieuws over de islam wilde horen.'


U verwijt de pers te veel de maatschappelijke consensus te volgen. Maar als de discussiefora van de verschillende nieuwssites de maatschappelijke consensus uitdrukken, bieden de media behoorlijk wat nuance en tegenstem. Volgens de stem des volks valt met islam en allochtonen eenvoudigweg niet samen te leven.

'Een echte tegenstem is bijvoorbeeld een VRT-bericht dat zegt dat de allochtoon de beste leerling is op de arbeidsmarkt. Dat was de conclusie van een rapport van het Europees Sociaal Forum. Zo'n nieuws gaat pas echt tegen de algemene teneur in. Maar het blijft de grote uitzondering.'


Journalistiek moet het multicultureel samenleven bevorderen, schrijft u. Overschat u de macht van de pen niet?

'Integendeel. Media zijn alomtegenwoordig. Het gros van de Vlamingen heeft geen enkel contact met allochtonen. Alles wat ze over hen te weten komen, leren ze uit kranten en televisie. Als die allochtoon dan keer op keer met criminaliteit, werkloosheid of extremisme wordt geassocieerd, hoeft het niet te verbazen dat een werkgever of een verhuurder meer vertrouwen heeft in Jan dan in Ali.'



Mo in Thuis

'Zolang die beeldvorming in de media niet verandert, zal de strijd tegen discriminatie op de werkvloer of in het onderwijs niet veel uithalen. Het omgekeerde geldt ook: minderheden herkennen zich absoluut niet in het media-aanbod. Dat versterkt hun gevoel van uitsluiting. Jullie beseffen niet wat het met de psyche van een mens doet om altijd te lezen dat je niet wil integreren, dat je geloof gewelddadig is of dat het aan je attitude ligt dat je geen werk vindt.'

'Ik heb sterk het gevoel dat journalisten niet meer reflecteren over de rol van de pers in de democratie. Welk soort journalistiek willen we? Hoe kan journalistiek het intercultureel samenleven bevorderen? Die vraag wordt niet gesteld op redactievergaderingen.'


Misschien omdat de journalist niet langer de wereldverbeteraar wil zijn die hij vroeger dacht te zijn. De lezer pikt dat geheven vingertje trouwens niet meer. Een journalist wil vooral zo accuraat mogelijk informeren en duiden.

'Ik pleit ook niet voor de journalist met de geheven vinger. Ik geloof ook niet in journalistiek louter als instrument voor maatschappelijke verandering. Ik denk wel dat journalisten met meer nuance en kennis van zaken moeten berichten over de multiculturele samenleving. Op veel redacties is interculturaliteit een bijkomstig thema. Ik zou wensen dat redacties dit complexe onderwerp even hoog inschatten als de Wetstraat. Ik verwacht ook meer empathie in de berichtgeving. Journalisten moeten meer proberen om zich in te leven in de positie van een migrant, in wat het betekent een nieuwkomer te zijn.'


Binnen de pers leeft wel het besef dat journalisten weinig voeling hebben met de leefwereld van minderheden. En dat we meer allochtone journalisten nodig hebben.

'Natuurlijk moeten er meer allochtone journalisten komen, maar zij zijn niet het geheime recept voor een betere berichtgeving. Allochtone journalisten moeten zich inschakelen binnen een bestaand productieproces en een heersende redactiecultuur. Vaak raken ze gefrustreerd omdat ze onderwerpen die zij belangrijk vinden, niet aangekaart krijgen op de redactievergadering. Het is de benadering die moet veranderen.'



De school van Lukaku

Het enige mediabedrijf met een echt diversiteitsbeleid is de VRT. Hoe evalueert u dat?

'Ik had er veel meer van verwacht. De openbare omroep heeft een lange staat van dienst op het vlak van diversiteitsbeleid. In de jaren tachtig wilden ze meer vrouwelijke personeelsleden. Dat is gelukt. Tony Mary gaf het diversiteitsbeleid een nieuwe doorstart, met een charter en een heuse cel diversiteit. De bedoeling was meer personeelsleden uit minderheden aanwerven, en meer kleur op het scherm krijgen.'

'Zeven jaar later moet ik vaststellen dat daar weinig van in huis is gekomen. Relatief succesvol is de betaalde stage voor medewerkers uit etnische minderheden, wat elk jaar resulteert in een aanwerving. Maar spectaculair is dat niet. Er werken vandaag in het beste geval 1,5 procent allochtonen bij de VRT.'

'Het alfa en het omega van een mediabedrijf is wat er op het scherm gebeurt, en daar is er helemaal niets veranderd. We moeten het nog altijd doen met Mo in Thuis.

Een probleem is bovendien dat met het vertrek van Mary in 2006 die cel diversiteit verweesd achterbleef. Een diversiteitsbeleid kan maar werken als het verankerd is op het hoogste niveau, in het management, met duidelijke verantwoordelijkheden en objectieven.'


Wat verwacht u van de overheid?

'In alle landen met goede interculturele media heeft de overheid een beleid gevoerd. In Groot-Brittannië gebruikt men quota, met succes. Bij de BBC heeft 12 procent van de medewerkers allochtone roots. En Tony Blair heeft er de mediaregulator uitgebreide bevoegdheden gegeven om meer diversiteit in de media af te dwingen en eenzijdige berichtgeving te sanctioneren.'

'In Nederland heeft men op de openbare omroep ruimte en geld vrijgemaakt voor goede interculturele televisie. Dat heeft succesprogramma's opgeleverd, zoals Raymann is laat of De meiden van Halal.'


U zegt het zelf: het moet wel goede televisie zijn. 'Rwina', op de VRT, kon de kijker niet overtuigen.

'Rwina was niet perfect, maar zo slecht was het nu ook weer niet. Toch heeft de VRT bij de eerste kritiek het programma teruggetrokken. Men had ook de moed niet om zo'n programma te laten groeien. Echte diversiteit mag een beetje pijn doen. Het mag leiden tot boze lezersbrieven. Maar zover durft men bij de openbare omroep blijkbaar niet te gaan.'


Interculturele televisie heeft niet belet dat Nederland nu een regering heeft die gesteund wordt door een anti-islampartij.

'Ik beweer niet dat het introduceren van het etnisch perspectief in de berichtgeving ons zal doen ontwaken in de beste der samenlevingen. Maar ik geloof wel dat je het debat uit de contouren kunt halen die blanke mannen uit de middenklasse hebben getrokken. Het heeft in Nederland niet het verrechtsen van de samenleving tegengehouden, maar wel een levendiger en meerstemmiger debat opgeleverd.'

'Interculturele media is ook een doel op zich. Een samenleving moet de trots hebben om goede verhalen te vertellen waarin iedereen binnen die maatschappij zich opgenomen voelt. De school van Lukaku zal niet de problemen van Brussel oplossen, maar het is wel een programma waarin de volledige samenleving een stem heeft.'


DS, 23-10-2010 (Lieven Sioen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB