Hoe de krant de wereld aan u toont


Is Scandinavië echt groter dan de rest van West-Europa? Natuurlijk niet. En het Verenigd Koninkrijk is geen lid meer van de EU. Toch lijkt het soms anders in de krant.


Met de weergave van kaarten loopt geregeld iets mis in de krant. Zo stond bij een artikel over een conflict tussen China en India hoog in de Himalaya op de bijbehorende kaart niet aangeduid waar de regio Ladakh, waar het conflict zich volgens het artikel afspeelde, juist ligt. Dan heeft een kaart natuurlijk niet veel zin.

Recenter werd op een kaart van de ‘EU-landen plus Noorwegen en IJsland’ het Verenigd Koninkrijk blijkbaar nog ingedeeld bij de EU, terwijl voor het piepkleine Malta geen plaats meer was. Een artikel over hoe Rusland de Navo jent door met militaire vliegtuigen rakelings langs het luchtruim van het westerse bondgenootschap te scheren, werd geïllustreerd met een interessante infografiek. Maar op de kaart stond de Krim ingekleurd als Russisch grondgebied, ook al is de annexatie van het schiereiland door Rusland internationaal niet erkend. Enkele dagen later was, op een ander kaartje, de Krim opnieuw Oekraïens geworden.

Dat er fouten gebeuren, is haast niet te vermijden. De tijdsdruk speelt zoals altijd een rol. Soms loopt de communicatie tussen de redacteur die het kaartje bestelt en de infograficus die het maakt, niet optimaal. Als zij allebei telewerken, zoals nu vaak het geval is, ontstaan allicht nog vaker misverstanden. Maar sommige slordigheden zijn moeilijk goed te praten. Na de honderden artikels die de voorbije vijf jaar in de krant hebben gestaan over de Brexit, zou stilaan iedereen op de redactie mogen weten dat die intussen een feit is.

Lezers melden tegenwoordig opvallend vaak fouten en inconsistenties in kaarten over Europa en de EU. Die staan, denk ik, ook vaker dan vroeger in de krant, omdat in de coronaberichtgeving geregeld vergelijkingen worden gemaakt tussen verschillende landen. Populair zijn sindsdien vooral de kleurenkaartjes: een kleurtje voor landen die nog steeds het vaccin van AstraZeneca toedienen, een ander voor degene die dat tijdelijk niet meer doen, en een derde voor degene die een specifieke lading geblokkeerd hebben. Er zijn kleurgradaties naargelang van het aantal besmettingen, doden of gevaccineerden. Ook die kleuren vormen soms een probleem voor lezers: de schakeringen zijn in de papieren krant niet altijd even duidelijk als op het beeldscherm. Maar vooral maken de kleuren de kaarten soms moeilijk leesbaar voor mensen die kleurenblind zijn. Zo reageerde een lezer dat de stikstofkaart van Vlaanderen voor hem onleesbaar was. Die was opgesteld in ‘verkeerslichtkleuren’. Voor mensen die het verschil tussen rood en groen niet (goed) zien, wat bij 8 procent van de mannen voorkomt, is zo’n kaart onbegrijpelijk.

Soms lijkt de keuze van welke landen vergeleken worden op een kaart vrij arbitrair. Een lezer merkte deze week op dat een kaart over waar in Europa de horeca open of gesloten is, een wel heel beperkte selectie van landen omvatte, die uitsluitend gelegen waren in het westelijke deel van de EU. Veel logica viel in die keuze niet te ontdekken. Want waarom stonden bijvoorbeeld populaire vakantielanden zoals Spanje, Italië en Portugal er wel op, maar Griekenland en Cyprus niet? Waarom was Oostenrijk wel ingekleurd en Tsjechië niet? Aan een gebrek aan gegevens kon het niet liggen. Die zijn voor alle EU-lidstaten makkelijk te vinden, bijvoorbeeld op de website reopen.europa.eu. Maar dat is dan weer geen garantie dat de informatie op die site, die wordt doorgegeven door de lidstaten zelf, altijd up-to-date is. Zo staat er nog altijd dat in België alle niet-medische contactberoepen, zoals kappers, open zijn. En als de basisgegevens niet juist zijn, is het moeilijk ze juist in kaart te brengen.

De horecakaart vertoont nog een eigenschap waaraan we zo gewend zijn dat ze ons niet meer opvalt, maar die sommige lezers wel ergert. Het zuiden van Noorwegen lijkt op die kaart bijna even groot als heel Spanje, terwijl in de realiteit heel Noorwegen een kwart kleiner is dan Spanje. Een soortgelijke vertekening vertoonde een wereldkaart over het aantal coronabesmettingen, die verscheen in december vorig jaar. Daarop lijkt Scandinavië niet alleen gigantisch groot tegenover de rest van Europa, Rusland is op die kaart ook vier tot vijf keer groter dan China. In werkelijkheid is het minder dan twee keer zo groot.

Die vertekening is te wijten aan de manier waarop de ronde aarde geprojecteerd wordt op de platte oppervlakte die een kaart is. Die projectie kan op verschillende manieren gebeuren. Maar elke manier heeft voor- en nadelen, en geen enkele geeft een correcte weergave van de aardbol zoals hij echt is.

In de hier gegeven voorbeelden werd de mercatorprojectie gebruikt, genoemd naar de Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator. Die projectie geeft de kompasrichting correct weer, en is daarom belangrijk in de scheepvaart. Een nadeel is dat ze gebieden groter maakt naarmate ze verder van de evenaar liggen. Maar ze geeft de vorm van de landen wel correct weer.

Andere kaartprojecties geven de oppervlakte getrouwer weer. De infografici zullen die kiezen als de data die op de kaart moeten worden weergegeven, gerelateerd zijn aan de oppervlakte, bijvoorbeeld als het over het landbouwareaal gaat, of over droogte of bebossing.

Ook een technische factor speelt mee. De programma’s die de redactie gebruikt om digitale kaarten te genereren, gebruiken bijna allemaal standaard de mercatorprojectie, soms zelfs geen andere. Ook Google Maps gebruikt standaard de mercatorprojectie. Daarom een tip: wilt u de verhoudingen tussen landen correct zien op Google Maps, kies dan in het menu de optie ‘globe’ of ‘wereldbol’. Dan ziet u dat Groenland echt niet even groot is als Afrika, maar ongeveer veertien keer kleiner. Rusland blijft natuurlijk heel groot. Maar het ziet er toch al wat minder vervaarlijk uit.


Zie ook aanvullend kaartmateriaal: https://www.hln.be/wetenschap-en-pl...6fb18/58816224/

DS, 17-04-2021 (Karin De Ruyter)

Bijgesloten Plaatje(s)