Getrouwd of niet maakt echt wel een verschil


Op het vlak van het vermogensrecht en het erfrecht zijn er nog heel wat verschillen tussen huwen en samenwonen.


Twee collega's zijn vorig jaar getrouwd. Elk met een partner met wie ze al jaren samenwoonden en samen een huis hadden. Eén paar had zelfs al twee kinderen. Waarom ze vroeger niet, en nu plots wel wilden trouwen? ,,Omdat trouwen vroeger fiscaal nadelig was, en nu niet meer. Het maakt dus geen verschil meer - en het is een leuke gelegenheid om eens een feest te geven'', zegden beiden.

Blijkbaar hadden ze er vroeger nauwelijks bij stilgestaan dat de beslissing om niet te huwen niet alleen fiscale gevolgen had. Die fiscale verschillen zijn inmiddels grotendeels weggewerkt in ons land, zeker in Vlaanderen. Maar op het vlak van het vermogensrecht en het erfrecht, bijvoorbeeld, zijn er nog wel heel wat verschillen tussen huwen en samenwonen. Veel samenwoners beseffen dat niet, tot de relatie misloopt of een van beiden overlijdt. In een reeks van twee artikelen proberen we de belangrijkste gevolgen van de keuze voor de ene of de andere samenlevingsvorm op een rijtje te zetten. In deze eerste aflevering beperken we ons tot de vermogens- en erfrechtelijke gevolgen voor de partners.


Vermogensrecht

Net als gehuwden moeten wettelijk samenwonenden naar evenredigheid van hun mogelijkheden bijdragen in de lasten van het samenleven. Voor de schulden die een van hen aangaat ten behoeve van het samenleven en hun eventuele kinderen, zijn zij ook beiden hoofdelijk aansprakelijk.

Bij feitelijke samenwoning geldt dit niet.

Als de partners een verklaring van wettelijke samenwoning hebben afgelegd, geniet de gezinswoning dezelfde bescherming als bij gehuwden. Als de woning eigendom is van één partner, mag die ze bijvoorbeeld niet verkopen zonder instemming van de andere. Bij feitelijke samenwoning geldt geen enkele bescherming van de gezinswoning.

Wie huwt en geen huwelijkscontract heeft gesloten, valt onder het zogenaamde ,,wettelijk huwelijksvermogenstelsel''. Dat is hoofdzakelijk een stelsel van gemeenschap van aanwinsten: de inkomsten van de partners tijdens het huwelijk, wat ze samen sparen en eventueel kopen met dat spaargeld, dat alles is eigendom van hen beiden samen.

Voor wettelijk samenwonenden geldt een stelsel van scheiding van vermogens, dat te vergelijken is met de scheiding van goederen waarvoor gehuwden in een huwelijkscontract kunnen kiezen. Elke partner behoudt zijn eigen inkomsten en de goederen waarvan hij de eigendom kan bewijzen. Er kan wel een vorm van mede-eigendom ontstaan, omdat ze goederen samen verworven hebben of omdat er geen bewijs is aan wie ze eigenlijk toebehoren.

Feitelijke samenwoning heeft geen enkel vermogensgerechtelijk gevolg, er is een volledige scheiding van goederen.


Hulpplicht

Wettelijk samenwonenden zijn, zoals hierboven gesteld, verplicht bij te dragen tot de lasten van de samenleving. Ze hebben dus wel een bijdrageplicht, maar geen ,,hulpplicht'' zoals gehuwden, meent professor Frederik Swennen, gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen. Die hulpplicht verplicht de echtgenoten tot solidariteit: als de ene een hogere levensstandaard heeft dan de andere, moet hij die delen met de andere, zodat ze een gelijke levensstandaard hebbenTussen feitelijk samenwonenden bestaat geen enkele bijdrage- en hulpplicht. Maar uiteraard kunnen ze hierover wel afspraken vastleggen in een samenlevingscontract.

De kwestie is belangrijk om te weten wat er gebeurt na een scheiding. Bij wettelijk samenwonenden is het onduidelijk of de rechter dan één van beiden een onderhoudsplicht kan opleggen. Swennen meent van niet, vermits er volgens hem geen hulpplicht bestaat tussen wettelijk samenwonenden. Bij feitelijk samenwonenden is er geen enkele grondslag om een onderhoudsuitkering toe te kennen.

Uiteraard kunnen zowel feitelijk als wettelijk samenwonenden in een samenlevingscontract overeenkomen dat de ene partner de andere wel een onderhoudsuitkering betaalt na beëindiging van de relatie.

Soms gebeurt het overigens wel dat een rechter aan één partner onderhoudsgeld toekent na de beëindiging van de samenwoning, met verwijzing naar bijvoorbeeld het aansprakelijkheidsrecht.


Erfrecht

In Vlaanderen zijn sinds enkele jaren de successierechten tussen gehuwden en samenwonenden gelijkgesteld. Die fiscale gelijkstelling kreeg veel aandacht in de pers, maar daardoor ontstond bij veel samenwonenden ook de verkeerde indruk dat het voor de successie geen verschil meer maakt of men al dan niet getrouwd is.

Niets is minder waar. Het erfrecht is namelijk nog steeds niet aangepast. Dat betekent dat samenwoners niet automatisch van elkaar erven, zoals gehuwden dat wel doen. Wie - wettelijk of feitelijk - samenwoont en wil dat zijn partner van hem of haar erft, moet daartoe een testament maken.

Daarbij stoot men dan op het probleem van de zogenaamde reserves. Iemand die bijvoorbeeld (klein)kinderen heeft, kan slechts over een deel van zijn nalatenschap vrij beschikken, want die (klein)kinderen hebben recht op een voorbehouden gedeelte.

Nu zullen de meeste mensen er allicht geen probleem mee hebben dat ze een deel van hun erfenis moeten voorbehouden voor hun (klein)kinderen. Maar er bestaat in ons land ook nog een zogenaamde ascendentenreserve . Dat is de reserve voor (groot)ouders. Bij een huwelijk en zodra men kinderen heeft, vervalt die ascendentenreserve. Bij een wettelijke of feitelijke samenwoning niet.

Er is wel een wetsvoorstel ingediend om de ascendentenreserve af te schaffen, maar inmiddels worden veel samenwonenden wel met het probleem geconfronteerd - en ontdekken ze het pas wanneer het eigenlijk te laat is.

Er zijn overigens ook twee wetsvoorstellen hangende die stellen dat de langstlevende samenwonende partner na het overlijden van de eerste partner minstens het vruchtgebruik zou moeten erven op de woning en de huisraad. Dat zou niet enkel gelden voor wettelijk samenwonenden, maar ook voor ,,duurzaam'' feitelijk samenwonenden.

Als samenwonenden bijvoorbeeld samen een woning kopen, kunnen ze ervoor zorgen dat bij het overlijden van de eerste partner de langstlevende toch eigenaar wordt van de volledige woning door een beroep te doen op een tontine of een beding van aanwas. Daardoor ,,erft'' de ene partner niet juridisch maar wel de facto van de andere.


Deze artikelen zijn onder meer gebaseerd op het boek 'Gehuwd of niet: maakt het iets uit?' Daarin brachten Caroline Forder en Alain Verbeke een aantal bijdragen van experts bijeen rond deze problematiek in Nederland en België. Caroline Forder en Alain Verbeke (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Intersentia, 2005, ISBN 90-5095-501-0.


Volgende week: De gevolgen voor eventuele kinderen.


DS, 07-11-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Dit is interessant om te weten voor later. Veel mensen gaan samenwonen omdat ze denken dat er geen verschillen tussen getrouwden en samenwonende zijn buiten 'het boterbriefje'. Maar er zijn echter wel verschillen. Hierdoor kan je later uit de lucht komen gevallen en misschien in de problemen geraken. Mijn nonkel woont al zeer lang samen en gaat volgend jaar trouwen. Dit heeft denk ik te maken met de erfrechten die niet hetzelfde zijn als bij getrouwden.