De vraag is wie zich moet schamen


Professoren luiden de alarmbel over de taalbeheersing van hun studenten. Ze spellen slecht, vormen kromme zinnen, lezen onzorgvuldig, hebben te weinig concentratie om lang te luisteren en hebben lak aan het verschil tussen informeel en formeel taalgebruik. ‘Ze zijn niet eens beschaamd’, klinkt het. Ik wil niet betwijfelen dat het met de geletterdheid van onze jongeren achteruit gaat. Bezorgdheid en zelfs schaamte lijken me op hun plaats. Alleen is de vraag wie zich moet schamen.

Het is niet deze generatie studenten die ervoor verantwoordelijk is dat schrijf- en leesvaardigheid stelselmatig werden afgebouwd in het onderwijs. Dat deden pedagogen en politici van mijn generatie en de vorige. Het is ook niet deze generatie studenten die onze aandacht en ons concentratievermogen heeft getorpedeerd met een tsunami van smartphone-apps en sociale media. Dat deden techbedrijven, gerund door mensen van mijn generatie en de vorige. Het is niet deze generatie studenten die dat had kunnen zien aankomen of tegenhouden. Dat was de taak van de politici van mijn generatie en de vorige. Maar die kozen ervoor die evolutie te faciliteren. Actief, door de gang van zaken te bewieroken als een stralende toekomst. Of passief, door al te snel de handen in de lucht te gooien en te verklaren dat er toch geen kruid tegen gewassen is.

Het is niet deze generatie studenten die de maatschappij decennialang heeft getransformeerd en het ideaal van het (geletterde) burgerschap inruilde voor dat van de consument-producent. Het consumptie-ideaal vraagt ons om constant impulsaankopen te doen. Daar is concentratie alleen maar te weerbarstig voor. De immer afgeleide mens levert zoveel meer op dan de aandachtige. Als producent verliezen we ook maar beter niet te veel tijd door ons zorgen te maken over ons taalgebruik.

De enige sectoren waarin de juiste taal een grote rol speelt, zijn die van reclame en marketing. En daar hebben we professionals voor. Dat heet efficiëntie. Outsourcing. Dat is meteen ook goed voor de werkgelegenheid. Deze maatschappij staat niet op het palmares van de huidige generatie studenten. Ze is het werk van ideologen en politici van mijn generatie en de vorige.

Ook mijn hart bloedt bij de teloorgang van onze geletterdheid. Ik hoop vurig dat het tij nog te keren is. Maar deze generatie studenten schaamt zich dus niet voor haar taalgebruik, en is niet onder de indruk van onze verbijstering daarover. Ze zijn de erfgenamen van een actief ontletterde en ontletterende wereld, die al veel langer in de maak is. Je kunt de appel nu eenmaal niet verwijten dat hij niet ver van de boom valt.

Tom Hannes, auteur en filosofisch onderzoeker (Technische Universiteit Eindhoven)

DS, 09-02-2023