Hoe Afrika wordt leeggeroofd

Tom Burgis: The Looting Machine. Warlords, Tycoons, Smugglers and the Systematic Theft of Africa's Wealth, Uitgeverij 'William Collins' 336 blz.


Een land plunderen is helemaal niet zo makkelijk. Als je olieminister bent in, zeg, Angola, kun je niet zomaar een greep doen in de kas, want dat komt direct uit. Je moet het ingenieuzer aanpakken.


Dan neem je bijvoorbeeld een Chinese zakenman, liefst een met goede connecties in Peking en een rits obscure dochterbedrijven op de Maagdeneilanden, officieel op naam van bijvoorbeeld een geliefde. Daar vorm je een joint venture mee om een bod te doen op een olieconcessie, door je eigen ministerie uitgegeven. Een deel van de winst komt netjes in de boeken, een ander deel gaat via belastingvrije eilanden richting de Chinese firma, maar niet voordat het langs jouw strijkstok is geweest.

Het is helemaal mooi als de Chinees als tegenprestatie ook nog een paar miljard leent aan je regering, in ruil voor olievaten voor China - dan zitten beide regeringen in de pocket, en bovendien verloopt dit via nog een ander dochterbedrijf van de Chinees die jou netjes betaalt voor advieswerk.


Corrupte elite

Dit voorbeeld is niet zelf bedacht. Het is een van de constructies die leden van de Angolese elite hebben opgetuigd. Het schimmige bedrijf is de Queensway Group uit Hongkong. Dat speelt een prominente rol in het boek 'The Looting Machine', de plundermachine. Onderzoeksjournalist Tom Burgis analyseert hierin hoe de bodemschatten van Afrika stelselmatig worden geplunderd door een corrupte elite, in samenwerking met multinationale bedrijven. Om het voorbeeld van Angola af te maken: in de jaarrekeningen van dat land zit tussen 2007 en 2010 een gat van maar liefst 29 miljard euro. Kwijt, verdwenen in zakken die geen naam hebben, maar wel naar olie ruiken.

Vroeger waren het de koloniale legers die Afrika beroofden van zijn bodemschatten. Nu, zegt Burgis, zijn het legers van advocaten van grote multinationals, die Afrikaanse landen strenge voorwaarden opleggen maar zelf via hun duizenden dochterbedrijven op verre eilanden amper belasting afdragen. Er is dus niet één machine. Er is een netwerk van elites en bedrijven die zich verrijken ten koste van de arme bevolking. Het is niets minder dan gelegitimeerde plundering, zegt Burgis. En dat is nogal een uitspraak voor een journalist die niet voor een links krantje schrijft maar voor The Financial Times.


Diamanten en olie

Het boek is pittig, maar toch spannend. Burgis weet tot hoge kringen door te dringen. En hij weeft reportages uit alle hoeken van Afrika aan elkaar via het bedrijf uit bovenstaand voorbeeld: de Queensway Group, opgericht door een mysterieuze Chinees met een spionageverleden en een diepe portemonnee: Sam Pa. Hij heeft Nigeriaanse olie en Zimbabwaanse diamanten, hij zit in Guinee, Sierra Leone en Mozambique en belegt het geld in vastgoed op Wall Street en in Pyongyang.

Met dit bedrijf als leidraad behandelt Burgis alle aspecten van de beruchte 'vloek van de bodemschatten'. Hoe komt het dat landen gemiddeld armer zijn naarmate ze meer grondstoffen bezitten? Waarom is er honger in landen met een grondstoffenexport die maar liefst zeven keer zoveel waard is als de ontwikkelingshulp die ze krijgen?

Er zijn verschillende oorzaken, maar de kern is de schimmige alliantie tussen de internationale industrie en binnenlandse elites. Deze laatste, die functioneren als parallelle overheden, worden voorzien van cash door bedrijven als de Queensway Group, in ruil voor een stuk van de taart. Maar ook door gevestigde westerse bedrijven, die miljardenwinsten maken maar amper belasting betalen.


Sterker

Mijnbouw hoeft geen roof te zijn, zegt Burgis. Hij kent heel veel medewerkers van olie- en mijnbouwbedrijven die heel oprecht en eerlijk zijn. Maar, zegt hij, de 'machinerie is sterker dan zij'. En dat geldt ook voor ons, want ook wij zijn ermee verweven, door de diamanten, de smartphones en de benzine die we aanschaffen.

Op een gegeven moment raak je de weg wel een beetje kwijt in het woud van constructies, voorbeelden en analyses in het boek. Een paar schema's of zelfs een mindmap zou niet verkeerd zijn geweest. Een minpunt is ook dat Burgis wel heel makkelijk stelt dat we allemaal deel van het probleem zijn. Kan het anders dan? Helpt het om dan maar geen diamanten, mobieltjes of benzine te kopen?

Als lezer ga je je schuldig voelen. Maar misschien is dat niet erg. Zoals ik in een interview met een Afrikaanse commentator las: "Jullie hebben alles al, nu willen jullie ook nog een goed geweten?"


Blog Trouw, 13-06-2015 (Frank Mulder)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB